Rozwód powoduje ustanie więzów rodzinnych i majątkowych pomiędzy małżonkami. Po uzyskaniu rozwodu małżonek ma prawo do powrotu do swojego nazwiska, które nosił przed zawarciem związku małżeńskiego.
Zgodnie z art. 59 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, w ciągu trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się orzeczenia rozwodu małżonek rozwiedziony, który wskutek zawarcia małżeństwa zmienił swoje dotychczasowe nazwisko, może przez oświadczenie złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego powrócić do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa.
To czy rozwiedziony małżonek powróci do nazwiska noszonego przed ślubem jest uzależnione wyłącznie od jego woli.
Prawo do powrotu do nazwiska noszonego przez zawarciem małżeństwa nie jest niczym ograniczone, a w szczególności możliwość zmiany nazwiska po rozwodzie nie jest uzależniona od zgody byłego małżonka, zgody sądu czy urzędu stanu cywilnego.
Podobnie były małżonek nie może domagać się dokonania zmiany nazwiska przez drugiego z małżonków.
W postanowieniu Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 2 lutego 1978 r., sygn. akt. IV CZ 11/78 (LexPolonica nr 321705) wyraźnie wskazano, że były mąż nie może domagać się odebrania swojej byłej żonie prawa do nazwiska nabytego przez małżeństwo, jako że kodeks rodzinny i opiekuńczy takiej możliwości nie przewiduje.
Jeżeli więc były małżonek postanowi, że pozostaje przy nazwisku jakie uzyskał przez zawarcie małżeństwa, nie ma środków prawnych, aby zmusić go do zmiany nazwiska na to noszone przez zawarciem związku małżeńskiego.
Z praktyki mogę powiedzieć, że wiele osób uważa, że może żądać zmiany nazwiska swojej byłej żony czy byłego męża i w związku z tym żądanie orzeczenia o zmianie nazwiska zamieszcza w pozwie rozwodowym lub wszczyna w tej kwestii odrębne postępowanie (pozew o nakazanie zmiany nazwiska). Takie działania, w świetle obowiązujących przepisów, są z góry skazane na porażkę. Żądanie nakazania byłej żonie (byłemu mężowi) dokonania zmiany nazwiska zostanie z pewnością oddalone przez sąd, jako bezzasadne i nie mające podstawy prawnej.
Należy także wskazać, że oświadczenie małżonka o powrocie do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa może być złożone przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego wyłącznie osobiście. Nie można takiego oświadczenia złożyć przez pełnomocnika.
Powyższe potwierdza wyrok Sądu Najwyższego - Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 marca 1996 r., sygn. akt. III ARN 78/95 (OSNAPiUS 1996/19 poz. 284), gdzie wskazano, że oświadczenie małżonka rozwiedzionego o powrocie do nazwiska, które nosił przed zawarciem małżeństwa musi być złożone osobiście przed kierownictwem Urzędu Stanu Cywilnego (art. 59 KRO).
Po upływie trzech miesięcy od chwili uprawomocnienia się wyroku rozwodowego zmiana nazwiska nie jest możliwa przez złożenie oświadczenia. Ewentualny powrót do nazwiska noszonego przed ślubem, po upływie terminu wskazanego w art. 58 KRO, jest możliwa wyłącznie na zasadach ogólnych określonych w ustawie z dnia 17 października 2008 r. o zmianie imienia i nazwiska (Dz.U. z 2008 r. Nr 220, poz. 1414).
W tym wypadku zmiana nazwiska jest możliwa na wniosek składany do kierownika urzędu stanu cywilnego. Podstawą zmiany nazwiska mogą być, w tym przypadku, ważne powody. Jeżeli kierownik urzędu stanu cywilnego uzna, że w określonym przypadku istnieją ważne powody dla zmiany nazwiska wyda decyzję o wyrażeniu zgody na zmianę nazwiska.
Ustawa nie definiuje „ważnych powodów” dla których nazwisko może być zmienione.
W przypadku chęci powrotu do nazwiska noszonego przez zawarciem małżeństwa można argumentować tym, że na skutek nieznajomości przepisów prawa były małżonek nie złożył oświadczenia o powrocie do nazwiska sprzed zawarcia małżeństwa, w ustawowym terminie.
Zmiana nazwiska jednego z byłych małżonków nie rozciąga się na dzieci. Nie jest więc tak, że zmiana nazwiska matki dziecka powoduje automatyczną zmianę nazwiska dziecka (a wiele osób tak uważa).
Jak wskazuje art. 8 ust. 2 ustawy o zmianie imienia i nazwiska, zmiana nazwiska jednego z rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci pod warunkiem, że drugi z rodziców wyraził na to zgodę, chyba że nie ma on pełnej zdolności do czynności prawnych, nie żyje lub nie jest znany albo jest pozbawiony władzy rodzicielskiej. Jeżeli w chwili zmiany nazwiska dziecko ukończyło 13 lat, do zmiany nazwiska dziecka jest potrzebne także wyrażenie zgody przez dziecko.
Jeżeli jeden z rodziców po rozwodzie powrócił do swojego panieńskiego (kawalerskiego) nazwiska i chciałby zmienić nazwisko dziecku to w przypadku braku zgody drugiego z rodziców może wystąpić do sądu opiekuńczego o wyrażenie zgody na zmianę nazwiska dziecka. Orzeczenie sądu zastępuje oświadczenie rodzica.
Artykuł z dnia 7.08.2012 r.
