Mam żonę oraz dwoje dzieci. Mam dom jednorodzinny (wspólny z żoną – kupiony w małżeństwie) i dwa mieszkania w mieście, odziedziczone po ciotce, które wynajmuję. Jak napisać testament aby: dom pozostał przy żonie, a każde z dziecko dostało po mieszkaniu? Nie mam więcej majątku, a nie chcę żeby się pozabijali o mój majątek po śmierci.
Wacław
Szanowny Panie!
W skład Pana majątku wchodzi udział 1/2 w nieruchomości zabudowanej domem jednorodzinnym oraz dwa mieszkania. Jeżeli w chwili Pana śmierci będzie Pan właścicielem tych rzeczy to wejdą one w skład spadku po Panu.
Przeznaczenie oznaczonej osobie w testamencie konkretnego przedmiotu majątkowego
Bardzo często zdarzają się testamenty, w których spadkodawca rozporządza poszczególnymi przedmiotami majątkowymi wchodzącymi w skład majątku testatora. Jeżeli te poszczególne przedmioty majątkowe wyczerpują cały lub prawie cały spadek należy uznać, że osoby wskazane w testamencie są powołane do spadku w częściach ułamkowych, odpowiadających proporcjonalnie wartości przeznaczonych im w testamencie rzeczy.
Jeżeli zaś przeznaczone w testamencie przedmioty nie wyczerpują całego lub prawie całego spadku to należy uznać, że ma miejsce dziedziczenie ustawowe, a spadkodawca ustanowił zapis zwykły, tzn. przez rozrządzenie testamentowe zobowiązał spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.
Powyższe wynika z art. 961 Kodeksu cywilnego, który wskazuje, że jeżeli spadkodawca przeznaczył oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku. Jeżeli takie rozrządzenie testamentowe zostało dokonane na rzecz kilku osób, osoby te poczytuje się w razie wątpliwości za powołane do całego spadku w częściach ułamkowych odpowiadających stosunkowi wartości przeznaczonych im przedmiotów.
Jeżeli sporządziłby Pan testament – własnoręczny, notarialny, allograficzny (urzędowy) – w którym po prostu wskazałby Pan, że udział w domu przypadnie żonie, a mieszkania przypadną odpowiednio dzieciom, to nie oznaczałoby, że żona i dzieci, z chwilą Pana śmierci staną się właścicielami tych nieruchomości. Właśnie z uwagi na ww. przepis art. 961 KC.
W takiej sytuacji sąd spadku, prowadząc postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku, ustaliłby czy te nieruchomości wyczerpują cały lub prawie cały spadek, a następnie wartość tych nieruchomości. Następnie sąd stwierdziłby, że spadek nabyła żona i dzieci, w udziałach ustalonych proporcjonalnie do wartości nieruchomości.
Przykładowo: udział ½ w domu jednorodzinnym jaki ma przypaść żonie jest warty 300.000 zł. Jedno mieszkanie 330.000 zł, a drugie 430.000 zł.
W takim wypadku sąd stwierdzi, że spadek nabyli: żona w 30/106 części i dzieci odpowiednio w 33/106 i 43/106 części.
Każdy ze spadkobierców miałby ww. udziały w każdej z nieruchomości wchodzącej w skład spadku. Dopiero w drodze działu spadku spadkobiercy mogliby doprowadzić do sytuacji, w której żonie przypadłby na wyłączność udział w domu jednorodzinnym, a dzieci stały się właścicielami poszczególnych mieszkań. Tu należy wskazać, że jeżeli dział spadku miałby odbyć się przed sądem to sąd nie byłby wcale związany wolą spadkodawcy co do tego komu miałyby przypaść poszczególne przedmioty majątkowe wchodzące w skład spadku.
Ustanowienie zapisu windykacyjnego
W opisanej sytuacji Pana wolę najpełniej odzwierciedlałoby ustanowienie przez Pana zapisu windykacyjnego.
Stosownie do art. 9811 § 1 KC, w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny).
§ 2. Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
- rzecz oznaczona co do tożsamości;
- zbywalne prawo majątkowe;
- przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne;
- ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności;
- ogół praw i obowiązków wspólnika spółki osobowej.
Konkretne nieruchomości są rzeczami oznaczonymi co do tożsamości. Może Pan zatem sporządzić testament z zapisem windykacyjnym. Musi to być testament notarialny – jeżeli testament będzie w innej formie, np. własnoręcznej, to ustanowienie zapisu windykacyjnego nie będzie skuteczne.
Maksymalna taksa notarialna za sporządzenie testamentu zawierającego zapis windykacyjny to 200 zł. Do tego dochodzi 23% podatku VAT.
Po śmierci spadkodawcy, osoby na rzecz której ustanowiono zapis windykacyjny mogą wystąpić do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku lub do notariusza o wydanie poświadczenia - stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego nie może stanowić samodzielnej czynności ani dokumentu, lecz jest zawsze elementem postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku lub sporządzonego przez notariusza zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia.
W postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd wymienia spadkodawcę, spadkobierców, tytuł powołania (ustaw lub testament), w odniesieniu do każdego spadkobiercy wysokość udziału określoną ułamkiem właściwym (takim, w którym licznik jest mniejszy od mianownika, a suma ułamków stanowi jedność), w razie dokonania w testamencie zapisu windykacyjnego wymienia przedmiot zapisu (określa dokładnie przedmiot zapisu) i zapisobiorcę.
Stan prawny na dzień 31.01.2021 r.
