Zmarła moja sąsiadka, przyjaciółka. Miała rodzinę, z którą była w konflikcie.
Moje pytanie – kto jest zobowiązany do pogrzebu mojej przyjaciółki?
Nikt z rodziny nie chce jej pochować, ja również nie jestem w stanie (nie wiem czy bym mogła).
Maria
Szanowna Pani!
Stosownie do przepisów (art. 10 ust. 1) ustawy z dnia 31 stycznia 1959 r. o cmentarzach i chowaniu zmarłych, prawo (a nie obowiązek) sprawienia pogrzebu mają:
- pozostały małżonek(ka);
- krewni zstępni;
- krewni wstępni;
- krewni boczni do 4 stopnia pokrewieństwa;
- powinowaci w linii prostej do 1 stopnia.
Prawo pochowania zwłok osób wojskowych zmarłych w czynnej służbie wojskowej przysługuje właściwym organom wojskowym w myśl przepisów wojskowych. Prawo pochowania zwłok osób zasłużonych wobec Państwa i społeczeństwa przysługuje organom państwowym, instytucjom i organizacjom społecznym. Prawo pochowania zwłok przysługuje również osobom, które do tego dobrowolnie się zobowiążą.
Zwłoki niepochowane przez podmioty wymienione powyżej mogą być przekazane do celów dydaktycznych i naukowych uczelni medycznej lub innej uczelni prowadzącej działalność dydaktyczną i naukową w zakresie nauk medycznych lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki prowadzącej działalność naukową w zakresie nauk medycznych. Decyzję w sprawie przekazania zwłok wydaje, na wniosek uczelni lub federacji, właściwy starosta.
Zwłoki niepochowane przez podmioty wskazane powyżej albo nieprzekazane uczelni lub federacji podmiotów systemu szkolnictwa wyższego i nauki są chowane przez gminę właściwą ze względu na miejsce zgonu, a w przypadku osób pozbawionych wolności zmarłych w zakładach karnych lub aresztach śledczych - przez dany zakład karny lub areszt śledczy, z wyjątkiem zwłok osób, które uwolniły się z zakładu karnego lub aresztu śledczego, oraz osób, które przebywały poza terenem zakładu karnego lub aresztu śledczego, w szczególności w trakcie korzystania z zezwolenia na czasowe opuszczenie tego zakładu lub aresztu bez dozoru lub asysty funkcjonariusza Służby Więziennej.
Prawo do sprawienia pogrzebu jest dobrem osobistym (art. 23 Kodeksu cywilnego) i podlega ono ochronie cywilnoprawnej - i to niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach - na zasadach określonych w art. 24 KC. Prawo do pochowania zwłok osoby zmarłej (art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych) wraz z prawem do ekshumacji (art. 15 ust. 1 pkt 1 tej ustawy) oraz prawo do kultywowania pamięci o niej stanowi dobro osobiste, zwane prawem do grobu, chronione przepisami art. 23 i 24 KC. Prawo to nie zostało zastrzeżone na rzecz pewnych osób z pierwszeństwem przed prawem innych osób. Przepis ten jedynie stanowi, komu przysługuje prawo pochowania. W zakresie zaś, w którym art. 10 ust. 1 dotyczy prawa osobistego, podlega reżimowi art. 24 KC. Wynika z tego, że każda z osób wymienionych w art. 10 ust. 1 ustawy władna jest przystąpić do wykonania prawa pochowania, a inna z osób należących do tego kręgu może skutecznie domagać się stosownego zaniechania jedynie wtedy, gdy wspomniane działanie przedstawia się jako bezprawne.
Z powyższych przepisów wynika, że nie można zobowiązać członków rodziny Pani przyjaciółki do sprawienia jej pogrzebu. Pani mogłaby sprawić pogrzeb – prawo do pochowania zwłok przysługuje wszakże również osobie, która dobrowolnie się do tego zobowiąże.
Jeżeli żadna z osób wskazanych w art. 10 ust. 1 ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych nie skorzysta z prawa do sprawienia pogrzebu to pogrzeb organizuje gmina (i tu można mówić o obowiązku).
Sprawienie pogrzebu przez gminę jej jest zadaniem własnych o charakterze obowiązkowym z zakresu pomocy społecznej (art. 17 ust. 1 pkt 15 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej). Sprawienie pogrzebu do świadczenie niepieniężne z pomocy społecznej (art. 36 pkt 2 lit. f ustawy o pomocy społęcznej).
Jak wskazuje art. 44 tej ustawy, sprawienie pogrzebu odbywa się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego.
W każdej gminie rada gminy (miasta) ustala zasady sprawiania pogrzebu. Właśnie przepisy takiej uchwały wraz z art. 44 ustawy o pomocy społecznej stanowią podstawę prawną udzielenia świadczenia z pomocy społecznej polegającego na sprawieniu pogrzebu.
Jeżeli gmina zorganizuje pogrzeb Pani przyjaciółki to gminie będzie przysługiwać prawo ubiegania się o zasiłek pogrzebowy. Jeżeli ten zasiłek nie będzie się gminie należał, to gmina będzie mogła dochodzić zwrotu kosztów pogrzebu z masy spadkowej.
Stan prawny na dzień 5. listopada 2021 r.
