Artykuły

Mam pytanie z dziedziny prawa rodzinnego. W 2009 roku zawarłem związek małżeński – na zasadzie wspólności majątkowej.
W 2010 roku wraz z małżonką zakupiliśmy nieruchomość za kwotę 500 000 zł oraz wspólnie wzięliśmy na to kredyt.
Nie mamy dzieci. Przed zawarciem związku małżeńskiego posiadałem oszczędności w gotówce na rachunku bankowym oraz samochód osobowy oraz mieszkanie o wartości 300 000 zł. Z własnych oszczędności dokonałem urządzenia mieszkania.
Pytanie: Jakie skutki prawne będą w przypadku gdy sprzedam mieszkanie z majątku osobistego i za środki pochodzące z ze sprzedaży dokonam częściowej spłaty wspólnego kredytu. Interesuje mnie w jaki sposób może być dokonany ewentualny podział majątku w przypadku rozwodu. Np. gdy nastąpi sprzedaż mieszkania po rozwodzie lub mieszkanie będzie wynajmowane.
 

Marcin

Szanowny Panie,

Art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, wskazuje, iż z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.  
Stosownie do § 2 art. 31 KRO, do majątku wspólnego należą w szczególności:  

1. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków
2. dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków
3. środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków
4. kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585, z późn. zm.).

Z powyższych przepisów można wywnioskować domniemanie, że w czasie trwania wspólności ustawowej wszystkie przedmioty majątkowe nabyte przez małżonków wchodzą w skład majątku wspólnego małżeńskiego, niezależnie od tego czy zostały nabyte przez małżonków wspólnie czy też przez jednego z nich.
W Pana przypadku nieruchomość nabyta na kredyt weszła w skład majątku wspólnego małżeńskiego. Zaciągnięte w banku zobowiązanie jest zobowiązaniem solidarnym i stanowi pasywa majątku wspólnego małżeńskiego.

Natomiast mieszkanie nabyte przez Pana przed zawarciem małżeństwa, samochód i oszczędności zgromadzone przed zawarciem małżeństwa stanowią Pana majątek osobisty.
Wynika to z art. 33 pkt 1 KRO, stosownie do którego, do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej.

Jeżeli zbędzie Pan mieszkanie to środki uzyskane ze sprzedaży nadal będą stanowiły składnik Pana majątku osobistego. To z kolei wynika z surogacji określonej w art. 33 pkt. 10 KRO, według którego, do majątku osobistego każdego z małżonków należą przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

Jeżeli z środków pochodzących ze sprzedaży mieszkania spłaci Pan wspólny kredyt to będziemy mieli do czynienia z sytuacją, w której poczyni Pan ze swojego majątku osobistego nakład na majątek wspólny małżeński.
W takim przypadku będzie Panu przysługiwało roszczenie o zwrot tych nakładów z Pana majątku osobistego na majątek wspólny.

Podobna sytuacja będzie miała miejsce w związku z urządzeniem wspólnego mieszkania z Pana majątku osobistego. Rzeczy ruchome zakupione z tego majątku stanowią Pana własność i wchodzą w skład majątku osobistego, a wydatki na remonty i części składowe mieszkania są nakładami z majątku osobistego na majątek wspólny małżeński.

Podstawą takiego roszczenia będzie art. 45 § 1 KRO, który wskazuje, iż każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności.  

Generalnie roszczenie o zwrot nakładów można realizować w chwili dokonywania podziału majątku wspólnego małżeńskiego, a więc po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, co może nastąpić na skutek umowy o rozdzielności majątkowej, orzeczenia sądowego o rozdzielności majątkowej, rozwodu, separacji, ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków i śmierci jednego z małżonków. W pewnych wyjątkowych sytuacjach można żądać zwrotu nakładów jeszcze przed dokonaniem podziału majątku wspólnego.
Powyższe wynika z § 2 art. 45 KRO, który wskazuje, iż zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. 
Podobne zasady stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego (45 § 3 KRO).

Jeżeli będzie Pan dokonywał spłaty wspólnego kredytu z Pana majątku osobistego warto zadbać o dowody na tą okoliczność. Takim dowodem może być pisemne potwierdzenie przez Pana żonę, iż jest świadoma, że spłata wspólnego kredytu następuje z Pana majątku osobistego.
Jeżeli w przyszłości (czego oczywiście nie życzę) doszłoby do podziału majątku wspólnego małżeńskiego takie oświadczenie Pana żony ułatwi Panu wykazanie, że dokonał Pan nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.
Oczywiście bez takiego potwierdzenia będzie można wykazać przed sądem taką okoliczność (choćby przez wykazywanie, że nie byliście Państwo w stanie dokonać spłaty kredytu z majątku wspólnego), ale będzie to trudniejsze.

