Artykuły

Zmarła moja babcia. Zostawiła testament. Według tego testamentu zostałem jego jedynym spadkobiercą.
Babcia w testamencie zostawiła też warunek, żebym w ciągu  pół roku od ogłoszenia testamentu przekazała własność jednego z odziedziczonych mieszkań ciotce – córce babci.
Babcia miała dwoje dzieci – właśnie ciotkę oraz mojego ojca, który zmarł. Ja jestem jedynaczką.
Pół roku od tego jak sąd ogłosił testament i wdał postanowienie odnośnie tego, że ja jestem jedynym spadkobiercą babci upłynęło już 3 lata temu. Ciotka napisała do mnie, że jak w ciągu miesiąca nie przekażę jej własności mieszkania to poda mnie do sądu.
Czy ciotka może mi tak grozić skoro jestem jedynym spadkobiercą babci? Czy żądanie ciotki nie przedawniło się?
Czy ciotce należy się zachowek? Odziedziczyłem po babci trzy mieszkania – jedno o wartości 200.000 zł, drugie o wartości 350.000 zł, a trzecie to którego własności żąda moja ciotka o wartości 300.000 zł. Do tego są jeszcze oszczędności babci – 50.000 zł.

Marek

Szanowny Panie,

Z Pana pytania wynika, że w związku ze śmiercią Pana babci miało miejsce dziedziczenie testamentowe, na  podstawie testamentu sporządzonego przez babcię.
W testamencie babci zawarte są dwa rozrządzenia na wypadek śmierci – powołanie do spadku oraz zapis testamentowy (od 23 października 2011 r. nazywany zapisem zwykłym).

Jak wskazuje art. 926 § 1 Kodeksu cywilnego, powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu. Z kolei stosownie do art. 959 KC, spadkodawca może powołać do całości lub części spadku jedną lub kilka osób.

Z Pana pytania wynika, iż babcia powołała do spadku Pana jako jedynego spadkobiercę. Nabyła Pan spadek w całości co potwierdziło orzeczenie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku.
To, że jest Pan jedynym spadkobiercą babci oznacza, że w chwili śmierci babci stał się Pan właścicielem mieszkań oraz przypadły Panu oszczędności babci.

Z pytania wynika też, że babcia ustanowiła na rzecz ciotki zapis. Jak wynika z art. 968 § 1 KC, spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis).

W sytuacji, w której do dziedziczenia dochodzi tylko jeden spadkobierca jest on zobowiązany do wykonania wszystkich obowiązków jakie nałożył na niego w testamencie spadkodawca.

Wolą Pana babci było to, aby w ciągu jednego roku od chwili ogłoszenia testamentu przeniósł Pan na rzecz ciotki własność jednego z odziedziczonych mieszkań. Zapis został więc uczyniony z zastrzeżeniem terminu. Takie rozrządzenia testamentowe jest ważnym, bowiem jak wynika z art. 975 KC, zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

W Pana przypadku dniem wymagalności zapisu ustanowionego w testamencie był dzień, w którym upłynęło pół roku od ogłoszenia testamentu. Otwarcia i ogłoszenia testamentu dokonał sąd, po złożeniu testamentu do sądu.
Jako, że nie wykonał Pan zapisu w dacie określonej w testamencie, ciotka może na drodze sądowej żądać wykonania zapisu – tzn. żądać przeniesienia na jej rzecz prawa własności mieszkania. Orzeczenie sądu w tym względzie zastąpi Pana oświadczenie woli o przeniesieniu własności mieszkania na rzecz ciotki.

Prócz roszczenia o wykonanie zapisu ciotce przysługuje również względem Pana roszczenie o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy. Ciotka może żądać od Pana zwrotu kwot jakie w okresie od dnia wymagalności zapisu do dnia przeniesienia na jej rzecz własności mieszkania mogłaby uzyskać za najem tego lokalu.
To roszczenie wynika z art. 977 KC, który wskazuje, iż jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.

Jeżeli nie zastosuje się Pan do wezwania ciotki i nie przeniesie Pan w ciągu miesiąca własności mieszkania na jej rzecz musi się Pan spodziewać, że zostanie Pan pozwany do sądu, przegra Pan sprawę (sąd nakaże Panu przenieść własność mieszkania na rzecz ciotki), a dodatkowo zapewne sąd zasądzi od Pana na rzecz ciotki koszty postępowania.

