Nie widziałam się z mężem od około 4 lat, większość czasu przebywał za granicą. Aktualnie jesteśmy w trakcie rozwodu, sprawa się przeciąga. Jestem w 4 miesiącu ciąży z moim partnerem i nie byłoby możliwości żeby mąż był ojcem dziecka. Czy można ustalić ojcostwo przed urodzeniem się dziecka, tak by mąż nie był wpisany w akt urodzenia jako ojciec? Czy można jakoś przyspieszyć postępowanie, tak by rozwód był orzeczony jeszcze przed urodzeniem dziecka?
Danuta
Szanowna Pani!
Co do zasady, zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, uznanie ojcostwa może nastąpić jeszcze przed urodzeniem się dziecka (art. 75 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, dalej jako KRO), jednakże w Pani sytuacji prawnej, uznanie ojcostwa dziecka będzie musiało zostać poprzedzone powództwem o zaprzeczenie ojcostwa (i to nawet wtedy, gdyby rozwód nastąpił jeszcze przed urodzeniem się dziecka).
Jest tak dlatego, że przepisy prawa (art. 62 § 1 KRO) przewidują konstrukcję domniemania ojcostwa. Zgodnie z nią, jeżeli dziecko urodziło się w trakcie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, przyjmuje się, że pochodzi ono od męża matki. Z opisu Pani sytuacji wynika, że nawet jeżeli małżeństwo ustałoby przez rozwód przed urodzeniem się dziecka, to termin trzystu dni o którym mowa powyżej nie zostałby zachowany, dlatego też domniemanie, że ojcem dziecka jest Pani (były) mąż, będzie i tak obowiązywać.
Powyższe skutkuje także tym, że w akcie urodzenia dziecka, jako ojciec będzie najpierw wpisany Pani mąż. Zgodnie bowiem z art. 88 KRO dziecko, co do którego istnieje domniemanie, że pochodzi od męża matki, nosi nazwisko będące nazwiskiem obojga małżonków (jeżeli małżonkowie mają różne nazwiska, dziecko nosi nazwisko wskazane w ich zgodnych oświadczeniach, które składane są co do zasady wraz z zawieraniem małżeństwa łącznie z oświadczeniami o nazwiskach małżonków).
Domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa istnieje niezależnie od tego, czy małżonkowie faktycznie żyją wspólnie czy nie i ile stan taki trwa, istotnym jest fakt, czy małżeństwo w świetle przepisów prawa ustało.
Domniemanie pochodzenia dziecka z małżeństwa może być obalone tylko poprzez powództwo o zaprzeczenie ojcostwa (art. 62 § 3 KRO). Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może zostać wytoczone dopiero po urodzeniu się dziecka. Dopiero w wyniku zaprzeczenia ojcostwa, domniemanie zostanie obalone i będzie możliwe uznanie ojcostwa. Zgodnie bowiem z art. 72 § 1 KRO jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
Zatem jeżeli wyrok orzekający rozwód stanie się prawomocny i dziecko już się urodzi, w pierwszej kolejności powinna Pani wystąpić z powództwem o zaprzeczenie ojcostwa. Powództwo takie wnosi się przeciwko mężowi i dziecku. Termin na złożenie pozwu wynosi rok od dnia w którym matka dowiedziała się że dziecko nie pochodzi od męża, a ponieważ powództwo można wytoczyć dopiero po urodzeniu się dziecka, w Pani przypadku termin roczny zacznie biec od dnia narodzin. Sądem właściwym do złożenia pozwu jest sąd rejonowy miejsca zamieszkania pozwanego. Jeżeli dla pozwanych (męża i dziecka) właściwe są różne sądy, wybór między tymi sądami należy do powoda. Jeżeli pozwany nie ma on miejsca zamieszkania w Polsce, właściwy miejscowo jest sąd według miejsca pobytu pozwanego w Polsce, a gdy jest ono nieznane albo nie leży w Polsce, według ostatniego miejsca zamieszkania w Polsce. Pozew składa się do Wydziału Rodzinnego i Nieletnich właściwego sądu. W sprawie o zaprzeczenie ojcostwa odpis pozwu zawsze doręcza się prokuratorowi i zawiadamia się go o terminach rozprawy. Pozew należy złożyć w 4 egzemplarzach – do pozwu należy bowiem dołączyć 3 odpisy (dla pozwanych oraz prokuratora). Opłata w sprawie o zaprzeczenie ojcostwa wynosi 200 zł. Rozprawa odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej ze stron. Do złożenia pozwu uprawniony jest także Pani mąż. W tym wypadku termin również wynosi rok od dnia w którym dowiedział się że dziecko od niego nie pochodzi. Powództwo wnosi się wówczas przeciwko matce i dziecku.
Jeżeli w wyniku postępowania wszczętego na skutek takiego powództwa, dojdzie do zaprzeczenie ojcostwa Pani męża i orzeczenie takie stanie się prawomocne, możliwe będzie uznanie ojcostwa. Uznanie ojcostwa następuje co do zasady przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego (można je także złożyć przed sądem opiekuńczym). Polegać ono będzie na złożeniu przez Panią i Pani obecnego partnera zgodnych oświadczeń co do tego, iż jest on ojcem dziecka. Oświadczenie takie można złożyć jednocześnie, może także je złożyć najpierw Pani partner, a Pani powinna je potwierdzić nie później niż w ciągu trzech miesięcy. Z przyjęcia oświadczeń o uznaniu ojcostwa sporządza się protokół, czynność ta nie podlega opłacie skarbowej. Jednocześnie z oświadczeniami o uznaniu ojcostwa złożą Państwo oświadczenia co do nazwiska dziecka (art. 89 KRO). Rodzice mogą wskazać nazwisko jednego z nich albo nazwisko utworzone przez połączenie nazwiska matki z nazwiskiem ojca dziecka. Zgodnie z art. 44 ustawy prawo o aktach stanu cywilnego, jeżeli uznanie dziecka następuje po sporządzeniu aktu urodzenia, do aktu takiego wpisuje się wzmiankę dodatkową o uznaniu i zmianie nazwiska dziecka. W wyniku uznania ojcostwa powstanie między dzieckiem i ojcem oraz ich krewnymi stosunek prawno- rodzinny (także wynikający z niego obowiązek alimentacyjny oraz prawo dziedziczenia) stosunek ten powstaje z mocą wsteczną. Z chwilą uznania ojcostwa powstanie władza rodzicielska.
Ewentualne przyspieszenie rozstrzygnięcia sprawy o rozwód nie ma w Pani sytuacji znaczenia. Istotny będzie moment urodzenia się dziecka, gdyż umożliwi to wytoczenie powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, a następnie złożenie oświadczenia o jego uznaniu.
Stan prawny na dzień 5 stycznia 2020 r.
