Artykuły

Chodzi mi o stwierdzenie nabycia i dział spadku po zmarłym ojcu zamieszkałym w USA. Chęć porozumienia polubownego z drugą żoną ojca okazała się bezskuteczna. Unika ona kontaktu i zapewne nie obędzie się bez uciekania się do pomocy sądu.
Ojciec miał obywatelstwo amerykańskie, ale nie zrzekł się polskiego. Zostawił też nieruchomość w Chicago - współwłasność z żoną. Ta nieruchomość jest prawdopodobnie obciążona hipoteką. W skład masy spadkowej wchodzą też samochody po ojcu. Żona była współwłaścicielką majątku, ojciec nie pozostawił testamentu - czy w takim razie lepiej byłoby przyjąć spadek jedynie z dobrodziejstwem inwentarz? Czy może występować o zachowek? Chciałbym złożyć sprawę o stwierdzenie nabycia spadku do sądu. Czy wnioskując o stwierdzenie nabycia spadku można jednocześnie wnioskować o dział spadku? Jakie dokumenty będą potrzebne do sprawy?

Zygmunt

Szanowny Panie,

Jak wynika z pytania Pana ojciec był obywatelem polskim. Jest to okoliczność istotna dla odpowiedzi na pytania czy mimo tego, że Pana ojciec nie zamieszkiwał w Polsce można przeprowadzić tu postępowanie spadkowe.

Art. 1108  § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, iż do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem polskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej.
Według § 2 art. 1108 KPC, do jurysdykcji krajowej należą również sprawy spadkowe, jeżeli majątek spadkowy albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej.

Ze względu na to, że Pana ojciec miał w chwili śmierci obywatelstwo polskie należy wskazać, iż sprawy spadku należą do polskiej jurysdykcji. Oznacza to, że polski sąd może przeprowadzić postępowanie spadkowe po Pana ojcu.

Polski sąd może przeprowadzić postępowanie spadkowe stosując prawo polskie lub też prawo obce.

Jak wskazuje art. 64 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe (Dz. U. z 2011 r. Nr 80, poz. 432) spadkodawca w testamencie lub w innym rozrządzeniu na wypadek śmierci może poddać sprawę spadkową swojemu prawu ojczystemu, prawu miejsca swojego zamieszkania albo prawu miejsca swojego zwykłego pobytu z chwili dokonania tej czynności lub z chwili swojej śmierci.
Według ust. 2 art. 64 ustawy, w razie braku wyboru prawa w sprawie spadkowej właściwe jest prawo ojczyste spadkodawcy z chwili jego śmierci.

Stosownie do art. 65 ustawy, z zastrzeżeniem art. 66 o ważności testamentu i innych rozrządzeń na wypadek śmierci rozstrzyga prawo ojczyste spadkodawcy z chwili dokonania tych czynności.
Art. 66 ust. 1 wskazuje z kolei, iż prawo właściwe dla formy testamentu i jego odwołania określa Konwencja dotycząca kolizji praw w przedmiocie formy rozporządzeń testamentowych, sporządzona w Hadze dnia 5 października 1961 r. (Dz. U. z 1969 r. Nr 34, poz. 284).
Prawo wskazane na podstawie powyższej konwencji, stosuje się odpowiednio do formy innych rozrządzeń na wypadek śmierci (art. 66 ust. 2).

Pana ojciec mimo, iż posiadał dwa obywatelstwa, w Polsce będzie zawsze traktowany jako obywatel polski. Art. 2 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego wskazuje, iż jeżeli ustawa przewiduje właściwość prawa ojczystego, obywatel polski podlega prawu polskiemu, chociażby prawo innego państwa uznawało go za obywatela tego państwa.
Jeżeli Pana ojciec nie sporządził testamentu lub w testamencie swoim nie wskazał, że poddaje sprawę spadkową po nim prawu miejsca swojego zamieszkania, a więc prawa amerykańskiego, to polski sąd rozpatrując sprawę spadkową po Pana ojcu zastosuje prawo polskie.

