Moja matka, która była panną, 2 miesiące przed śmiercią przepisała na mnie w darowiźnie własność swoich nieruchomości (to był cały jej majątek, nie miała nic więcej). Po tej darowiźnie zamieszkałem z matką i się nią opiekowałem. Po tych dwóch miesiącach zmarła, dosłownie miesiąc temu.
Czy w tej sytuacji moim 2 braciom i 2 siostrom należy się zachówek bądź jakaś inna rekompensata za spadek po matce? Coś mi mówią, że będą żądali zachowku. Wszyscy.
Działki są warte ok. 950.000 zł. Ile będę musiał zapłacić zachówku? Jeżeli jest im należny? Jeden znajomy prawnik powiedział mi, że skoro matka nie zostawiła testamentu to nie będę płacił zachówku, że jest on tylko dla tych którzy zostali pominięci w testamencie.
Dodam, że jestem trwale niezdolny do pracy.
Józef
Szanowny Panie!
Niestety mam dla Pana przykrą informację – odpowiada Pan za zapłatę zachowku na rzecz swojego rodzeństwa. Ta odpowiedzialność istnieje mimo, że Pana mama nie pozostawiła testamentu i ma miejsce dziedziczenie ustawowe, w wyniku którego spadek po mamie nabyło pięcioro jej dzieci, każde po 1/5 udziału.
Błędnym jest niestety panująca, również niestety wśród prawników, opinia że jeżeli spadkodawca nie pozostawił testamentu to zachowek się nie należy, że o zachowek mogą się ubiegać wyłącznie spadkobiercy ustawowi pominięci w testamencie (a zatem skoro nie ma testamentu to nie ma też pominiętych w testamencie, a tym samym uprawnionych do zachowku).
Również fakt, że w spadku po Pana mamie nie został żaden majątek nie oznacza, że Pana rodzeństwo nie może się ubiegać o zachowek. W sprawie należy wziąć pod uwagę, że dla celu ustalenia zachowku, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, do spadku dolicza się również zapisy windykacyjne uczynione przez spadkodawcę a także niektóre darowizny uczynione przez spadkodawcę.
Krąg uprawnionych do zachowku, jak również jego wysokość, wskazuje art. 991 Kodeksu cywilnego.
§ 1 ww. artykułu wskazuje, że zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Stosownie do § 2 tegoż artykułu, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.
Pana rodzeństwo jest uprawnione do zachowku bo jest powołane do spadku na mocy ustawy, a także, jak wynika z Pana pytania, nie otrzymało od matki zachowku (części zachowku) w postaci darowizny (matka nic im nie darowała) ani poprzez powołanie do spadku (matka w spadku nie pozostawiła żadnego majątku).
Podstawę wysokości zachowku określa art. 993 KC. W myśl tego przepisu, przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny oraz zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę.
Art. 994 § 1 KC wskazuje, że przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.
Darowizna na Pana rzecz była darowizną na rzecz uprawnionego do zachowku (bo jest Pan uprawniony) i jednocześnie na rzecz spadkobiercy (bo jest Pan spadkobiercą).
Pana odpowiedzialność za zapłatę zachowku na rzecz rodzeństwa wynika, z tego że za zapłatę zachowku odpowiadają nie tylko spadkobiercy, ale również obdarowani – osoby, które otrzymały od spadkodawcy darowizny doliczane do spadku.
Stosownie do art. 1000 § 1 KC, jeżeli uprawniony nie może otrzymać należnego mu zachowku od spadkobiercy lub osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.
Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek (§ 2).
Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny (§ 3).
Z kolei art. 999 KC wskazuje, że jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.
Mając na względzie powyższe przepisy należy wskazać, że ponosi Pan odpowiedzialność wobec rodzeństwa do wysokości nadwyżki przekraczającej Pana zachowek.
Jaki zachowek jest zatem należy uprawnionym? W sprawie należy wziąć pod uwagę, że jest pięcioro rodzeństwa – dzieci spadkodawcy, które są uprawnione do zachowku.
Każde z tych dzieci w wyniku spadkobrania ustawowego dziedziczy spadek w równych częściach, a zatem każde w 1/5 udziału.
Zachowek należny uprawnionym odpowiada połowie z tego co dziedziczyliby w spadkobraniu ustawowym lub 2/3 z tego w przypadku uprawnionych trwale niezdolnych do pracy.
Czyli, w Pańskiej sytuacji, zachowek należny, dla każdego z uprawnionych, ma wartość 1/10 spadku (połowa z 1/5) lub 2/15 spadku dla uprawnionych trwale niezdolnych do pracy (czyli na pewno dla Pana).
Skoro substrat spadku (spadek + doliczane do spadku przy ustalaniu zachowku darowizny) ma wartość 950.000 zł to zachowek należny dla każdego z rodzeństwa wynosi po 95.000 zł lub po 126.666,67 zł dla uprawnionych trwale niezdolnych do pracy.
Odpowiada Pan za zachowek na rzecz rodzeństwa do kwoty 823.333,33 zł czyli do nadwyżki ponad należny Panu zachowek.
Jeżeli żadne z Pana rodzeństwa nie jest trwale niezdolny do pracy to łącznie rodzeństwo może żądać kwoty 380.000 zł. Jeżeli każde z rodzeństwa jest trwale niezdolne do pracy to łącznie mogą żądać kwoty 506.666,68 zł.
Roszczenie o zachowek staje się wymagalne, jak wskazuje orzecznictwo sądowe, z chwilą doręczenia zobowiązanemu wezwania do zapłaty zachowku. Natomiast przedawnienie roszczenia o zachowek następuje po upływie 5 lat od chwili otwarcia spadku a zatem od chwili śmierci spadkodawcy (w przypadku gdy spadkodawca pozostawił testament z upływem 5 lat od chwili ogłoszenia testamentu).
Stan prawny na dzień 4.01.2020 r.
