Jestem po rozwodzie. Obecnie czeka mnie sprawa o podział majątku małżeńskiego.
W 1986 r. mój mąż otrzymał od swojego ojca gospodarstwo rolne za co teść otrzymał emeryturę. W tym czasie byłam już zamężna. Nigdy nie miałam z mężem intercyzy.
Mój mąż mówi mi, że do tego gospodarstwa nie mam nic, bo ojciec dał to gospodarstwo wyłącznie jemu.
Proszę o wyjaśnienie – czy gospodarstwo jest majątkiem odrębnym mojego męża czy też jest wspólne i można go dzielić w sprawie o podział majątku małżeńskiego?
Hanna
Szanowna Pani,
Stosownie do art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Art. 33 pkt 2 KRO wskazuje natomiast, że do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił.
Jak wynika z Pani pytania, w czasie trwania małżeństwa i wspólności ustawowej Pani mąż zawarł ze swoim ojcem umowę przekazania gospodarstwa rolnego, o której mowa w ustawie z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst pierwotny: Dz. U. z 1982 r. Nr 40, poz. 268).
Stosownie do art. 2 pkt 6 tej ustawy przekazanie gospodarstwa rolnego następcy to nieodpłatne przeniesienie na rzecz następcy posiadania oraz własności tego gospodarstwa, jeżeli rolnik jest jego właścicielem.
Według art. 48 ust. 1ustawy, następcami rolnika mogli być zstępni, małżonkowie zstępnych, przysposobieni, małżonkowie przysposobionych, rodzeństwo, małżonkowie rodzeństwa, zstępni rodzeństwa rolnika, małżonkowie zstępnych rodzeństwa oraz pasierbowie i wychowankowie rolnika.
Natomiast art. 49 ust. 1 ustawy wskazywał, że gospodarstwo rolne mogło być przekazane tylko jednemu następcy, a jeżeli następca pozostaje w związku małżeńskim - także obojgu małżonkom.
I w końcu art. 59 ust. 1 ustawy mówił, że przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, albo innej osobie następuje w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego
Jak z powyższych przepisów wynika Pani teść mógł zawrzeć umowę przekazania gospodarstwa rolnego z Pani mężem, ale także mężowi i Pani.
To, że gospodarstwo rolne zostało przekazane wyłącznie Pani mężowi nie oznacza jednak, że weszło ono w skład jego majątku osobistego (wówczas nazywanym odrębnym).
Po pierwsze umowa z następcą, zawarta w myśl ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin, mimo, że jest umową nieodpłatną nie może być utożsamiana z darowizną, o której mowa w art. 33 pkt 2 KRO, a tylko w przypadku darowizny i nabyciu w wyniku dziedziczenia, rzecz nabyta wchodzi w skład majątku wspólnego jeżeli spadkodawca lub darczyńca wyraźnie tak postanowił.
Podobnie rzecz ma się odnośnie umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego zawartej zgodnie z wcześniej obowiązującą ustawą z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (tekst pierwotny: Dz. U. 1977 r. Nr 32, poz. 140).
Umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy w zamian za świadczenie z ubezpieczenia społecznego wobec zawarcia w niej elementów z różnych dziedzin prawa ma niejednorodny charakter, jednakże ze względu na zakres regulacji oraz cel, jakiemu ma służyć, nie może być ona z punktu widzenia zachowku traktowana tak, jak umowa darowizny w rozumieniu przepisu art. 888 § 1 kc a tylko takie darowizny doliczane są do spadku przy obliczaniu zachowku po myśli przepisu art. 993 kc (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 19 lipca 2006 r., sygn. akt. VI ACa 99/2006, Rzeczpospolita 2006/172 str. C1).
O tym, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego zawarta w myśl ustaw emerytalnych „rolniczych” z 1977 i 1982 r. nie jest tożsama z umową darowizny wypowiadał się także Sąd Najwyższy w wielu orzeczeniach.