Sąd wyda orzeczenie o stwierdzeniu nabycia spadku według polskiego porządku spadkobrania unormowanego w Kodeksie cywilnym.
Jak wskazuje przepis art. 628 KPC, do czynności w postępowaniu spadkowym, które należą do zakresu działania sądów, wyłącznie właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część (sąd spadku). W braku powyższych podstaw sądem spadku jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.

Jeżeli Pana ojciec posiadał w Polsce jakiś majątek to sądem właściwym dla przeprowadzenia postępowania o stwierdzenie nabycia spadku po nim będzie sąd rejonowy miejsca położenia tego majątku. Jeżeli ojciec nie miał w Polsce żadnego majątku właściwym będzie Sąd Rejonowy dla Miasta Stołecznego Warszawy w Warszawie.

Podobnie może Pan w Polsce uzyskać orzeczenie o dziele spadku po Pana ojcu. Dział spadku może być przeprowadzony w jednym postępowaniu wraz postępowaniem o stwierdzenie nabycia spadku. Jak wskazuje art. 681 KCP, jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego.

Art. 680 § 1  KCP wskazuje, że wniosku o dział spadku należy powołać postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia oraz spis inwentarza, jak również podać, jakie spadkodawca sporządził testamenty, gdzie zostały złożone i gdzie się znajdują. Jeżeli spis inwentarza nie został sporządzony, należy we wniosku wskazać majątek, który ma być przedmiotem działu.
W wypadku gdy w skład spadku wchodzi nieruchomość, należy przedstawić dowody stwierdzające, że nieruchomość stanowiła własność spadkodawcy (art. 680 § 2  KCP).

Dział spadku po ojcu może być połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego (wskazuje Pan w pytaniu, że mieli wspólny majątek).

Stosownie do art. 1106² § 1 KPC wskazuje, iż do jurysdykcji krajowej należą sprawy małżeńskie, jeżeli jeden z małżonków albo jedna z osób zamierzających zawrzeć małżeństwo jest obywatelem polskim albo, będąc cudzoziemcem, ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu w Rzeczypospolitej Polskiej bądź zamierza zawrzeć małżeństwo w Rzeczypospolitej Polskiej.
Sprawy o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej należą do jurysdykcji krajowej także wtedy, gdy majątek wspólny albo jego znaczna część znajduje się w Rzeczypospolitej Polskiej (art. 1106² § 2 KPC).

Z tego względu, że ojciec miał obywatelstwo polskie sprawa o podział majątku wspólnego małżeńskiego należy do jurysdykcji polskiej.

Zgodnie z art. 51 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego, stosunki osobiste i majątkowe między małżonkami podlegają każdoczesnemu wspólnemu prawu ojczystemu.
W razie braku wspólnego prawa ojczystego stosuje się prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zamieszkania, a w razie braku miejsca zamieszkania w tym samym państwie - prawo państwa, w którym oboje małżonkowie mają miejsce zwykłego pobytu. Jeżeli małżonkowie nie mają miejsca zwykłego pobytu w tym samym państwie, stosuje się prawo państwa, z którym małżonkowie w inny sposób są wspólnie najściślej związani (art. 51 ust. 2).

Jeżeli więc  Pana ojciec i jego żona mieli oboje obywatelstwo polskie to sąd dokonując podziału majątku małżeńskiego zastosuje prawo polskie.
Jeżeli jednak żona ojca ma tylko obywatelstwo amerykańskie lub innego kraju to wówczas sąd zastosuje prawo amerykańskie, o ile ojciec z żoną stale tam zamieszkiwali.

