Czy osoba składająca wniosek o emeryturę ZUS lub KRUS może być pociągnięta do odpowiedzialności z art. 233 k.k. za to, że nie wpisała pracy za granicą?
Anna
Szanowna Pani!
W przypadku oświadczeń składanych przez strony postępowań (sądowych, administracyjnych), w zakresie odpowiedzialności karnej, może mieć zastosowanie przepis art. 233 § 6 Kodeksu karnego, który wskazuje, że przepisy § 1-3 oraz 5 art. 233 stosuje się odpowiednio do osoby, która składa fałszywe oświadczenie, jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Stosownie do art. 233 § 1 kk, kto, składając zeznanie mające służyć za dowód w postępowaniu sądowym lub w innym postępowaniu prowadzonym na podstawie ustawy, zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Jak wskazuje § 1a, jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 zeznaje nieprawdę lub zataja prawdę z obawy przed odpowiedzialnością karną grożącą jemu samemu lub jego najbliższym, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5. Nie podlega karze za czyn określony w § 1a, kto składa fałszywe zeznanie, nie wiedząc o prawie odmowy zeznania lub odpowiedzi na pytania (§ 3).
W myśl § 2, warunkiem odpowiedzialności jest, aby przyjmujący zeznanie, działając w zakresie swoich uprawnień, uprzedził zeznającego o odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznanie lub odebrał od niego przyrzeczenie.
I w końcu zgodnie z § 5, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia, jeżeli:
- fałszywe zeznanie, opinia, ekspertyza lub tłumaczenie dotyczy okoliczności niemogących mieć wpływu na rozstrzygnięcie sprawy,
- sprawca dobrowolnie sprostuje fałszywe zeznanie, opinię, ekspertyzę lub tłumaczenie, zanim nastąpi, chociażby nieprawomocne, rozstrzygnięcie sprawy.
W formularzach stosowanych w ZUS i w KRUS można spotkać się, z oświadczeniami strony składającej ten formularza o świadomości odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Np. w formularzu wniosku o emeryturę ZUS (druk EMP) oświadczenie brzmi: „świadomy odpowiedzialności karnej za składanie nieprawdziwych zeznań, oświadczam, że dane zawarte we wniosku podałem zgodnie z prawdą, co potwierdzam złożonym podpisem”.
Podobnie jest we wniosku o emeryturę KRUS (druk SR-20) – „świadomy(a) odpowiedzialności karnej za składanie nieprawdziwych zeznań, oświadczam, że dane zawarte w części I i III wniosku oraz dane zawarte w oświadczeniu – część II wniosku, podałem(am) zgodnie z prawdą, co potwierdzam własnoręcznym podpisem.
Podobne oświadczenia można znaleźć w innych drukach, np: w kwestionariuszu KRUS dotyczącym okresów podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników oraz okresów podlegających zaliczeniu do tego ubezpieczenia widnieje oświadczenie: „ świadom odpowiedzialności karnej z art. 233 kodeksu karnego za składanie nieprawdziwych zeznań oświadczam, ze po 16 roku życia posiadam następujące okresy prac w gospodarstwie rolnym i prowadzenia gospodarstwa rolnego oraz inne okresy podlegające zaliczeniu do okresu ubezpieczenia społecznego rolników”. W ZUS-owskim kwestionariuszu dotyczącym okresów składkowych i nieskładkowych nie ma takiego oświadczenia.
W sprawie należy mieć także na względzie, że postępowania o emeryturę (i inne świadczenia) z KRUS i z ZUS toczą się z uwzględnieniem Kodeksu postępowania administracyjnego, a art. 75 § 2 tego kodeksu wskazuje, że jeżeli przepis prawa nie wymaga urzędowego potwierdzenia określonych faktów lub stanu prawnego w drodze zaświadczenia właściwego organu administracji, organ administracji publicznej odbiera od strony, na jej wniosek, oświadczenie złożone pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania. Przepis art. 83 § 3 stosuje się odpowiednio.
Czy zatem wpisanie nieprawdziwych informacji przy ubieganiu się o emeryturę z ZUS lub KRUS może rodzić odpowiedzialność za składanie nieprawdziwych oświadczeń?
Jak wynika z art. 233 § 6 kk warunkiem odpowiedzialności za złożenie fałszywego oświadczenia jest by przepis ustawy, na podstawie której oświadczenie jest składane, przewidywał możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej.
Przepis ten wskazuje wyraźnie: „jeżeli przepis ustawy przewiduje możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej”.
Z tego przepisu wynika, że jeżeli ustawodawca zamierza nadać wymaganym oświadczeniom składanym przez strony w określonych postępowaniach rygor odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych oświadczeń (zeznań), to rygor ten musi być wprowadzony wprost do ustawy.
Tak jest np. w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Art. 57 ust. 3c wskazuje, że oświadczenia, o których mowa w ust. 3b pkt 4 lit. d i e, składa się pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Składający oświadczenie jest obowiązany do zawarcia w nim klauzuli następującej treści: "Jestem świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia.". Klauzula ta zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Jeżeli chodzi o emeryturę z KRUS i ZUS to należy wskazać, że ani w ustawie z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ani w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników nie wynika możliwość odebrania oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej za fałszywe zeznania.
Ponadto orzecznictwo sądowe (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2009 r., sygn. akt III KK 245/08, LEX nr 491574), powoływany przeze mnie powyżej przepis art. 75 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, nie jest wystarczająca podstawą do możliwości odebrania takiego oświadczenia.
Istotnym jest, że formularze wniosków o przyznanie świadczeń przez ZUS i KRUS nie są wprowadzone ustawą czy innym aktem prawnym. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe wskazuje wyłącznie jakie dane powinien zawierać wniosek o przyznanie świadczenia.
Formularze wniosków o przyznanie świadczeń przez ZUS i KRUS to są formularze opracowane przez organy emerytalne w celu ułatwienia osobom ubiegającym się o świadczenia złożenie wniosku.
W związku z powyższym należy uznać, że pominięcie we wniosku o emeryturę okresów pracy za granicą nie rodzi odpowiedzialności karnej na podstawie art. 233 kk.
Stan prawny na dzień 9.05.2017 r.
