Artykuły

Dla ojca mojej żony ustalana jest opłata za pobyt w domu pomocy społecznej (na skutek wniosku Ojca żony o miejsce w takim domu). Ojciec żony nie mieszka z nami. Czy ja mogę odmówić podania (dla tego procesu) wielkości mojego dochodu ? Oczywiście pozostaję we wspólnym gospodarstwie domowym z żoną. Jakie mogą być konsekwencje takiej mojej odmowy ?

Marek

Szanowny Panie,

W pierwszej kolejności należy wskazać, że Pana żona, a córka osoby, która ma zostać umieszczona w domu pomocy społecznej, jest osobą, która odpowiada za wnoszenie opłat za pobyt w tej placówce.

Jak bowiem wskazuje art. 61 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 175 poz. 1362 ze zm.), obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w
domu pomocy społecznej są w kolejności:

1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Według art. 61 ust. 2 ustawy, opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1. mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70 % swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70 % tego dochodu
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2

    a. w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium
   b. w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2

Wzmiankowany powyżej przepis art. 103 ust. 2 ustawy wskazuje, że kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności z mocy prawa lub z powodów, o których mowa w art. 64.

Jak z powyższych przepisów wynika zstępni wnoszą opłatę zgodnie z umową pod warunkiem, że dochód zstępnego pozostającego w rodzinie przekracza 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Obecnie kryterium dochodowe wynosi 456 zł na osobę w rodzinie.
Warto zaznaczyć, że ustawodawca określił maksymalną wysokość opłaty, wskazując, że po jej wniesieniu kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie. Nie ustalono natomiast minimalnej wysokości opłaty wnoszonej przed daną osobę.

Ustalenie dochodu osoby (jej rodziny) zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt członka rodziny w DPS jest niezbędne w celu ustalenia czy ta osoba w ogóle ponosi odpowiedzialność za opłatę za pobyt danej osoby w DPS.

W celu ustalenia dochodu rodziny Pana żony ośrodek pomocy społecznej powinien przeprowadzić, jeszcze przed zawarciem umowy o ponoszeniu odpłatności za pobyt teścia w DPS, wywiad środkowiskowy.
Jak wskazuje art. 107 ust. 1 ustawy,  rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza się w celu ustalenia sytuacji osobistej, rodzinnej, dochodowej i majątkowej osób i rodzin, w tym osób, o których mowa w art. 103, przyznania pomocy pieniężnej na usamodzielnienie i pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki.

Przepisy ustawy wskazują, że pracownik socjalny przeprowadzający rodzinny wywiad środowiskowy może domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Odmowa złożenia oświadczenia jest podstawą wydania decyzji o odmowie przyznania świadczenia (art. 107 ust. 5).

Oczywiście w przypadku ustalania dochodu rodziny w celu ustalenia zakresu odpłatności za pobyt osoby w DPS nie ma mowy o odmowie przyznania świadczenia – opłata za DPS nie jest świadczeniem z pomocy społecznej.

Tu należy wskazać, że organ pomocy społecznej powinien wymagać złożenia odpowiedniego oświadczenia o dochodach własnych i Pańskich od Pana żony. Oświadczenie to jest składane pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, o czym należy składającego pouczyć przed złożeniem oświadczenia.

Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się m. in. na podstawie zaświadczenia albo oświadczenia o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe.

Jak wynika z powyższego dochód rodziny Pana żony – osoby zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS może być ustalony nie tylko na podstawie zaświadczeń o dochodach, ale również na podstawie oświadczenia Pana żony o wysokości wynagrodzenia.

Oczywiście może zaistnieć taka sytuacja, że Pana żona nie zna Pańskich dochodów i w związku z tym nie jest w stanie złożyć oświadczenia o wysokości tych dochodów.
W takiej sytuacji nie można będzie przypisać Pana żonie złej woli lub niedbalstwa.  W takiej sytuacji Pana żonie nie mogła skutecznie złożyć oświadczenia o dochodach małżonka. W sprawie należy także uwzględnić to, że Pana żona nie może wyegzekwować od Pana takiego oświadczenia. Taka sytuacja sprawia, że żona nie może ponosić negatywnych konsekwencji zachowań, na które nie ma wpływu i które są niezależne od jej woli.
Jeżeli organ nie zdoła uzyskać w toku przeprowadzania wywiadu środowiskowego danych odnoszących się do Pana dochodu (a więc do dochodu rodziny) to będzie musiał tą sytuację majątkową ustalić na podstawie innych dowodów i ogólnych okoliczności sprawy.

Pojawia się pytanie czy organ pomocy społecznej może, w celu ustalenia sytuacji materialnej rodziny Pana żony, wystąpić do urzędu skarbowego o przekazanie danych dotyczących tych dochodów.

Art. 105 ust. 1 ustawy wskazuje, że sądy, organy i jednostki organizacyjne są obowiązane niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 7 dni, udostępnić lub udzielić na wniosek pracownika socjalnego odpowiednich informacji, które mają znaczenie dla rozstrzygnięcia o przyznaniu lub wysokości świadczeń z pomocy społecznej.
W tej sprawie należy także brać pod uwagę przepisy ustawy z 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz. U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.).
Stosownie do art. 299 § 1 Ordynacji podatkowej wskazuje, iż organy podatkowe udostępniają informacje zawarte w aktach spraw podatkowych, z wyłączeniem informacji określonych w art. 182 (dane dotyczące rachunków bankowych), organom i osobom wymienionym w art. 298, czyli np. sądowi, prokuratorowi, Najwyższej Izbie Kontroli.
Według art. 299 § 3 pkt. 10 ordynacji, informacje, o których mowa w § 1, udostępniane są również ośrodkom pomocy społecznej i powiatowym centrom pomocy rodzinie w zakresie prowadzonych postępowań o świadczenia z pomocy społecznej.