Małżonkowie, jeżeli mieli różne prawo ojczyste (ojciec polskie, a jego żona prawo innego państwa), mogli wybrać prawo, według którego będą oceniane ich stosunki majątkowe.
Art. 52 ust. 1 Prawa prywatnego międzynarodowego wskazuje, iż małżonkowie mogą poddać swe stosunki majątkowe prawu ojczystemu jednego z nich albo prawu państwa, w którym jedno z nich ma miejsce zamieszkania lub miejsce zwykłego pobytu. Wyboru prawa można dokonać także przed zawarciem małżeństwa.
Majątkowa umowa małżeńska podlega prawu wybranemu przez strony zgodnie z przepisem ust. 1. W razie braku wyboru prawa, do majątkowej umowy małżeńskiej stosuje się prawo właściwe dla stosunków osobistych i majątkowych między małżonkami z chwili zawarcia umowy (art. 52 ust. 2).
Dokonując wyboru prawa dla stosunków majątkowych małżeńskich lub majątkowej umowy małżeńskiej wystarczy zachować formę przewidzianą dla majątkowych umów małżeńskich przez prawo wybrane lub prawo państwa, w którym do wyboru prawa doszło (art. 52 ust. 3).

Dokumenty jakie Pan powinien złożyć do postępowania o stwierdzenie nabycia spadku: akt zgonu ojca, akt małżeństwa ojca, akty urodzenia dzieci ojca (akty małżeństwa zamężnych córek ojca).
Do sprawy o dział spadku i podział majątku wspólnego małżeńskiego powinien Pan dołączyć: dokumenty potwierdzające, że Pana ojciec był właścicielem konkretnych rzeczy – samochodów, nieruchomości, itp.

Opłata od wniosku o stwierdzenie nabycia spadku to 50 zł. Opłata od wniosku o dział spadku to 500 zł (gdyby strony były zgodne i przedłożyły wspólny projekt działu to 300 zł), a opłata za podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej wynosi 1000 zł (a gdyby strony były zgodne i przedłożyły wspólny projekt podziału to 300 zł).
Skoro ojciec nie pozostawił testamentu to będzie miało spadkobranie ustawowe – uprawnieni do zachowku otrzymają go właśnie w formie dziedziczenia.

Musi Pan jednak wiedzieć, że uzyskanie w Polsce orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku po Pana ojcu, orzeczenia o dziale spadku i podziale majątku wspólnego małżeńskiego może nie mieć znaczenia dla tych kwestii spadkowych w USA.
Polskie orzeczenie spadkowe może nie być wiążące dla organów wymiaru sprawiedliwości w USA.

Aby sąd amerykański dokonał podziału według wydanych w Polsce orzeczeń musiałyby one zostać uznane przez sąd w USA.

Pana ojciec zamieszkiwał w USA i był obywatelem amerykańskim. Nie znam prawa amerykańskiego. Istnieje duże prawdopodobieństwo, że podobnie jak polskie przepisy prawo amerykańskie wskazuje, iż do jurysdykcji krajowej należą sprawy spadkowe, jeżeli spadkodawca w chwili śmierci był obywatelem amerykańskim lub miał miejsce zamieszkania bądź miejsce zwykłego pobytu w USA.
Nie znam również amerykańskich przepisów dotyczących uznawania orzeczeń innego kraju za obowiązujące w USA oraz stwierdzania wykonalności takich orzeczeń.

Tu posłużę się przykładem. Przepisy polskiego Kodeksu postępowania cywilnego wskazują, w art. 1146 § 1, że orzeczenie obcego sądu (np. amerykańskiego) nie podlega uznaniu, jeżeli:

