Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 231 poz. 1375) przewiduje umieszczenie osoby, bez jej zgody, w domu pomocy społecznej, a także przyjęcie osoby, bez jej zgody, do szpitala psychiatrycznego. O umieszczeniu w domu pomocy społecznej lub leczeniu psychiatrycznym, bez zgody osoby, decyduje sąd opiekuńczy.
Przymusowe (w sensie bez zgody osoby) umieszczenie w domu pomocy społecznej i w szpitalu psychiatrycznym nie jest bezterminowe. Co do zasady orzeczenia w tych kwestiach tracą swoją aktualność kiedy ustaną przyczyny, dla których wydano te orzeczenia.
Zmiana orzeczenia o umieszczeniu w domu pomocy społecznej bez zgody
Przesłanki umieszczenia osoby w domu pomocy społecznej określone są w art. 38 i 39 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego.
Zgodnie z art. 38, osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej.
Przesłankami umieszczenia w domu pomocy społecznej jest niezdolność do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych z powodu choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego i niemożność korzystania z opieki innych osób oraz potrzeba stałej opieki i pielęgnacji oraz i niewymaganie leczenia szpitalnego.
Sąd orzeka o umieszczeniu w domu pomocy społecznej bez zgody w sytuacji kiedy:
- osoba spełnia warunki do umieszczenia jej w domu pomocy społecznej lecz nie wyraża na to zgody (lub tej zgody nie wyraża jej przedstawiciel ustawowy), a brak opieki zagraża życiu tej osoby
- osoba przebywająca w szpitalu psychiatrycznym jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu
- osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody
Kiedy osoba na mocy orzeczenia sądu opiekuńczego zostanie umieszczona w domu pomocy społecznej bez zgody, nie oznacza to, że ten pobyt musi być dożywotni.
Przepis art. 41 ustawy daje podstawy do żądania zmiany orzeczenia o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody. Takie żądanie będzie zasadne jeżeli zmieniły się okoliczności powodujące, że dalszy pobyt w DPS nie jest konieczny, co najczęściej ma miejsce gdy poprawi się stan zdrowia osoby umieszczonej bez zgody w DPS i będzie mogła sama dostatecznie zadbać o swoje sprawy, albo gdy mimo niezmienionego stanu zdrowia możliwe będzie zagwarantowanie jej poza zakładem porównywalnych z poprzednimi warunków życia i opieki (np. rodzina podejmie się opieki).
Wniosek o zmianę postanowienia o umieszczeniu w domu pomocy społecznej bez zgody, stosownie do art. 41 ust. 1ustawy mogą złożyć:
- osoba przymusowo umieszczona w DPS lub jej przedstawiciel ustawowy
- małżonek
- krewni w linii prostej (np. dzieci, wnuki, rodzice, dziadkowie)
- rodzeństwo
- osoba sprawująca faktyczną opiekę nad wobec której wydano orzeczenie o umieszczeniu w DPS bez zgody
Z wnioskiem o zmianę orzeczenia może także wystąpić kierownik domu pomocy społecznej, jeżeli uzna, że zmieniły się okoliczności uzasadniające orzeczenie o przyjęciu tej osoby do domu pomocy społecznej bez jej zgody (art. 41 ust. 2).
Wniosek należy złożyć w sądzie rejonowym właściwym miejscowo ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której wniosek dotyczy. Wniosek o zmianę orzeczenia o przymusowym umieszczeniu w DPS nie wymaga opłaty sądowej.
W toku postępowania sąd, na podstawie dowodów, w tym dowodu z opinii biegłego oceni czy w sytuacji danej osoby można mówić o tym, że stan zdrowia osoby uległ zmianie na tyle, że jest ona zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, jest niezdolna do zaspokajania tych potrzeb ale ma możliwość korzystania z opieki innych osób lub/i nie potrzebuje już stałej opieki i pielęgnacji.
Wypisanie ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej tam bez jej zgody
Leczenie psychiatryczne prowadzone na podstawie orzeczenia sądu o potrzebie przyjęcia osoby chorej psychicznie do szpitala psychiatrycznego bez jej zgody nie jest bezterminowe.
Jeżeli ustanie przyczyna przyjęcia osoby, bez jej zgody, do szpitala psychiatrycznego, okres pobytu tej osoby w szpitalu powinien się zakończyć.
Sąd może wydać postanowienie o przyjęciu do szpitala psychiatrycznego bez zgody:
- wobec osoby chorej psychicznie, w stosunku do której lekarz psychiatra zadecydował o przyjęciu do szpitala na skutek tego, że dotychczasowe zachowanie tej osoby wskazywało na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób (art. 23 ust. 1 ustawy)
- wobec osoby chorej psychicznie, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego (art. 29 ust. 1 pkt 1)
- wobec osoby chorej psychicznie, która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia (art. 29 ust. 1 pkt 2)
Decyzja o wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej tam przymusowo na podstawie postanowienia sądu należy, w pierwszej kolejności, do lekarzy.
Jak wskazuje art. 35 ust. 1 ustawy, o wypisaniu ze szpitala psychiatrycznego osoby przebywającej w tym szpitalu bez jej zgody postanawia ordynator (lekarz kierujący oddziałem), jeżeli uzna, że ustały przewidziane w niniejszej ustawie przyczyny przyjęcia i pobytu tej osoby w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody.
Osoba ta może za swoją później wyrażoną zgodą pozostać w szpitalu psychiatrycznym, jeżeli w ocenie lekarza jej dalszy pobyt w tym szpitalu jest celowy (art. 35 ust. 2)
Osoba przebywająca w szpitalu psychiatrycznym może złożyć w szpitalu, w dowolnej formie, wniosek o nakazanie wypisania jej ze szpitala, co odnotowuje się w dokumentacji medycznej (art. 36 ust. 1).
Osoba przebywająca bez swojej zgody w szpitalu psychiatrycznym, jej przedstawiciel ustawowy, małżonek, rodzeństwo, krewni w linii prostej oraz osoba sprawująca faktyczną nad nią opiekę mogą żądać wypisania tej osoby ze szpitala psychiatrycznego nie wcześniej niż po upływie 30 dni od uprawomocnienia się postanowienia sądu opiekuńczego w przedmiocie przyjęcia do szpitala lub dalszego leczenia tej osoby bez jej zgody w tym szpitalu. Żądanie takie może być zgłoszone w dowolnej formie; odnotowuje się je w dokumentacji medycznej (art. 36 ust. 2).
Jeżeli po złożeniu żądania wypisania ze szpitala psychiatrycznego lekarze odmówią wypisania to wówczas osoba przebywająca w szpitalu oraz jej przedstawiciel ustawowy, małżonek, rodzeństwo, krewni w linii prostej oraz osoba sprawująca faktyczną nad nią opiekę mogą wystąpić do sądu opiekuńczego o nakazanie wypisania.
Wniosek składa się w terminie 7 dni od powiadomienia tej osoby o odmowie wypisania oraz o terminie i sposobie złożenia wniosku.
Sądem właściwym jest sąd rejonowy miejsca położenia szpitala psychiatrycznego, w którym osoba przebywa. Wniosek o nakazanie wypisania ze szpitala psychiatrycznego nie wymaga opłaty sądowej.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego przewiduje także czasowe umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym bez zgody osoby. Osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez zgody do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości.
W przypadku przyjęcia, bez zgody, do szpitala psychiatrycznego osoby co do której zachodzą wątpliwości czy jest chora psychicznie, jej pobyt w szpitalu nie może trwać dłużej niż 10 dni.
Stan prawny na dzień 11.01.2015 r.