Niemożność ustalenia dochodu rodziny w toku przeprowadzonego wywiadu środowiskowego powoduje zatem, że ośrodek pomocy społecznej ma możliwość wystąpienia do urzędu skarbowego o informacje dotyczące dochodu rodziny (z tym, że wskażę, iż spotkałem się ze stanowiskiem, że w przypadku ustalania odpłatności za pobyt w DPS o udzielnie takich informacji organ pomocy społecznej wystąpić nie może).

Ustalając wysokość odpłatności za pobyt osoby w DPS należy brać pod uwagę nie tylko dochód rodziny ale również inne okoliczności występujące w tej rodzinie (np. usprawiedliwione wydatki, choroby, itp.), które mogą mieć wpływ na wysokość odpłatności.

Jeżeli Pana żona odmówi podpisania umowy odnoszącej się do płatności za pobyt jej ojca w DPS to wówczas ośrodek pomocy społecznej powinien wydać decyzję na podstawie art. 104 ust. 3 w związku z art. 61 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej, w której zostałaby określona wysokość kwoty poniesionych wydatków na świadczenie z pomocy społecznej, tj. wniesionej zastępczo przez gminę opłaty za pobyt mieszkańca w domu pomocy społecznej. W decyzji tej powinna również zostać wskazana osoba zobowiązana do zwrotu należności. Wydanie decyzji musi być poprzedzone przeprowadzeniem - u osoby zobowiązanej do zwrotu należności - wywiadu środowiskowego, o którym mowa w art. 107 ust. 1 ustawy (tak w decyzji Samorządowego Kolegium Odwoławczego we Wrocławiu z dnia 21 czerwca 2007 r., znak: SKO 4310/21/07, Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych 2007/4 poz. 78).

Dodam także, że zgodnie z art. 64 osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można, na ich wniosek, zwolnić częściowo lub całkowicie z tej opłaty.
Jak wskazuje wspomniany art. 64 ustawy o pomocy społecznej, osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:

1. wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce
2. występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych
3. małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia
4. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko

Wskażę także, że kwestia tego czy umowa zawierana pomiędzy kierownikiem ośrodka pomocy społecznej a małżonkiem albo zstępnymi bądź wstępnymi mieszkańca domu pomocy społecznej, jest wyłącznym źródłem obowiązku ponoszenia opłat przez te osoby za pobyt w domu pomocy społecznej jest sporna w orzecznictwie sądów administracyjnych i samorządowych kolegiów odwoławczych.
Jak wskazał Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 czerwca 2010 r., sygn. akt. I OSK 204/2010: „z samego brzmienia art. 103 ust. 2 wynika, że celem takiej umowy nie jest nawiązanie cywilnoprawnego stosunku zobowiązującego do ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej, ale ustalenie wysokości opłaty „wnoszonej” przez te osoby, a więc opłaty, której obowiązek ponoszenia został już ustalony. Przekonujący jest pogląd prezentowany przez W. Maciejko i P. Zaborniaka w Ustawa o pomocy społecznej, Komentarz, Warszawa 2008, że zawarcie umowy przewidzianej w art. 103 ust. 2 ma na celu umożliwienie małżonkowi, zstępnym i wstępnym zadeklarowanie opłacania wyższego odsetka opłaty, aniżeli wynika to z przepisów o minimalnych obciążeniach wynikających z art. 61 ust. 2 pkt 2 lit. a i b. (…)
W przedstawionym stanie prawnym uzasadniony jest pogląd, że obowiązek wnoszenia opłat przez konkretną osobę (osoby) spośród kręgu podmiotów zobowiązanych na mocy art. 61 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy o pomocy społecznej kreuje nie umowa, o jakiej mowa w art. 103 ust. 2, ale decyzja administracyjna o ustaleniu opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej przewidziana w art. 59 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej”.

Reasumując – Pana żona jest osobą zobowiązaną do ponoszenia odpłatności za pobyt jej ojca w domu pomocy społecznej w części, której nie ponosi jej ojciec (ojciec powinien opłacać pobyt w wysokości 70% swoich dochodów).
W celu ustalenia odpłatności organ pomocy społecznej powinien ustalić m. in . w jakiej sytuacji rodzinnej i majątkowej znajduje się Pana żona.
Mimo braku wskazania przez Pana lub żonę wysokości Pana dochodów organ pomocy społecznej ma możliwości ustalenia tych dochodów na podstawie innych niż zaświadczenie o dochodach/oświadczenie żony środków dowodowych.
W interesie Pana żony – jako osoby zobowiązanej do ponoszenia odpłatności za pobyt jej ojca w DPS jest to, aby organ dysponował jak najszerszym materiałem dowodowym w sprawie.
W ewentualnej decyzji o ustaleniu wysokości opłaty ponoszonej przez Pana żonę organ będzie musiał w sposób szczegółowy przedstawić stan faktyczny jaki został ustalony przy ustalaniu wysokości odpłatności. Będzie musiał wskazać przesłanki jakimi się kierował ustalając taką, a nie inną opłatę.

Stan prawny na dzień 3.01.2013 r.