Niedawno zostałam powiadomiona przez ośrodek pomocy społecznej w moim mieście o wszczęciu postępowania w sprawie nienależnie pobranych świadczeń za okres od czerwca do sierpnia zeszłego roku. Fakt, żeby poprawić ciężką sytuację finansową zajmowałam się wtedy dzieckiem znajomych, za co dostawałam stawki dużo mniejsze niż zwykła niania, ale gdyby nie to nie wiem czy bym przetrwała. Nie bardzo wiem jak MOPS się o tym dowiedział a w tym piśmie nic więcej nie wyjaśniają. W tej chwili po prostu nie jestem w stanie zwrócić żadnych środków. Dlatego zaniosłam do MOPS pismo z prośbą o umorzenie tego wszczętego postępowania. Kierowniczka działu wyjaśniła mi, że nie widzą potrzeby umorzenia postępowania, więc będzie się ono toczyć dalej. Sądzę, że odnosząc się do mojego pisma powinni wydać jakąś decyzję – jeśli nie zamierzają umorzyć, to o odmowie umorzenia. Czy mam rację?
Maria
Szanowna Pani,
Złożone przez Panią pismo, w którym zwraca się do MOPS o umorzenie postępowania wszczętego z urzędu, nie może być traktowane jako żądanie strony w rozumieniu art. 61 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego, inicjujące postępowanie administracyjne. Nie zgłasza Pani bowiem oczekiwań co do przyznania świadczeń lub zakończenia ich realizacji, lecz odnosi się jedynie do postępowania, które już jest w toku, zwracając się o jego umorzenie.
W celu udzielenia odpowiedzi na postawione przez Pani pytanie, należy przytoczyć treść art. 105 KPA. Otóż § 1 określa, iż gdy postępowanie z jakiejkolwiek przyczyny stało się bezprzedmiotowe w całości albo w części, organ administracji publicznej wydaje decyzję o umorzeniu postępowania odpowiednio w całości albo w części. Natomiast zgodnie z § 2, organ administracji publicznej może umorzyć postępowanie, jeżeli wystąpi o to strona, na której żądanie postępowanie zostało wszczęte, a nie sprzeciwiają się temu inne strony oraz gdy nie jest to sprzeczne z interesem społecznym. Ponadto zauważyć należy, iż stosownie do art. 104 § 1 i 2 KPA, sprawa jest załatwiana poprzez wydanie decyzji, rozstrzygającej tą konkretną sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończącej ją w danej instancji.
Zatem gdyby postępowanie zostało wszczęte na Pani żądanie (wniosek), ośrodek pomocy społecznej, uznając, iż wniesiona przez Panią w toku postępowania prośba o jego umorzenie jest zasadna, wydałby decyzję, która byłaby zbieżna z Pani oczekiwaniami. Sytuacja jednak zmienia się, jeżeli to MOPS wszczął postępowanie administracyjne. Wówczas art. 105 § 2 KPA nie znajduje zastosowania, lecz organ prowadzący postępowanie może wydać decyzję o umorzeniu, jeżeli stwierdzi zaistnienie bezprzedmiotowości tegoż postępowania, tj. braku podstaw faktycznych i prawnych do jego dalszego prowadzenia i merytorycznego załatwienia sprawy.
Wobec powyższego, ma Pani rację pod tym względem, że w przypadku stwierdzenia takiej bezprzedmiotowości, winna być wydana decyzja o umorzeniu postępowania, na podstawie art. 105 § 1 KPA.
Natomiast bez względu na formę wszczęcia postępowania administracyjnego (z urzędu albo na żądanie strony), gdy MOPS uzna, iż Pani pismo nie wnosi nowych okoliczności do wszczętego postępowania i jego dalsze prowadzenie jest zasadne, nie ma możliwości wydać rozstrzygnięcia, które w swojej treści odmawiałoby umorzenia tegoż postępowania. Kwestię tą porusza m. in. wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 10 lutego 2011 r. (sygn. akt II SA/Ol 897/10), podkreślając, iż w art. 105 KPA nie wymieniono rozstrzygnięć, odzwierciedlających stanowisko organów administracji publicznej co do niezasadności żądań umorzenia postępowania i tym samym nie przewidziano formy decyzji administracyjnej we wskazanym zakresie. Dlatego też – zdaniem WSA w Olsztynie - odmowa umorzenia postępowania, jako niekończąca postępowania w danej instancji, nie może następować w formie decyzji administracyjnej.
W cytowanym wyroku, jak również m. in. w wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 16 grudnia 1996 r. (sygn. akt SA/Ka 2493/95), podkreśla się, iż w przypadku uznania, że przesłanki wymienione w komentowanym przepisie nie ziściły się, organ administracji publicznej obowiązany jest kontynuować postępowanie i rozstrzygnąć sprawę co do jej istoty.
Nawiązując jeszcze do brzmienia art. 104 KPA, zwrócić uwagę należy, iż odmowa umorzenia wyrażona w formie decyzji skutkowałaby tym, że postępowanie powinno być zakończone w pierwszej instancji, pomimo istnienia – w ocenie organu – przesłanek przemawiających do jego dalszego prowadzenia. Takie rozwiązanie byłoby zupełnie niepożądane i wewnętrznie sprzeczne.
Ponadto odmowa umorzenia postępowania nie może być wyrażona w formie postanowienia. Zgodnie z art. 123 § 1 i 2 KPA, organ administracji publicznej wydaje postanowienia dotyczące poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania, jednakże nie rozstrzygają one o istocie spraw. Jednakże w granicach wskazanego pojęcia nie mieści się ocena, czy zasadne jest dalsze prowadzenie postępowania, czy też jego umorzenie. Tą kwestię porusza także przedstawiony już wyrok WSA w Olsztynie, akcentując, iż taka ocena wykracza poza pojęcie „działań podejmowanych w toku postępowania”.
Reasumując – ośrodek pomocy społecznej ma rację. W przypadku nieprzychylenia się strony do prośby o umorzenie postępowania, nie może być wydane w tym zakresie żadne rozstrzygnięcie (decyzja, postanowienie), a postępowanie prowadzone aż do momentu wydania merytorycznej decyzji.
Jeżeli MOPS wyda decyzję stwierdzającą nienależnie pobrane świadczenie, ma dwie możliwości: albo zobowiązać następnie Panią do żądania zwrotu świadczenia, bądź też zastosować przepis art. 104 ust. 4 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.). W tym drugim przypadku, na wniosek Pani lub pracownika socjalnego, ośrodek pomocy społecznej może uznać, że żądanie zwrotu w całości lub w części stanowiłoby dla Pani nadmierne obciążenie lub też niweczyłoby skutki udzielanej pomocy. W takiej sytuacji może odstąpić od żądania takiego zwrotu, umorzyć kwotę nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin płatności albo rozłożyć na raty.
Pismo, w którym podkreśla Pani swoją trudną sytuację, będzie stanowić jeden z dowodów w toczącym się postępowaniu administracyjnym i może przyczynić się do tego, że MOPS odstąpi od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Stan prawny na dzień 28.01.2012 r.