Pozostałe po spłacie wspólnego kredytu pieniądze ze sprzedaży mieszkania wchodzącego w skład Pana majątku osobistego będą stanowiły nadal Pana majątek osobisty i będzie Pan mógł nimi dysponować zgodnie ze swoim uznaniem. Jeżeli zakupi Pan jakieś rzeczy z tej kwoty to te przedmioty również, stosownie do art. 33 pkt 10 KRO, będą wchodziły w skład Pana majątku osobistego.

Na marginesie dodam, że wiele osób (niestety również prawnicy) stosują taką interpretację przepisu art. 31 § 2  pkt 2 KRO (zgodnie z którym do majątku wspólnego należą dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków), według której dochód ze zbycia przedmiotu majątkowego, albo różnica pomiędzy nabyciem a sprzedażą rzeczy wchodzącej w skład majątku osobistego, wchodzi w skład majątku wspólnego małżeńskiego.
O tym, że taka wykładnia w/w przepisu jest nieprawidłowa wskazał choćby Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 21 września 1979 r., sygn. akt. III CZP 59/79 (OSNPG 1980/3 poz. 12 str. 16), gdzie orzeczono, iż korzyść uzyskana w następstwie sprzedaży składnika majątku odrębnego, będąca różnicą między ceną zakupu i ceną sprzedaży tego składnika nie jest dochodem w rozumieniu art. 32 § 2 pkt 2 KRO.

Wspólność ustawowa małżeńska jest wspólnością łączną, bezudziałową. Po jej ustaniu powstaje wspólność podobna do wspólności majątku spadkowego, a ten jest podobny do współwłasności w częściach ułamkowych. Wynika to z art. 46 KRO według, którego, w sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku oraz art. 1035 Kodeksu cywilnego, jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu. 

Kodeks rodzinny, w art. 43  § 1 KRO wskazuje, iż oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym.  
Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji (art. 43  § 1 KRO).

Po ustaniu wspólności małżeńskiej powstaje wspólność ułamkowa, w której małżonkowie mają równe udziału (po 1/2), chyba że sąd ustali inne udziały w tym majątku. Małżonkowie mają odpowiednie udziały w przedmiotach należących do tej wspólności. 

Jeżeli po rozwodzie (po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej) nieruchomość wspólna zostanie wynajęta to podziału czynszu uzyskanego z najmu tej nieruchomości zastosowanie będzie miał przepis art. 207 Kodeksu cywilnego, według którego, pożytki i inne przychody z rzeczy wspólnej przypadają współwłaścicielom w stosunku do wielkości udziałów; w takim samym stosunku współwłaściciele ponoszą wydatki i ciężary związane z rzeczą wspólną.
Tak więc czynsz za najem wspólnej nieruchomości powinien być podzielony pomiędzy Pana, a żonę odpowiednio do udziałów we wspólności jaka powstanie po ustaniu wspólności ustawowej małżeńskiej (co do zasady po 1/2).
Podobnie, jeżeli nieruchomość zostanie zbyta to kwota uzyskana ze sprzedaży należy się małżonkom odpowiednio do ich udziałów w prawie własności tej nieruchomości.

Nie jest tak, że ze względu na to, że spłaci Pan wspólny kredyt nabywa Pan większy udział w nieruchomości wspólnej. Mimo spłaty wspólnego kredytu, po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej będzie Pan współwłaścicielem nieruchomości w 1/2 udziału (chyba, że sąd ustali nierówne udziały w majątku wspólnym). Spłata wspólnego kredytu nie jest nakładem na konkretną nieruchomość wchodzącą w skład majątku wspólnego lecz nakładem na majątek wspólny małżeński.
Oczywiście w sytuacji sprzedaży wspólnej nieruchomości może się Pan z żoną umówić, że podział kwoty uzyskanej ze sprzedaży będzie uwzględniał dokonane przez Pana nakłady na majątek wspólny małżeński.

