Artykuły

Mam nieruchomość. chcę sporządzić testament tak aby syn A otrzymał tę nieruchomość i spłacił syna B - ten jest zadłużony. Jak sformułować testament, aby komornik nie mógł zabrać spłaty. Może jako renta miesięczna przez wiele lat?

Franciszek

Szanowny Panie, 

Może Pan w testamencie, w którym powoła Pan do spadku syna A, ustanowić zapis zwykły na rzecz syna B.

Zapis zwykły unormowany jest w art. 968 § 1 Kodeksu cywilnego. Przepis ten wskazuje, że spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis zwykły). 

Gdyby ustanowił Pan zapis zwykły na rzecz syna B poprzez zobowiązanie syna A do zapłacenia bratu określonej kwoty pieniężnej to syn A jako spadkobierca będzie zobowiązany do wypłacenia bratu tej kwoty.

Jednak, jeżeli wierzyciele syna B dowiedzą się o istniejącym roszczeniu o wykonanie zapisu zwykłego to będą mogli złożyć u komornika wniosek o zajęcie wierzytelności. Gdyby tak się stało to syn A wykonując zapis musiałby spełnić to świadczenie do rąk komornika, a ten przekazałby te środki wierzycielom. 

Tu należy wskazać, że komornik, działając na wniosek wierzyciela, może dokonać zajęcia ruchomości należących do dłużnika, nieruchomości, których dłużnik jest właścicielem, wynagrodzenia dłużnika za pracę. 

Komornik na wniosek wierzyciela może zająć także wszelkie wierzytelności przysługujące dłużnikowi i inne przysługujące mu prawa majątkowe. 

Jeżeli rozrządzi Pan w testamencie swoim majątkiem w taki sposób, że jeden z synów będzie miał obowiązek spełnić świadczenie pieniężne na rzecz drugiego syna, to uprawnienie do żądania spełnienia tego świadczenia (czyli wierzytelność) podlega zajęciu w toku postępowania egzekucyjnego. Również gdyby zobowiązałby Pan syna powołanego w testamencie do wypłacania drugiemu z synów renty to renta ta może być przedmiotem egzekucji.

Podobnie zajęciu na poczet egzekucji podlegać może wierzytelność z tytułu zachowku – jeżeli w testamencie powoła Pan do spadku jednego syna, a drugiego pominie, to wówczas syn pominięty w testamencie będzie mógł żądać od spadkobiercy testamentowego zachowku.

Jak już powyżej wspomniałem egzekucji podlegają wierzytelności i prawa majątkowe przypadające dłużnikowi. Są pewne wyjątki. Kodeks postępowania cywilnego wskazuje wyłączenia z egzekucji. Nie podlegają egzekucji:

• przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu
• zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca
• jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów
• narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych
• u dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę - pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy - pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie
• przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową
• środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym, o którym mowa w art. 36 ust. 4a ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o organizacji rynku mleka i przetworów mlecznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 50 i 1272)
• produkty lecznicze w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. - Prawo farmaceutyczne (Dz. U. z 2008 r. Nr 45, poz. 271, z późn. zm.) niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 20 maja 2010 r. o wyrobach medycznych (Dz. U. Nr 107, poz. 679 oraz z 2011 r. Nr 102, poz. 586 i Nr 113, poz. 657)
• sumy i świadczenia w naturze wyasygnowane na pokrycie wydatków lub wyjazdów w sprawach służbowych
• sumy przyznane przez Skarb Państwa na specjalne cele (w szczególności stypendia, wsparcia), chyba że wierzytelność egzekwowana powstała w związku z urzeczywistnieniem tych celów albo z tytułu obowiązku alimentacyjnego
• prawa niezbywalne, chyba że możność ich zbycia wyłączono umową, a przedmiot świadczenia nadaje się do egzekucji albo wykonanie prawa może być powierzone komu innemu
• świadczenia z ubezpieczeń osobowych oraz odszkodowania z ubezpieczeń majątkowych, w granicach określonych w drodze rozporządzenia przez Ministrów Finansów i Sprawiedliwości; nie dotyczy to egzekucji mającej na celu zaspokojenie roszczeń z tytułu alimentów
• świadczenia z pomocy społecznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r. poz. 182, z późn. zm.)
• wierzytelności przypadające dłużnikowi z budżetu państwa lub od Narodowego Funduszu Zdrowia z tytułu udzielania świadczeń opieki zdrowotnej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, z późn. zm.) przed ukończeniem udzielania tych świadczeń, w wysokości 75% każdorazowej wypłaty, chyba że chodzi o wierzytelności pracowników dłużnika lub świadczeniodawców, o których mowa w art. 5 pkt 41 lit. a i b ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

Trudno w powyższej liście doszukać się takich wierzytelności czy praw majątkowych, które mogą przysługiwać Pana synowi z tytułu rozrządzeń testamentowych.

