Przebywam za granicą. W Polsce zamieszkuje mój brat i nasza mama.
Mój brat jest osobą chorą psychicznie. Obecnie zamieszkuje w samochodzie. Moja mama, z którą mieszkał do tej pory brat nie przyjmie go do siebie ze względu na to, że brat jest agresywny wobec mamy – rzucił się na nią z nożem. Za to przestępstwo brat został skazany. Każdy kontakt brata z mamą kończy się agresją z jego strony.
Namawiałam brata aby złożył wniosek w opiece społecznej o dom pomocy społecznej, ale brat nie chce o tym słyszeć. Co i jak mama może zrobić w tym przypadku? Mimo zachowania brata mama chciałaby mu pomóc. Czy mamy wystąpić z jakimś pismem do opieki społecznej żeby się tym zajęła?
Czy jeżeli brat zostanie ubezwłasnowolniony a mama zostanie jego opiekunem prawnym to będzie go musiała przyjąć pod swój dach?
Helena
Szanowna Pani,
Zgodnie z art. 38 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego, osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej.
Natomiast stosownie do art. 39 ust. 1 ustawy, jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody.
Jak wskazuje ust. 2 art. 39 ustawy, z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez zgody osoby, może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu.
I w końcu ust. 3 art. 39 mówi, że jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy.
Z powyższych przepisów wynika, że z wnioskiem do sądu opiekuńczego o umieszczenie osoby w DPS bez zgody orzeka sąd na wniosek złożony przez jednostkę pomocy społecznej lub kierownika szpitala psychiatrycznego. Przepisy nie wskazują, aby z wnioskiem do sądu mogliby występować członkowie rodziny osoby, która powinna być umieszczona w DPS.
W Pani przypadku najlepiej będzie jeżeli wystąpicie Państwo, myślę, że najlepiej będzie jeżeli to będzie mama z pismem do MOPS o podjęcie działań mających na celu umieszczenie brata w DPS bez jego zgody.
W piśmie tym wskażcie Państwo okoliczności sprawy – w szczególności obecne zachowanie brata (zamieszkiwanie w samochodzie, ciągłe w nim przebywanie).
Mama powinna wskazać, że sama nie jest w stanie zapewnić synowi pomocy i wsparcia, choćby dlatego, że syn dopuszczał się wobec niej zachowań agresywnych a także popełnił na jej szkodę przestępstwo. Mama powinna wskazać, że wspólne zamieszkiwanie z synem nie jest możliwe.
Są to ważne okoliczności ze względu na to, że o potrzebie przymusowego pobytu w domu pomocy społecznej decyduje niezdolność do samodzielnego zaspokajania potrzeb życiowych oraz niemożność zapewnienia koniecznej stałej opieki i pielęgnacji (art. 39 ust. 2 w związku z art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego).
Należy zatem wskazać, że Pani brat nie jest zdolny do samodzielnego zaspokajania potrzeb życiowych oraz nie ma osoby, która mogłaby zapewnić mu stałej opieki (mama z powyższych względów, rodzeństwo ze względu na posiadanie dzieci i strach przed bratem).
W okolicznościach Pani sprawy radziłbym jak najszybciej wysłać takie pismo do MOPS. Zdrowie Pani brata wydaje się być bowiem zagrożone.
W takim piśmie można także wskazać, żeby MOPS rozpatrzył możliwość wszczęcia z urzędu postępowania o przyznanie bratu pomocy w formie zasiłków (okresowy, celowe na żywność, itp.). Pomoc społeczna może być bowiem udzielana z urzędu.
Pomoc społeczna może także zapewnić pobyt w schronisku dla bezdomnych, noclegowni i w podobnych placówkach.
Stan zdrowia brata może powodować, że jest on osobą niepełnosprawną. Aby to stwierdzić należałoby skierować wniosek o wydanie orzeczenia o stopniu niepełnosprawności do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności. Posiadanie stopnia niepełnosprawności może dawać Pani bratu pewne prawa, choćby do zasiłku stałego, który jest wyższy niż zasiłek okresowy (a tylko na taki brat może liczyć bez stwierdzonego co najmniej umiarkowanego stopnia niepełnosprawności).
