Artykuły

Od dnia 21 lipca 2012 r. obowiązuje ustawa z dnia 15 czerwca 2012 r. o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz. U. z 2012 r. poz. 769).
Ustawa ta implementuje do polskiego systemu prawa postanowienia Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/52/WE z dnia 18 czerwca 2009 r., przewidującej minimalne normy w odniesieniu do kar i środków stosowanych wobec pracodawców zatrudniających nielegalnie przebywających obywateli krajów trzecich (Dz.Urz. UE L 168 z 30 czerwca 2009 r.).

• Zakres przedmiotowy i podmiotowy ustawy o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcom przebywającym wbrew przepisom na terytorium RP

Ustawa określa:

1. sankcje dla podmiotów powierzających wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
2. zasady dochodzenia roszczeń z tytułu wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń przez cudzoziemca przebywającego bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Ustawa ma zastosowanie do cudzoziemców, z tym, iż definicja cudzoziemca zawarta w ustawie różni się od potocznej definicji. Według ustawy cudzoziemiec to osoba, która nie jest:

1. obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej
2. obywatelem państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym
3. obywatelem Konfederacji Szwajcarskiej
4. członkiem rodziny cudzoziemców, obywateli państw o których mowa powyżej, który do nich dołącza lub z nimi przebywa

• Obowiązki pracodawcy zatrudniającego cudzoziemców
  

Ustawa nakłada na podmioty zatrudniające cudzoziemców obowiązki mające na celu zwiększenie skuteczności kontroli legalności zatrudnienia pracowników-cudzoziemców.
W szczególności, podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany żądać od cudzoziemca przedstawienia przed rozpoczęciem pracy ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Pracodawca powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi jest obowiązany do przechowywania przez cały okres wykonywania pracy przez cudzoziemca kopii tego dokumentu.

Nieprzestrzeganie przez pracodawców powyższych obowiązków wiąże się z sankcjami karnymi. Ustawa normuje przestępstwa i wykroczenia, które może popełnić osoba zatrudniająca cudzoziemca.

• Sankcje karne dla pracodawców zatrudniajacych nielegalnych imigrantów
  

Kto powierza, w tym samym czasie, wykonywanie pracy wielu cudzoziemcom przebywającym bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Polski, podlega grzywnie albo karze ograniczenia wolności.
Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy małoletniemu cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP.
Grzywnie albo karze ograniczenia wolności podlega także ten, kto w związku prowadzoną działalnością gospodarczą uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Polski nielegalnie.

Kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP w warunkach szczególnego wykorzystania, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Tej samej karze podlega, kto powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu w Polsce nielegalnie, będącemu pokrzywdzonym przestępstwem handlu ludźmi określonym w art. 189a § 1 Kodeksu karnego.

Ustawa normuje warunki szczególnego wykorzystania, o których mowa powyżej. Są to warunki pracy osoby lub osób, którym powierzono wykonywanie pracy z naruszeniem prawa, uchybiające godności człowieka i rażąco odmienne, w szczególności ze względu na płeć, w porównaniu z warunkami pracy osób, którym powierzono wykonywanie pracy zgodnie z prawem, wpływające zwłaszcza na zdrowie lub bezpieczeństwo osób wykonujących pracę.

Powyżej wskazane czyny zabronione to przestępstwa. Ustawa normuje także jedno wykroczenie - kto uporczywie powierza wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez pozwolenia na terytorium Polski, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą, podlega karze grzywny do 10 000 zł.
Podżeganie i pomocnictwo do tego czynu zabronionego także są karalne.
W przypadku tego wykroczenia orzekanie odbywa się w trybie określonym Kodeksie postępowania w sprawach o wykroczenia. Oskarżycielem publicznym jest organ Straży Granicznej dokonujący kontroli lub inspektor pracy.

W przypadku skazania za przestępstwa powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu w Polsce nielegalnie i za przestępstwo powierzania wykonywania pracy takiemu cudzoziemcowi w warunkach szczególnego wykorzystania, sprawca powinien się liczyć, że prócz kary, sąd może:

1. orzec zakaz dostępu do środków, o których mowa w art. 5 ust. 3 pkt 1 i 4 ustawy o finansach publicznych (środki pochodzące z funduszy strukturalnych, Funduszu Spójności i Europejskiego Funduszu Rybackiego oraz środki na realizację Wspólnej Polityki Rolnej). Zakaz ten orzeka się na okres od roku do lat 5; orzeka się go w latach.
2. zasądzić na rzecz Skarbu Państwa kwotę stanowiącą równowartość środków publicznych, o których mowa w pkt 1, otrzymanych w okresie 12 miesięcy poprzedzających wydanie wyroku. Egzekucję tego środka karnego prowadzi naczelnik urzędu skarbowego właściwy ze względu na siedzibę sądu pierwszej instancji w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. W celu wykonania środka sąd przesyła niezwłocznie organowi egzekucyjnemu odpis lub wyciąg wyroku.