Nie widzę w Pana przypadku okoliczności, które mogłyby stanowić podstawę ewentualnego oddalenia powództwa przez sąd. W szczególności wskażę, że roszczenie ciotki o wykonanie zapisu nie uległo przedawnieniu. Stosownie bowiem do art. 981 KC, roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu, a w Pana przypadku upłynęło dopiero 3,5 roku od dnia wymagalności zapisu.

Reasumując. Pana ciotka może ubiegać się na drodze sądowej wykonania zapisu. Aby zminimalizować koszty jakie może Pan ponieść w związku z wykonaniem zapisu, moim zdaniem powinien Pan jednak dokonać przeniesienia własności mieszkania w drodze umowy notarialnej (musi być taka umowa, bo chodzi o nieruchomość).
Powinien Pan umówić z ciotką i notariuszem termin zawarcia stosownej umowy i zawrzeć taką umowę.

Jeżeli się Pan zdecyduje na wykonanie zapisu na drodze pozasądowej musi się Pan liczyć z tym, że poniesie Pan koszty opłat notarialnych. Te opłaty w przypadku wykonania zapisu obciążają zobowiązanego do wykonania zapisu, a więc Pana.

Opłata notarialna za taką umowę jest uzależniona od wartości prawa własności mieszkania.
Jak wskazuje § 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 r. w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej, maksymalna stawka wynosi od wartości:

1. do 3000 zł - 100 zł
2. powyżej 3000 zł do 10000 zł - 100 zł + 3 % od nadwyżki powyżej 3000 zł
3. powyżej 10000 zł do 30000 zł - 310 zł + 2 % od nadwyżki powyżej 10000 zł
4. powyżej 30000 zł do 60000 zł - 710 zł + 1 % od nadwyżki powyżej 30000 zł
5. powyżej 60000 zł do 1000000 zł - 1010 zł + 0,4 % od nadwyżki powyżej 60000 zł
6. powyżej 1000000 zł do 2000000 zł - 4770 zł + 0,2 % od nadwyżki powyżej 1000000 zł
7. powyżej 2000000 zł - 6770 zł + 0,25 % od nadwyżki powyżej 2 000 000 zł, nie więcej jednak niż 10000 zł, a w przypadku czynności dokonywanych pomiędzy osobami zaliczonymi do I grupy podatkowej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn nie więcej niż 7 500 zł

Maksymalna opłata za przeniesienie własności nieruchomości o wartości 300000 zł będzie wynosić wiec 1970 zł. Do tego należy doliczyć 23% podatku VAT. Maksymalna opłata z VAT będzie więc wynosiła 2423,10 zł. Notariusz może zastosować stawkę niższą niż maksymalna – w tym względzie może Pan negocjować z notariuszem.
Być może uda się Panu przekonać ciotkę, aby to ona poniosła opłatę notarialną związaną z wykonaniem zapisu.

Opłata jaką Pan musi ponieść w związku z wykonaniem zapisu jest dość wysoka, ale musi Pan pamiętać, że w przypadku kiedy nie wykona Pan zapisu i ciotka pozwie Pana do sądu, może Pan ponieść wyższe koszty.

Jak wskazuje art. 98 § 1 KPC, strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu).
Według § 2 art. 98 KPC, do niezbędnych kosztów procesu prowadzonego przez stronę osobiście lub przez pełnomocnika, który nie jest adwokatem, radcą prawnym lub rzecznikiem patentowym, zalicza się poniesione przez nią koszty sądowe, koszty przejazdów do sądu strony lub jej pełnomocnika oraz równowartość zarobku utraconego wskutek stawiennictwa w sądzie. Suma kosztów przejazdów i równowartość utraconego zarobku nie może przekraczać wynagrodzenia jednego adwokata wykonującego zawód w siedzibie sądu procesowego.
Do niezbędnych kosztów procesu strony reprezentowanej przez adwokata zalicza się wynagrodzenie, jednak nie wyższe niż stawki opłat określone w odrębnych przepisach i wydatki jednego adwokata, koszty sądowe oraz koszty nakazanego przez sąd osobistego stawiennictwa strony (art. 98 § 3 KPC).

