Już ponad 3 lata – od dnia 1 stycznia 2012 r. - obowiązuje ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r. poz. 135 z późn. zm.). Wskazany akt prawny wprowadził do systemu pomocy społecznej w Polsce stanowisko asystenta rodziny. Warto przybliżyć zmiany przepisów ww. ustawy, dotyczących właśnie asystenta rodziny – zarówno te, które w ostatnich miesiącach weszły w życie, jak i te, które zaczęły obowiązywać niedawno, od dnia 1 stycznia 2015 r.
Większość przepisów ustawy z dnia 25 lipca 2014 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2014 r. poz. 1188) weszło w życie od dnia 19 września 2014 r. Dotyczy to m.in. dodanego do art. 11 ust. 1a, który wprowadza drugi przypadek, gdy asystent rodziny rozpoczyna pracę z konkretną rodziną bez wyrażonej przez nią zgody. Dzieje się tak bowiem, gdy rodzicem wychowującym dziecko jest małoletni opuszczający młodzieżowy ośrodek wychowawczy, młodzieżowy ośrodek socjoterapii, schronisko dla nieletnich lub zakład poprawczy. Wówczas pracownik socjalny przeprowadza u tego małoletniego rodzica wywiad środowiskowy, a po przeprowadzeniu omawianej czynności kierownik ośrodka pomocy społecznej przydziela temu rodzicowi asystenta rodziny. W tej sytuacji nie istnieje zatem możliwość podjęcia przez kierownika innej decyzji niż powyższa.
Dodajmy, że dotychczas zobowiązanie rodziny do pracy z asystentem rodziny, bez wyrażonej przez członków tejże rodziny zgody, mogło nastąpić jedynie na podstawie art. 109 § 2 pkt 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. W myśl ww. przepisu, sąd opiekuńczy, w przypadku, gdy dobro dziecka jest zagrożone, może zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w tym m. in. do pracy z asystentem rodziny.
Również dodany do ustawy art. 4a zwraca uwagę na kwestię, którą asystenci rodziny zapewne nieraz mieli na uwadze podczas pracy z rodziną jeszcze przed wejściem w życie nowelizacji. Wskazany przepis zobowiązuje podmioty realizujące zadania wynikające z ustawy (czyli m.in. asystentów rodziny) do wysłuchania dziecka, jeżeli wiek i stopień dojrzałości tego małoletniego na to pozwalają, a także uwzględnienia jego zdania, stosownie do okoliczności.
Pewne znaczenie dla asystentów rodziny może mieć również zmiana treści art. 130 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej. Pierwotnie organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonywał oceny sytuacji dziecka „w konsultacji w szczególności” m.in. z właściwym asystentem rodziny. Nie było mowy o tym, jaki ta konsultacja ma mieć charakter – czy miała polegać jedynie na przekazaniu opinii na piśmie, mniej lub bardziej nieformalnych rozmowach, czy po prostu miało dojść do mającego sformalizowany charakter spotkania w siedzibie właściwego dla miejsca zamieszkania danej rodziny powiatowego centrum pomocy rodzinie. Aktualne brzmienie ust. 1 w art. 130 rozwiewa już te wątpliwości. „Oceny sytuacji dziecka organizator rodzinnej pieczy zastępczej dokonuje na posiedzeniu z udziałem: (...)” m.in. właściwego asystenta rodziny (pkt 4). Taki zapis teoretycznie oznacza, że jeżeli rodzina biologiczna dziecka podlegającego ocenie objęta jest wsparciem asystenta rodziny, tenże asystent ma obowiązek uczestniczyć w spotkaniu w siedzibie PCPR.
Nowelizacja wprowadziła również z dniem 1 stycznia 2015 r. zmianę brzmienia ust. 4 w art. 15, zmniejszając liczbę rodzin, z którymi jednocześnie może pracować asystent rodziny - z 20 do 15. Ta korekta w zamiarze ustawodawcy ma spowodować większą niż dotąd koncentrację asystentów na pracy z rodzinami, poświęcenie im większej ilości czasu, co powinno przyczynić się do skutecznego rozwiązywania stwierdzonych trudności opiekuńczo-wychowawczych i uzyskiwania pozytywnych efektów podjętych działań.
Również od dnia 1 stycznia 2015 r. obowiązuje ust. 4 w art. 11, dodany już wcześniej - przez ustawę z dnia 27 kwietnia 2012 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 579). Po otrzymaniu sformułowanego - na podstawie przeprowadzonego wcześniej wywiadu środowiskowego - wniosku pracownika socjalnego o przydzielenie asystenta rodziny, kierownik ośrodka pomocy społecznej będzie zobligowany przydzielić rodzinie asystenta rodziny, względnie (zależnie od organizacyjnego rozwiązania przyjętego w danej gminie) wystąpić do jednostki organizacyjnej gminy, która organizuje pracę z rodziną o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny, ewentualnie wystąpić do podmiotu, któremu gmina zleciła realizację pracy z rodziną na podstawie art. 190 ww. ustawy (w szczególności organizacji pozarządowej bądź kościoła lub związku wyznaniowego), o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny.
Jeszcze do końca 2014 roku gmina nie musiała posiadać asystentów rodziny – zadanie to stało się obligatoryjne już od 1 stycznia 2015 r. Od tego momentu kierownik ośrodka pomocy społecznej musi zatem uwzględnić opinię wyrażoną przez pracownika socjalnego odnośnie zasadności przydzielenia danej rodzinie asystenta – oczywiście pod warunkiem, iż podczas wywiadu środowiskowego pełnoletni członkowie tejże rodziny wyrażą zgodę na wsparcie ze strony asystenta rodziny.
Stan prawny na dzień 13.01.2015 r.