Karze za przestępstwo przestępstwa powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP i za przestępstwo powierzania wykonywania pracy w warunkach szczególnego wykorzystania oraz za wykroczenie uporczywego powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP, w przypadku gdy praca ta nie ma związku z prowadzoną przez powierzającego wykonywanie pracy działalnością gospodarczą, nie podlega ten, kto powierzając wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, spełnił łącznie następujące warunki: 

1. wypełnił obowiązki, związane z żądaniem okazania przez cudzoziemca ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP oraz przechowywaniem tego dokumentu, chyba że wiedział, że przedstawiony dokument uprawniający do pobytu na terytorium RP został sfałszowany
2. zgłosił cudzoziemca, któremu powierzył wykonywanie pracy, do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów

• Uprawnienia cudzomiemców w dochodzeniu roszczeń związanych z pracą
  

Ustawa określa także zasady dochodzenia przez cudzoziemców przebywających nielegalnie na terytorium RP, roszczeń o wypłatę zaległego wynagrodzenia i związanych z nim innych świadczeń. Należy wskazać, iż ustawa wprowadza domniemania prawne korzystne dla cudzoziemców.

Cudzoziemcowi przebywającemu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu, któremu powierzono wykonywanie pracy, przysługuje roszczenie o wypłatę zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń.

W przypadku powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na podstawie stosunku pracy, przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń, domniemywa się istnienie stosunku pracy przez okres 3 miesięcy, chyba że pracodawca lub cudzoziemiec dowiodą innego okresu zatrudnienia. Przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku wydawania orzeczenia o istnieniu stosunku pracy.

W przypadku powierzenia wykonywania pracy cudzoziemcowi na innej podstawie niż stosunek pracy, przy dochodzeniu zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń, domniemywa się, że za wykonanie powierzonej pracy uzgodniono wynagrodzenie w wysokości trzykrotnego minimalnego wynagrodzenia za pracę, chyba że podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi lub cudzoziemiec dowiodą, że wynagrodzenie zostało uzgodnione w innej wysokości.

Pracodawca powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu w Polsce nielegalnie jest obowiązany pokryć koszty związane z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony.

• Odpowiedzialność wykonawcy za zatrudnianie cudzoziemców przez podwykonawcę
  

Jeżeli cudzoziemców zatrudnia podwykonawca to również wykonawca może ponieść odpowiedzialność za zatrudnienie przez podwykonawcę cudzoziemca nielegalnie przebywającego w Polsce.

Ustawa wskazuje, że jeżeli podmiot powierzający wykonywanie pracy cudzoziemcowi, będący podwykonawcą wykonawcy jest niewypłacalny, w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, egzekucja przeciw niemu okaże się bezskuteczna lub przemawia za tym szczególnie ważny interes cudzoziemca to wykonawca jest obowiązany do:

1. wypłaty cudzoziemcowi zasądzonego zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń oraz pokrycia kosztów związanych z przesłaniem cudzoziemcowi zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony
2. poniesienia kosztów wydalenia cudzoziemca, o których mowa w art. 96 ust. 3 ustawy o cudzoziemcach

Wykonawca nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że spełnił wymagania należytej staranności, w szczególności poinformował podwykonawcę o skutkach powierzania wykonywania pracy cudzoziemcowi przebywającemu bez ważnego dokumentu uprawniającego do pobytu na terytorium RP oraz sprawdził wykonanie obowiązku zgłoszenia cudzoziemca do ubezpieczeń społecznych, o ile obowiązek taki wynika z obowiązujących przepisów.

Główny wykonawca oraz każdy podwykonawca, który pośredniczy między głównym wykonawcą a podmiotem powierzającym wykonywanie pracy cudzoziemcowi, jeżeli wiedzieli, że podmiot powierzył wykonywanie pracy cudzoziemcowi przebywającemu w Polsce nielegalnie, a podmiot ten lub wykonawca, jest niewypłacalny w rozumieniu przepisów o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy, egzekucja przeciw niemu okaże się bezskuteczna lub przemawia za tym szczególnie ważny interes cudzoziemca. , są solidarnie obowiązani do:

1. wypłaty zasądzonego zaległego wynagrodzenia i związanych z nim świadczeń oraz pokrycia kosztów związanych z przesłaniem zaległych należności do państwa, do którego cudzoziemiec powrócił lub został wydalony
2. poniesienia kosztów wydalenia cudzoziemca, o których mowa w art. 96 ust. 3 ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o cudzoziemcach

Główny wykonawca oraz podwykonawca nie ponoszą odpowiedzialności jeżeli spełnili wymagania należytej staranności.

• Podsumowanie
  

Reasumując należy stwierdzić, iż wprowadzenie wobec pracodawców nowych obowiązków i dość surowe sankcje za ich nieprzestrzeganie może mieć wpływ eliminację lub choćby poważane ograniczenie takich zjawisk jak nielegalna imigracja i zatrudnianie przebywających w Polsce cudzoziemców.
Z drugiej strony ustawa wprowadza regulacje umożliwiające nielegalnie przebywającym w Polsce cudzoziemcom i nielegalnie tu zatrudnionym, łatwiejsze dochodzenie roszczeń związanych z wykonywaną pracą. Domniemania prawne wprowadzone w ustawie mogą znacząco pomóc cudzoziemcom w uzyskaniu na drodze sądowej zaległych wynagrodzeń.

Artykuł z dnia 24.07.2012 r.