Jeżeli ciotka skieruje pozew do sądu to będzie musiała uiścić opłatę od pozwu. Opłata od pozwu o wykonanie zapisu będzie uzależniona od wartości przedmiotu sporu, a ta będzie odpowiadała wartości mieszkania będącego przedmiotem zapisu.
Stosownie do art. 13 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.
Tak więc opłata od pozwu będzie wynosiła, przy wartości przedmiotu sporu w wysokości 300000 zł – 15000 zł.

Jeżeli ciotka skorzysta z pomocy adwokata jego wynagrodzenia również jest kosztem postępowania. Sąd zasadzając koszty weźmie pod uwagę Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.
Jak wskazuje § 6 rozporządzenia, stawki minimalne wynoszą przy wartości przedmiotu sprawy:

1. do 500 zł - 60 zł
2. powyżej 500 zł do 1500 zł - 180 zł
3. powyżej 1500 zł do 5000 zł - 600 zł
4. powyżej 5000 zł do 10000 zł - 1200 zł
5. powyżej 10000zł do 50000 zł - 2400 zł
6. powyżej 50000 zł do 200000 zł - 3600 zł
7. powyżej 200000 zł - 7200 zł

Jako, że mieszkanie będące przedmiotem zapisu jest warte 300000 zł i taka będzie wartość przedmiotu sporu to wynagrodzenie adwokata może wynieść 7200 zł.

Należy pamiętać, że stosownie do art. 102 KPC, tylko w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Zasadą procesu cywilnego jest to, że przegrywający płaci, a w Pana przypadku sąd zapewne wyda wyrok zgodny z pozwem ciotki.
Koszty niewykonania zapisu i doprowadzenia do procesu sądowego w tej sprawie będą dla Pana o wiele wyższe niż w przypadku gdyby sprawę załatwił Pan polubownie i zawarł z ciotką umowę notarialną.

Stosownie do art. 991 § 1 KC, zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).
Jak wskazuje natomiast § 2 art. 991 KC, jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia.

Wartość spadku po Pana babci wynosi 900000 zł. Ciotka gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe nabyłaby spadek w 1/2 udziału. Tak więc zachowek jej należny wynosi 225000 zł (1/2 z 1/2 wartości spadku) lub też 300000 zł jeżeli w chwili śmierci babci była ona trwale niezdolna do pracy (2/3 z 1/2 wartości spadku.

Ciotka otrzymała od spadkodawczyni należny jej zachowek w postaci zapisu mieszkania o wartości 300000 zł. Nie ma ona zatem podstaw do ubiegania się o uzupełnienie zachowku – zapis testamentowy wyczerpuje zachowek należny ciotce.

Nawet gdyby zapis nie wyczerpywał zachowku należnego ciotce to gdyby w chwili obecnej złożyła w sądzie pozew o uzupełnienie zachowku, to Pan mógłby żądać jego oddalenia ze względu na przedawnienie roszczenia o zachowek.

Do 23 października 2011 r. obowiązywał przepis art. 1007 KC w brzmieniu:
§ 1 - roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu
§ 2 - roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od otwarcia spadku

Od 23 października 2011 r. przepis art. 1007 KC ma nowe brzmienie:
§ 1 - roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń przedawniają się z upływem lat pięciu od ogłoszenia testamentu
§ 2 - roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny przedawnia się z upływem lat pięciu od otwarcia spadku

Jak wskazuje art. 8 ustawy z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz.458) nowy pięcioletni termin przedawniania roszczenia o zachowek ma zastosowanie do roszczeń o zachowek powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, a więc przed dniem 23 października 2011 r., a które w tym dniu nie były jeszcze przedawnione.

W Pana przypadku termin roszczenia o zachowek upłynął już pół roku temu więc dla ewentualnego roszczenia ciotki o uzupełnienie zachowku, nowy pięcioletni termin nie będzie miał zastosowania.
Gdyby więc okazało się, że zapis na rzecz ciotki nie wyczerpuje całego należnego jej zachowku to jej pozew o zachowek zostałby oddalony przez sąd po podniesieniu przez Pana zarzutu przedawnienia tego roszczenia.

Stan prawny na dzień 22.09.2012 r.