Mój 16-letni syn stał się obiektem zaczepek. Celuje w nich zwłaszcza jego rówieśnik, chodzący do tego samego gimnazjum. Ubliża synowi, głównie „z powodu” sympatii do innej drużyny piłkarskiej. Ostatnio kilkanaście razy poprzez SMS-y w niewybrednych słowach groził, że razem ze swoimi „ziomkami” posieka go maczetą, a potem wrzuci do rzeki. Nie pomogły interwencje u rodziny tego chłopaka, w szkole wychowawca i dyrektor również zbagatelizowali całe zajście. Syn czuje się zastraszony, boi się wychodzić z domu. Chcemy zgłosić sprawę na Policję, bo groźby to przecież przestępstwo. Podobno skazanym na podstawie Kodeksu karnego można być już po skończeniu 15 lat, więc tego chuligana spotka zasłużona kara. Czy skoro syn nie ma jeszcze 18 lat, to ja muszę złożyć doniesienie na Policję? Jaką karę może ponieść „kolega” mojego syna?
Artur
Szanowny Panie,
Opisane zachowanie, polegające na wysyłaniu SMS-ów, w których zawarte są groźby dokonania przestępstw na szkodę Pana syna, tj. spowodowania ciężkiego uszczerbku na jego zdrowiu oraz pozbawienia należącej do niego rzeczy, wypełnia znamiona czynu określonego w art. 190 § 1 Kodeksu karnego, określanego powszechnie jako groźba bezprawna. Wymieniony przepis przewiduje grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności dla osoby, która grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona. W myśl § 2, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Jednakże myli się Pan, twierdząc, iż osoba dopuszczająca się czynu zabronionego w wieku 16 lat może ponieść odpowiedzialność karną. Otóż art. 10 § 1 KK wyraźnie stwierdza, iż na zasadach określonych w Kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat. Wprawdzie w myśl § 2, nieletni po ukończeniu 15 lat może podlegać odpowiedzialności karnej, pod określonymi warunkami, jeżeli popełni czyny zabronione określone w tym przepisie, jednak ten wyjątek od ogólnej zasady nie wymienia art. 190 § 1 KK. Zatem 16-latek dopuszczający się gróźb wobec Pana syna nie może ponieść odpowiedzialności na zasadach przewidzianych w Kodeksie karnym.
Nie oznacza to jednak, że opisane zachowanie osoby nieletniej nie może spotkać się ze stosownymi konsekwencjami. W przedstawionej sytuacji znajdą bowiem zastosowanie przepisy ustawy z dnia 26 października 1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.). Art. 1 § 1 tejże ustawy wskazuje m. in., że jej przepisy stosuje się w zakresie postępowań w sprawach o czyny karalne, w stosunku do osób, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17. Natomiast art. 1 § 2 ustawy definiuje czyn karalny, stanowiąc, iż przez to pojęcie rozumie się czyn zabroniony przez ustawę jako przestępstwo lub przestępstwo skarbowe, zatem przede wszystkim czyny ujęte w Kodeksie karnym.
Wobec powyższego, w przypadku uznania, iż 16-latek wyczerpał znamiona przestępstwa określonego w art. 190 § 1 KK, dopuszcza się on tym samym czynu karalnego w rozumieniu ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich.
Art. 20 ustawy stanowi, iż w sprawach nieletnich stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu postępowania cywilnego – trybu nieprocesowego, natomiast w zakresie zbierania, utrwalania i przeprowadzania dowodów przez Policję, powoływania i działania obrońcy oraz w postępowaniu poprawczym – Kodeks postępowania karnego. Kompetencję do wszczęcia postępowania posiada sędzia rodzinny. W przypadku złożenia zawiadomienia Policji, funkcjonariusze nie przeprowadzają postępowania przygotowawczego, lecz przekazują stosowne materiały do sądu rodzinnego. Ponadto sędzia może zlecić Policji dokonanie określonych czynności.
W myśl art. 4 § 2 ustawy, każdy, dowiedziawszy się o popełnieniu czynu karalnego przez nieletniego, ma społeczny obowiązek zawiadomić o tym sąd rodzinny lub Policję. Powyższy zapis oznacza zatem, iż posiadając wiarygodne informacje na temat gróźb bezprawnych, winien Pan poinformować jeden ze wskazanych organów, jak również później reprezentować swojego syna – jako pokrzywdzonego - w postępowaniu przed sądem. Jako osoba, która nie ukończyła 18 lat, a zatem nie posiadająca pełnej zdolności do czynności prawnych, Pana syn nie ma bowiem możliwości dokonywania czynności procesowych. Art. 66 KPC stanowi, iż osoba fizyczna nie mająca zdolności procesowej może podejmować czynności procesowe tylko przez swego przedstawiciela ustawowego. Analogiczne unormowanie zawiera również KPK w odniesieniu do pokrzywdzonych, określając w art. 51 § 2, iż jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni, jego prawa wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje.
Stronami postępowania w sprawach nieletnich są: nieletni (w tym przypadku osoby, które dopuściły się takiego czynu po ukończeniu lat 13, ale nie ukończyły lat 17), rodzice lub opiekun nieletniego oraz prokurator. Jednakże pokrzywdzony – pomimo nieprzysługiwania mu statusu strony – może być obecny na rozprawie, jest zawiadamiany o wszczęciu postępowania oraz o treści orzeczenia kończącego postępowanie, a także dysponuje uprawnieniem do zgłaszania wniosków dowodowych, przeglądania akt w określonym zakresie i robienia z nich odpisów. Ponadto w przypadku wydania przez sędziego rodzinnego postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania, pokrzywdzonemu służy zażalenie.
Katalog sankcji za dopuszczenie się przez nieletniego czynu karalnego jest wymieniony w art. 6 ustawy. Umownie dzieli się go na środki wychowawcze i poprawcze.
Do tych pierwszych należą m. in.: udzielenie upomnienia; zobowiązanie do określonego zachowania, w tym naprawienia wyrządzonej szkody, wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, przeproszenia pokrzywdzonego, uczestniczenia w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym; zastosowanie nadzoru kuratora; umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym albo w rodzinie zastępczej zawodowej; skierowanie do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym.
Natomiast środek poprawczy to umieszczenie w zakładzie poprawczym, jednakże orzeka się go tylko wówczas, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego. Jest to zatem – podobnie jak kara pozbawienia wolności w Kodeksie karnym – swoista ostateczność.
Podsumowując – w przypadku należytego udowodnienia popełnienia czynu, 16-letni sprawca niewybrednych gróźb pod adresem Pana syna nie uniknie odpowiedzialności, pomimo że nie będzie to odpowiedzialność określona w przepisach Kodeksu karnego.
Stan prawny na dzień 31.01.2012 r.