Reasumując, jeżeli Pana syn będzie spadkobiercą, uprawnionym do zachowku, zapisobiercą to nabyte w spadku przedmioty, wierzytelność z tytułu zachowku czy zapisu będą podlegać egzekucji. Nie widzę zatem możliwości dokonania przez Pana takiego rozrządzenia na wypadek śmierci w wyniku, którego Pana syn będący dłużnikiem uzyskałby prawa majątkowe, które nie podlegają egzekucji.

Chcąc zabezpieczyć np. prawo syna do mieszkania w domu, który będzie przedmiotem spadkobrania może Pan już dziś ustanowić na jego rzecz służebność mieszkania czy prawo użytkowania. W takim przypadku, jako, że powyższe prawa są prawami ograniczonymi rzeczowymi, Pana syn będzie mógł korzystać z domu i w nim zamieszkiwać niezależnie od tego kto będzie jego właścicielem (czyli po Pana śmierci, a także po zbyciu nieruchomości przez spadkobiercę).

W Pana sprawie należy pamiętać, że komornik działa na wniosek wierzyciela. We wniosku lub żądaniu przeprowadzenia egzekucji z urzędu należy wskazać świadczenie, które ma być spełnione, oraz sposób egzekucji. Wierzyciel może w jednym wniosku wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko temu samemu dłużnikowi. Spośród kilku sposobów egzekucji wierzyciel powinien zastosować najmniej uciążliwy dla dłużnika.

Jeżeli zatem wierzyciel nie będzie wiedział o ustanowieniu na rzecz dłużnika zapisu zwykłego w testamencie to nie złoży on wniosku o zajęcie wierzytelności z zapisu. 

Może zaistnieć taka sytuacja, że w testamencie ustanowi Pan zapis na rzecz syna, a drugi syn – spadkodawca wykona ten zapis niezwłocznie po Pana śmierci. Jeżeli zapis zostanie wykonany i syn – spadkobierca wypłaci drugiemu synowi określoną kwotę tytułem zapisu to jest oczywistym, że wierzyciel nie będzie mógł prowadzić egzekucji z wierzytelności z tytułu zapisu. Tu jednak należy pamiętać, iż jeżeli cel egzekucji tego wymaga, komornik może zarządzić otworzenie mieszkania oraz innych pomieszczeń i schowków dłużnika, jak również przeszukać jego rzeczy, mieszkanie i schowki. Gdyby to nie wystarczyło, komornik może ponadto przeszukać odzież, którą dłużnik ma na sobie. Komornik może to uczynić także wówczas, gdy dłużnik chce się wydalić lub gdy zachodzi podejrzenie, że chce usunąć od egzekucji przedmioty, które ma przy sobie.  Jeżeli w czasie dokonywania czynności egzekucyjnych w mieszkaniu dłużnika komornik zauważy, że dłużnik oddał poszukiwane przedmioty swemu domownikowi lub innej osobie do ukrycia, komornik może przeszukać odzież tej osoby oraz przedmioty, jakie ma ona przy sobie.  

Jeżeli syn – spadkodawca wypłaci na podstawie Pana testamentu swojemu bratu jakieś kwoty pieniężne, a ten będzie te pieniądze trzymał w domu to może się okazać, że komornik w toku egzekucji znajdzie te pieniądze i zajmie je na poczet długu.

Z punktu widzenia Pana syna – dłużnika powinno być istotnym także to, że wierzyciel może zlecić komornikowi poszukiwanie za wynagrodzeniem majątku dłużnika. 

Jeżeli zaś zajęty w egzekucji majątek dłużnika nie rokuje zaspokojenia egzekwowanych należności lub jeżeli wierzyciel wykaże, że na skutek prowadzonej egzekucji nie uzyskał w pełni zaspokojenia swej należności, może on żądać zobowiązania dłużnika do złożenia wykazu majątku z wymienieniem rzeczy i miejsca, gdzie się znajdują, przypadających mu wierzytelności i innych praw majątkowych (przypadających mu także od Pana spadkobiercy) oraz do złożenia przyrzeczenia według roty: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem zapewniam, że złożony przeze mnie wykaz majątku jest prawdziwy i zupełny”.

Jeżeli Pana syn będzie nadal dłużnikiem to musi się liczyć z tym, że rzeczy, wierzytelności i prawa majątkowe, do których jest i będzie uprawniony podlegają i będą podlegać zajęciu. 

Stan prawny na dzień 19.09.2014 r.