Artykuły

W styczniu tego roku zmarł mój ojciec. Spadek został podzielony między mnie i siostrę – po połowie – byliśmy u notariusza po stwierdzenie spadku. Wiem, że tata miał na koncie 150.000 zł. Sprawdziłem w banku – okazało się, że 2 miesiące przed śmiercią tata przelał te pieniądze na konto siostry jako darowiznę. 

Tata nie miał żadnego innego majątku. Nigdy nic od niego nie dostałem. Czy należy mi się zachówek? 

Marcin

Szanowny Panie,

w myśl art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (§ 2).

Mając na względzie powyższe przepisy wskażę, że jest Pan, jak również siostra, uprawniony do zachowku po tacie. Jest Pan bowiem zstępnym spadkodawcy, który jest powołany do spadku z ustawy (zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego o dziedziczeniu ustawowym).

Z pytania wynika, że nie otrzymał Pan należnego zachowku – nie dostał Pan od taty żadnej darowizny. Skoro tata w chwili śmierci nie miał żadnego majątku to nie otrzymał Pan także zachowku w postaci powołania do spadku.

Pana siostra otrzymała zachowek w postaci darowizny pieniędzy od ojca. 

W Pana sprawie istotnym są przepisy Kodeksu cywilnego mówiące o tym, że przy ustalaniu zachowku bierze się pod uwagę niektóre darowizny dokonane przez spadkodawcę, a obdarowani tymi darowiznami odpowiadają za zapłatę zachowku. 

Art. 993 KC, wskazuje że przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.

W art.  994 KC wskazano darowizny niepodlegające zaliczeniu do spadku przy ustalaniu zachowku, i tak:

• § 1 wskazuje, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku
• w myśl § 2, przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego
• przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa (§ 3).

Zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (art. 996 KC). 

Uwzględniając powyższe przepisy wskażę, że darowizna na rzecz Pana siostry jest darowizną zaliczaną do spadku przy ustalaniu zachowku, gdyż:

• nie jest to drobna darowizna, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych (tudno nazwać kwotę 150.000 zł drobną)
• darowizna ta została dokonana na rzecz spadkobiercy i jednocześnie osoby uprawnionej do zachowku, a zatem nie ma znaczenia to kiedy ta darowizna została dokonana).

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 §  1 KC). 

Może Pan żądać zatem. od siostry, zapłaty zachowku. Biorąc pod uwagę, że wartość darowizny wynosiła 150.000 zł. Ten zachowek przysługuje Panu w kwocie 37.500 zł co stanowi 1/4 darowizny (połowę z 1/2 udziału) lub 50.000 zł jeżeli jest Pan trwale niezdolny do pracy (2/3 z 1/2 udziału). 

Działania zmierzające do uzyskania zachowku polecałbym rozpocząć od sporządzenia i wysłania (listem poleconym) siostrze pisemnego wezwania do zapłaty zachowku. W wezwaniu należy wskazać datę do jakiej zachowek powinien być zapłacony (np. 7 dni od dnia doręczenia wezwania), a także wskazać nr rachunku bankowego do wpłaty. Warto wskazać w wezwaniu do zapłaty zachowku, że niezastosowanie się do tego wezwania i niezapłacenie zachowku do dnia wskazanego w wezwaniu spowoduje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego. Wysłanie takiego wezwania spowoduje, że roszczenie o zachowek stanie się wymagalne, a to z kolei umożliwi Panu żądanie odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia w którym zachowek miał być najpóźniej zapłacony do dnia zapłaty. Ponadto takie wezwanie do zapłaty wskazuje na chęć ugodowego załatwienia sprawy, a także to, że próbował Pan pozasądowego rozwiązania sporu, co z kolei może mieć wpływ na nieobciążenie Pana kosztami postępowania sądowego.

Jeżeli siostra nie zapłaci Panu zachowku dobrowolnie, pozostanie Panu skierowanie do sądu pozwu o zachowek.

Stan prawny na dzień 27.04.2022 r.