Warto byłoby w sytuacji Pani brata skorzystać z porady psychiatry. Być może ośrodek pomocy społecznej korzysta z usług takiego lekarza. Lekarz psychiatra może stwierdzić, że stan zdrowia psychicznego Pani brata zagraża jego bezpieczeństwu, zdrowiu a może nawet życiu i na tej podstawie mogłoby ewentualnie dojść do umieszczenia Pani brata w szpitalu psychiatrycznym bez jego zgody.
Rozumiem, że znajduje się Pani w trudnej sytuacji ze względu na więzy rodzinne wiążące Panią z bratem. Jednak proszę pamiętać, że w okolicznościach sprawy nikt nie może Panią zmusić do pomaganiu bratu, choćby przez przyjęcie go pod swój dach – tym bardziej, że zamieszkuje Pani poza granicami Polski. Również sytuacja Pani mamy jest trudna, bo sprawa dotyczy jej syna. Tu okoliczności sprawy – przemoc w rodzinie, sprawa z wynajętym bratu pokojem, agresja itp. uzasadniałyby sytuację, w której mama odmówiłaby pomocy synowi.
Mama jako ewentualny opiekun prawny brata wcale nie będzie miała obowiązku przyjęcia go pod swój dach. Opiekun prawny ma za zadanie nie sprawowanie opieki w sensie pielęgnacji a opieki prawnej. Ma więc obowiązek podjęcia takich działań, aby zapewnić ubezwłasnowolnionemu „dach nad głową” np. w domu pomocy społecznej, schronisku, itp. Pani brat nie ma dochodów, które mogłyby być przeznaczone na wynajęcie mu mieszkania czy pokoju, a mama nie ma obowiązku łożenia na mieszkanie Pani brata.
Jeszcze raz podkreślę, że obecnie najlepiej byłoby złożyć pismo do MOPS wskazujące na sytuację Pani brata oraz konieczność wszczęcia postępowań o przymusowe leczenie ewentualnie o umieszczenie brata w DPS.
Pani mama, chcąc zadbać o brata może złożyć w sądzie okręgowym wniosek o ubezwłasnowolnienie brata (MOPS nie ma takich uprawnień). Mama może także złożyć wniosek w sądzie o przymusowe leczenie psychiatryczne.
Pani mama czy też Pani możecie skorzystać z usług psychiatry. Możecie prosić lekarza psychiatrę by podszedł do miejsca gdzie przebywa brat i spróbowali go przebadać.
Tu wskażę, że art. 21 ust. 1 ustawy o ochronie zdrowia psychicznego mówi, że osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może być poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona całkowicie - także bez zgody jej przedstawiciela ustawowego.
Wedle ust. 2 art. 21 ustawy, konieczność przeprowadzenia badania, o którym mowa w ust. 1, stwierdza lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry - inny lekarz. Przed przystąpieniem do badania uprzedza się osobę badaną lub jej przedstawiciela ustawowego o przyczynach przeprowadzenia badania bez jej zgody.
I w końcu stosownie do ust. 3 art. 21, w razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie zarządza bezzwłocznie przewiezienie badanego do szpitala. Przewiezienie takiej osoby z zastosowaniem przymusu bezpośredniego następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego.
Gdyby więc lekarz psychiatra stwierdził, że istnieje konieczność poddania bratu badaniu ze względu na to, że jego zachowanie zagraża jego życiu lub zdrowiu (moim zdaniem przebywanie w samochodzie w mroźne noce jest zagrożeniem dla co najmniej zdrowia brata) to istnieje możliwość, że brat byłby przymusowo przewieziony do szpitala na badania, a następnie jeżeli byłoby to zasadne brat mógłby zostać poddany przymusowemu leczeniu psychiatrycznemu.
Zapewne może być trudno „zmusić” jakiegoś lekarza psychiatrę, aby udał się na miejsce postoju brata. W pierwszej kolejności szukałbym pomocy w przychodni psychiatrii środowiskowej (lekarze ci właśnie pracują w środowisku). Można spróbować prosić lekarza „o wizytę” u brata w ramach niepublicznej służby zdrowia.
Można także zgłosić fakt pobytu brata w samochodzie, w mroźną noc policji lub straży miejskiej. Służby te mogą ewentualnie zawezwać pogotowie ratunkowe, a jeżeli lekarz stwierdzi, że istnieje stan zagrożenia zdrowia lub życia brata, można by brata umieścić w szpitalu psychiatrycznym.
Stan prawny na dzień 19.12.2013 r.
