Artykuły

W testamencie spisanym przez mojego ojca zostałem wydziedziczony. Jako uzasadnieniem wydziedziczenia w testamencie ojciec wskazał, że na odmówiłem przejęcia opieki na nad nim od chorej córki (mojej siostry), która nim się opiekowała. Cały majątek ojciec zapisał w testamencie mojej siostrze.
Faktem jest, że ojcem do tej pory zajmowała się moja siostra i nie może tego już robić – jest po amputacji nóg.
Czy mogę podważyć to wydziedziczenie? Na co dzień przebywam w USA (od 1994 r.) i trudno mi przejąć opiekę. Wysyłam ojcu ok. 350 dolarów miesięcznie. Poza tym ma on swoją emeryturę – 2000 zł.

Adam

Szanowny Panie!

Wydziedziczenie to pozbawienie spadkobiercy uprawnienia do zachowku.

Jak wskazuje art.  1008 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;
2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;
3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Stosownie do art. 1009 KC, przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Z Pana pytania wynika, że z wymienionych powyżej powodów wydziedziczenia, w grę wchodzi trzeci – uporczywe niedopełnienie względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.
Z testamentu wynika, bowiem że powodem wydziedziczenia jest to, że odmówił Pan przejęcia opieki nad ojcem.

W naszym kręgu kulturowym opieka nad rodzicami stanowi obowiązek dziecka. Obowiązek ten wynika nie tylko z norm społecznych ale i prawnych. Art. 87 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazuje, że rodzice i dzieci są obowiązani do wzajemnego szacunku i wspierania się.

W sprawie wydziedziczenia należy pamiętać, iż samo wskazanie w testamencie przyczyny wydziedziczenia nie zawsze przesądza o tym, że to wydziedziczenie jest skuteczne. Wydziedziczenie będzie skuteczne jeżeli przyczyna wydziedziczenia wskazana w testamencie rzeczywiście istnieje.

Pod kątem skuteczności wydziedziczenia, ważne są także przyczyny zaniedbywania przez uprawnionego obowiązków rodzinnych. Podstawy wydziedziczenia nie mogą stanowić sytuacje wynikłe z powodu okoliczności, na które uprawniony nie miał wpływu lub za które nie odpowiada.

Przyczyna wydziedziczenia wymieniona w art. 1008 pkt 3 KC polega na uporczywym niedopełnianiu względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. To zaniedbywanie może polegać m. in. na niewykonywaniu obowiązku alimentacyjnego, nieudzielaniu opieki, braku pomocy w chorobie itp.
To, że takie zachowanie, dla skuteczności wydziedziczenia, musi być uporczywe oznacza, że musi być długotrwałe lub wielokrotne.

Orzecznictwo sądowe (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia  27 lutego 2014  r., sygn. akt I ACa 1201/12, LEX nr 1623875) wskazuje, że w pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 KC, mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania ze spadkodawcą kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami, nieudzielaniu opieki, braku pomocy w chorobie.
W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 KC, mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 listopada 2002 r., sygn. akt II CKN 1397/00, Lex nr 75286).

Nie znając wszystkich okoliczności, nie można z całą pewnością wskazać czy w Pana przypadku wydziedziczenie jest skuteczne. Jednak pewne okoliczności sprawy przemawiają za uznaniem wydziedziczenia za bezskuteczne.

Z testamentu wynika, że odmówił Pan opieki nad ojcem. Potwierdza Pan, że miało to miejsce. Ale z drugiej strony należy wziąć pod uwagę, że przebywa Pan w USA, gdzie ma Pan centrum życiowe. Trudno od Pana wymagać, aby porzucił Pan wszystko i przyjechał Pan do Polski i tu zaczął opiekować się ojcem.

Istotnym jest to, że przesyła Pan ojcu ok. 1350 zł miesięcznie, która to kwota może być przeznaczona na zapewnienie ojcu opieki. W pewien sposób dba Pan o dobro swojego ojca i troszczy się o niego.Nie jest tak, że pozostawił Pan ojca samemu sobie i obojętny jest Panu jego los.
Ponadto w sprawie należy wziąć pod uwagę, że ojciec może ubiegać się o usługi opiekuńcze lub/i specjalistyczne usługi opiekuńcze z pomocy społecznej.

Powyższe okoliczności będą rozpatrywane jeżeli zażąda Pan uznania wydziedziczenia za bezskuteczne – sprawa nie będzie dotyczyła nieważności testamentu, ale właśnie ustalenia bezskuteczności wydziedziczenia. 
Nieważność testamentu wynika z innych przesłanek, np. niezachowanie formy wymaganej dla testamentu, sporządzenie testamentu przez spadkodawcę znajdującego się w stanie uniemożliwiającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, sporządzenie testamentu pod wpływem groźby.

Może Pan żądać uznania wydziedziczenia za bezskuteczne w postępowaniu o zachowek, jeżeli pozwie Pan o jego zapłatę zobowiązaną do zachowku Pana siostrę.

Można także wystąpić z powództwem o ustalenie bezskuteczności wydziedziczenia – w takim wypadku sąd będzie się zajmował wyłącznie kwestią skuteczności lub bezskuteczności wydziedziczenia. W przypadku uznania, że wydziedziczenie nie jest skuteczne będzie Pan mógła dochodzić zachowku w odrębnym postępowaniu (gdyby nie został wypłacony dobrowolnie).

Swoje twierdzenia odnośnie bezskuteczności wydziedziczenia będzie Pan musiał wykazać za pomocą dowodów – mogą to być dokumenty, wyjaśnienia stron, przesłuchania świadków.

Co bardzo istotne, dopóki ojciec żyje nie może Pan wszczynać postępowania o ustalenie bezskuteczności wydziedziczenia. Testament bowiem wywołuje skutki prawne z chwilą śmierci spadkodawcy. Należy pamiętać, że Pana ojciec może testament odwołać lub zmienić. Może także Panu wybaczyć (wybaczenie sprawia, że wydziedziczenie nie jest skuteczne).

Stan prawny na dzień 12.07.2021 r.