Skoro przepisy Kodeksu rodzinnego wskazują, że darowizny na rzecz małżonka wchodzą w skład jego majątku osobistego, chyba że darczyńca inaczej postanowił, ale nie wskazują, że taka sama zasada dotyczy umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego to należy uznać, że nabycie własności gospodarstwa rolnego na podstawie umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego, nawet jeżeli nabywcą jest wyłącznie jeden z małżonków, powoduje, że gospodarstwo wchodzi w skład majątku wspólnego małżeńskiego.
Nie jest tak, że gospodarstwo wchodziło w skład majątku wspólnego wyłącznie w sytuacji, w której zbywca przekazywał gospodarstwo obojgu małżonkom.
To, że gospodarstwo mogło być przekazane zstępnemu lub zstępnemu i jego małżonkowi, a wybór zależał wyłącznie od zbywcy nie ma znaczenia w kwestii przynależności gospodarstwa do majątku wspólnego małżeńskiego. Głównie właśnie dlatego, że umowa przekazania gospodarstwa nie jest tym samym co umowa darowizny.
Powyższe twierdzenia odnośnie przynależności przekazanego gospodarstwa rolnego do majątku wspólnego nabywcy i jego małżonka znajduje potwierdzenie w orzecznictwie sądowym.
Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2005 r., sygn. akt. III CZP 59/2005 (OSNC 2006/5 poz. 79) mówi, że gospodarstwo rolne, przekazane na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. 1977 r. Nr 32 poz. 140) następcy pozostającemu w ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej, należy do majątku wspólnego.
W postanowieniu z dnia 4 października 2001 r., sygn. akt. I CKN 402/2000 (OSNC 2002/6 poz. 79) Sąd Najwyższy wskazał, że gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. 1977 r. Nr 32 poz. 140 ze zm.) następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej stanowi dorobek małżonków.
Stosownie do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2000 r., sygn. akt. III CKN 612/98 (LexPolonica nr 394271), art. 49 ust. 1 ustawy z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin dopuszczając przekazanie gospodarstwa rolnego małżonkom stanowił odstępstwo od sprzeciwiającej się rozdrabnianiu zasady następstwa jednej osoby, natomiast nie zmieniał reguł powstawania dorobku wynikających z art. 32, 33, 34 kro.
I w końcu, ostatnio – w dniu 28 listopada 2012 r. w sprawie o sygn. akt. III CZP 68/12 Sąd Najwyższy wydał orzeczenie, w którym wskazał, że gospodarstwo rolne przekazane na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (tekst jedn. Dz.U. z 1989 r. Nr 24, poz. 133 ze zm.) następcy pozostającemu w ustroju wspólności majątkowej wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków.
W tej ostatniej sprawie Sąd Najwyższy odpowiadał na zagadnienie prawne zadane przez jeden z sądów niższej instancji: „Czy przekazanie gospodarstwa rolnego na podstawie ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin (Dz.U. Nr 40 z 1982 r., poz. 268 ze zm.) następcy pozostającemu w związku małżeńskim i ustroju wspólności majątkowej skutkuje w każdej sytuacji objęciem przekazanego gospodarstwa wspólnością ustawową w rozumieniu art. 31 k.r.o.(w brzmieniu obowiązującym przed dniem 20 stycznia 2005 r.), czy też skutek taki następuje jedynie w wyniku, odzwierciedlonego w treści czynności prawnej, zastrzeżenia odmiennego od reguły wyrażonej w art. 33 pkt 2 k.r.o.?”
Jak wynika z tego najnowszego orzeczenia Sądu Najwyższego, które stanowi odpowiedź na Pani pytanie, gospodarstwo rolne nabyte przez Pani męża w wyniku umowy o przekazanie gospodarstwa rolnego jaką zawarł ze swoim ojcem, weszło w skład majątku wspólnego małżeńskiego.
Wobec powyższego gospodarstwo rolne będzie przedmiotem postępowania działowego.
We wniosku o podział majątku wspólnego warto przytoczyć wskazane przeze mnie orzeczenia w podobnych sprawach.
Stan prawny na dzień 3.12.2012 r.
