Forma własnoręczna testamentu (holograficzna) jest jedną z dopuszczalnych, obok testamentu notarialnego czy urzędowego (alograficznej), a także obok testamentów szczególnych, form sporządzenia ważnego testamentu.
Stosownie do art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.
Aby sąd mógł ustalić, że ma miejsce dziedziczenie testamentowe na podstawie testamentu własnoręcznego należy ten testament złożyć w sądzie. Jak bowiem wskazuje art. 646 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, osoba, u której znajduje się testament, jest obowiązana złożyć go w sądzie spadku, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy, chyba że złożyła go u notariusza.
Testator może odwołać swój testament – zgodnie z art. 946 KC może to nastąpić przez sporządzenie nowego testamentu albo przez zniszczenie testamentu albo przez pozbawienie testamentu cech, od których zależy jego ważność albo przez dokonanie zmian w testamencie, z których wynika wola odwołania tego testamentu.
Brak testamentu, w sytuacji, w której był on sporządzony wskazuje przede wszystkim, że ten testament został odwołany przez spadkodawcę przez zniszczenie.
W sytuacji, w której dokument zawierający ostatnią wolę spadkodawcy zaginie, ulegnie zniszczeniu (także celowemu) już po śmierci spadkodawcy, istnieje możliwość odtworzenia treści testamentu własnoręcznego.
Za powyższym twierdzeniem przemawia orzecznictwo sądowe i stanowisko doktryny prawa.
Uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna z dnia 29 maja 1987 r., sygn. akt. III CZP 25/87 (OSNCP 1988/9 poz. 117) wskazuje, że treść zaginionego testamentu własnoręcznego oraz fakt sporządzenia tego testamentu w przepisanej formie ustala - na podstawie wszelkich środków dowodowych - sąd spadku, jako przesłankę rozstrzygnięcia o dziedziczeniu, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku.
Aprobującą glosę do tego orzeczenia opublikował Tadeusz Felski (Palestra 1990/2-3 str. 71), a także Michał Niedośpiał (Państwo i Prawo 1989/11 str. 148).
W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy stwierdził: „Testament jest jednostronną odwołalną czynnością prawną, mocą której spadkodawca rozporządził swym majątkiem na wypadek śmierci. Ważność testamentu własnoręcznego, jako aktu formalnego, została uwarunkowana od napisania go w całości przez spadkodawcę pismem ręcznym, podpisania i opatrzenia datą (art. 949 kc). Testament traci skuteczność z chwilą odwołania go - wyraźnie lub w sposób dorozumiany (art. 946, 947 kc) - przez testatora (art. 943 kc). Dlatego, nie będąc odwołaniem - zarówno zagubienie, jak i samowolne zniszczenie go przez osobę trzecią nie prowadzi do pozbawienia testamentu własnoręcznego skuteczności prawnej. Zajście tego zdarzenia aktualizuje więc tylko potrzebę odtworzenia formy, i ustalenia treści zagubionego (samowolnie zniszczonego przez osobę trzecią) testamentu własnoręcznego. Testament sporządzony w tej formie ma charakter dokumentu prywatnego (art. 245 kpc). Toteż, w braku ograniczeń w tym względzie, dopuszczalne jest wykazywanie za pomocą wszelkich środków dowodowych (nie wyłączając dowodu z zeznań świadków oraz z przesłuchania stron) faktu sporządzenia testamentu własnoręcznego w przepisanej formie oraz jego treści (art. 246 kpc). Na dopuszczalność tego wskazywał wyraźnie art. 94 dekretu z dnia 8 października 1946 r. - Prawo spadkowe (Dz. U. 1946 r. Nr 60 poz. 328). Z zaniechania przeniesienia tego przepisu do księgi czwartej kodeksu cywilnego nie można wyprowadzać odmiennych wniosków. Regulował on przecież rozkład ciężaru dowodu w tego rodzaju sprawach. Tę „lukę” wypełnia zatem bardziej ogólny przepis art. 6 kc.
Tak odtworzony testament ma moc prawną oryginału testamentu własnoręcznego".
W innym orzeczeniu Sądu Najwyższego – postanowieniu z dnia 16 kwietnia 1999 r., sygn. akt II CKN 255/98 (OSNC 1999/11 poz. 194) stwierdzono, że podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść rozrządzeń musi zostać udowodniona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Mając na względzie powyższe należy wskazać, że w sytuacji, w której oryginalny testament zaginął lub uległ zniszczeniu (ale nie zniszczył go testator w celu odwołania testamentu) można wykazywać przed sądem, fakt jego istnienia oraz to jakie rozrządzenia na wypadek śmierci zawarł w tym testamencie testator.
Oczywiście fakt istnienia testamentu i jego treść należy udowodnić. Dowodami na taką okoliczność mogą być zeznania świadków, przesłuchanie stron, kopie zaginionego testamentu, inne dokumenty wskazujące, że testament o danej treści został sporządzony (np. list spadkodawcy, w którym pisze on o sporządzonym testamencie i jego treści).
Oczywiście ze względu na to, że zniszczenie testamentu przez spadkodawcę jest równoznaczne odwołaniu tego testamentu sąd bardzo wnikliwie będzie badał sprawę i oceniał wskazane przez strony dowody.
Stan prawny na dzień 23.03.2013 r.