Jest bardzo prawdopodobnym, iż w przyszłości (zwłaszcza odległej) wartość nieruchomości wchodzącej w skład majątku wspólnego może ulec zmianie, a także może ulec zmianie siła nabywcza pieniądza. Teoretycznie może zaistnieć sytuacja, w której w chwili podziału majątku wspólnego, nieruchomość będzie nawet dwa razy więcej warta niż w chwili dokonywania spłaty wspólnego kredytu z majątku osobistego.
Jeżeli w okresie od chwili dokonania nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny zmieni się w sposób istotny siła nabywcza pieniądza, będzie Pan mógł żądać, aby zwrot tych nakładów uwzględniał tą okoliczność.

Istnieje możliwość żądania waloryzacji poczynionych przez Pana nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny. Nie ma jednej metody waloryzacji świadczeń.
Art. 358¹ § 1 KC wskazuje, iż jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Stosownie zaś do § 3 art. 358¹ KC, w razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Są różne metody waloryzacji świadczeń pieniężnych. Nie ma jednej metody wyróżnionej w przepisach prawa.
Jak wskazał w wyroku z dnia 17 maja 2000 r., sygn. akt. I CKN 720/98 (LexPolonica nr 390242) Sąd Najwyższy, artykuł 358¹ § 3 KC nie wskazuje żadnej konkretnej metody dokonania waloryzacji świadczenia, a w szczególności nie wskazuje miernika, według którego ma nastąpić waloryzacja. Sposób waloryzacji świadczenia pozostawiony jest uznaniu sędziowskiemu, opartemu na wszechstronnym rozważeniu okoliczności konkretnej sprawy. Stosować przy tym należy ogólne wskazania zawarte w ustawie.

Najczęstszymi metodami waloryzacji stosowanymi przez sądy są:

1. ustalenie wartości nakładów odpowiednio do wartości nieruchomości zakupionej po zawarciu małżeństwa – jaki procent wartości nieruchomości stanowiła spłata wspólnego kredytu z Pana majątku osobistego i ustalenie wartości tych nakładów odpowiednio do ustalonego procentu na dzień dokonywania zwrotu nakładów biorąc pod uwagę wartość nieruchomości w tym dniu
2. ustalenie wartości nakładów poprzez porównanie tych nakładów do średniej płacy – np. ile średnich pensji stanowiła kwota spłaty wspólnego kredytu jakiej Pan dokonał z majątku osobistego w chwili dokonywania tej spłaty, a jaka jest wartość obliczonych średnich wynagrodzeń w dniu dokonywania zwrotu nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny
3. ustalenie wartości nakładów na podstawie metody koszykowej – ile dóbr z tzw. koszyka podstawowego mógł Pan kupić za spłacony wspólny kredyt, a ile te dobra są warte w dniu zwrotu tych nakładów

Sąd może zastosować inny sposób waloryzacji wartości nakładów jeżeli uzna, iż w danych okolicznościach jest on najlepszy.

W przypadku dokonywania podziału majątku wspólnego, gdyby miał on w przyszłości miejsce, wszystkie ustalenia uwzględniające dokonanie przez Pana nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny małżeński oraz zmianę siły nabywczej pieniądza mogą zostać dokonane za zgodą obu stron – małżonków. Kiedy takiej zgody nie będzie i nie będzie można dokonać ugodowego podziału majątku wspólnego, tego podziału będzie musiał dokonać sąd, na wniosek któregoś z małżonków.

Na margineise dodam, iż ewentualne odsetki od Pana oszczędności sprzed zawarcia małżeństwa, należne za okres od zawarcia związku małżeńskiego (powstania wspólności małżeńskiej majątkowej) będą należały do majątku wspólnego małżeńskiego.

Wynika to z art. 32 § 2 pkt 2 KRO, wedle którego, do majątku wspólnego należą dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków. Odsetki od kwot wchodzących w skład majątku osobistego zgromadzonych na kontach bankowych są dochodem z majątku osobistego i dlatego wchodzą w skład majątku wspólnego małżeńskiego.

Powyższe znajduje potwierdzenie w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 22 grudnia 1970 r. sygn. akt. III CRN 399/70 (LexPolonica nr 318701), który orzekł, iż w myśl art. 32 § 2 pkt 2 kro dorobek małżonków stanowią w szczególności dochody z odrębnego majątku każdego z małżonków. Do dochodów tych zaliczyć również należy odsetki od wkładów na książeczkach oszczędnościowych, choćby sam kapitał należał do majątku odrębnego jednego małżonka.

Stan prawny na dzień 2.01.2012 r.