1. nie jest prawomocne w państwie, w którym zostało wydane
2. zapadło w sprawie należącej do wyłącznej jurysdykcji sądów polskich
3. pozwanemu, który nie wdał się w spór co do istoty sprawy, nie doręczono należycie i w czasie umożliwiającym podjęcie obrony pisma wszczynającego postępowanie
4. strona w toku postępowania była pozbawiona możności obrony
5. sprawa o to samo roszczenie między tymi samymi stronami zawisła w Rzeczypospolitej Polskiej wcześniej niż przed sądem państwa obcego
6. jest sprzeczne z wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu polskiego albo wcześniej wydanym prawomocnym orzeczeniem sądu państwa obcego, spełniającym przesłanki jego uznania w Rzeczypospolitej Polskiej, zapadłymi w sprawie o to samo roszczenie między tymi samymi stronami
7. uznanie byłoby sprzeczne z podstawowymi zasadami porządku prawnego Rzeczypospolitej Polskiej (klauzula porządku publicznego)

Jeżeli więc prawo stanu Illinois dotyczące spadkobrania byłoby sprzeczne z polskim prawem spadkowym czy prawo rodzinne tego stanu byłoby sprzeczne z polskim prawem rodzinnym to wówczas polski sąd nie uznałby za obowiązujące w Polsce orzeczenia sądu amerykańskiego dotyczącego spadku czy kwestii majątku wspólnego.

Nie znam także przepisów amerykańskich dotyczących porządku spadkobrania – jakie osoby i w jakim udziale nabywają spadek po danej osobie jeżeli nie pozostawiła ona testamentu.
Tu należy wskazać, że prawo anglosaskie jakie w przeważającej mierze obowiązuje w USA (w każdy stanie obowiązuje inny system prawa cywilnego) jest zupełnie odmienne niż prawo kontynentalne, z którego wywodzi się polskie prawo cywilne.

Tu wskażę również, iż kwestia odpowiedzialności za długi spadkowe czy hipoteki może być zupełnie odmiennie rozwiązana na gruncie prawa amerykańskiego.

Podkreślę też że USA nie są stroną Konwencji z dnia 16 września 1988 r. wydanej w Lugano w sprawie jurysdykcji i wykonywania orzeczeń w sprawach cywilnych i handlowych (Dz. U. z 2000 r. Nr 10, poz. 132).

Jeżeli złoży Pan w Polsce oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (a jeżeli ojciec miał długi to polecałbym złożenie takiego oświadczenia) to nie ma pewności, że takie oświadczenie byłoby wiążące dla amerykańskich sądów. Trudno powiedzieć czy prawo amerykańskie, prawo stanu Illinois przewiduje w ogóle taką instytucję jak przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Jeżeli przyjmie Pan spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a prawo amerykańskie przewiduje odpowiedzialność za długi spadkowe całym majątkiem spadkodawcy to amerykański wierzyciel nie mógłby wyegzekwować od dłużnika w Polsce całego zobowiązania. Dla polskich sądów istotne byłoby to, że przyjął Pan spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Po przeprowadzeniu postępowania spadkowego w Polsce oraz postępowań o dział spadku po Pana ojcu i podziale majątku wspólnego małżeńskiego może się okazać, że te orzeczenia nie zostaną uznane przez amerykański sąd. Bardzo możliwe, że dokonanie działu spadku oraz podziału majątku wspólnego małżeńskiego (o ile instytucja majątku wspólnego małżeńskiego istnieje w systemie prawnym miejsca zamieszkania Pana ojca) będzie mogło się odbyć wyłącznie na podstawie przepisów amerykańskich i orzeczeń wydanych przez amerykański sąd.

Orzeczenia polskich sądów będą miały zastosowanie do rzeczy będących własnością Pana ojca oraz składników majątku wspólnego małżeńskiego znajdujących się na terenie Polski.

Wobec powyższego wskażę, że powinien Pan w pierwszej kolejności zapoznać się z przepisami amerykańskimi dotyczącymi jurysdykcji i prawa jakie będzie stosowane do spadkobrania po Pana ojcu i hipoteki oraz uznawaniu i wykonywaniu w USA orzeczeń sądów obcych. Niestety ja nie mam dostępu do przepisów prawa amerykańskiego – federalnego czy stanowego i w tej kwestii nie jestem w stanie Panu pomóc.

Stan prawny na dzień 12.03.2012 r.