Mam pytanie o wysokość zasiłku macierzyńskiego w mojej sytuacji i jak to wygląda w świetle zmian w ustawie, która podobno ma wejść w życie od 01.01.2014 r.
Prowadzę działalność gospodarczą od 15 lat, zawsze płaciłam najniższe składki chorobowe i teraz przez 7 miesięcy ciąży też.
Chciałabym się dowiedzieć czy zgodnie z prawem faktycznie jest możliwość podniesienia zasiłku macierzyńskiego poprzez wyrejestrowanie się z dobrowolnych opłat chorobowego na 30 dni (np. teraz za listopad zapłacę składki bez chorobowego) a za grudzień złożę nową deklarację, w której opłacę najwyższą składkę chorobowego.
Termin porodu mam na 07.01.2014. Czy mój zasiłek macierzyński będzie liczony od tej ostatniej składki? (podobno dzieje się tak w momencie przerwania chorobowego ???).
Anna
Szanowna Pani,
Stosownie do art. 29 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 ze zm.), zasiłek macierzyński przysługuje ubezpieczonej, która urodziła dziecko w okresie ubezpieczenia chorobowego albo w okresie urlopu wychowawczego.
Podstawowym zatem warunkiem nabycia prawa do zasiłku macierzyńskiego jest podleganie ubezpieczeniu chorobowemu w chwili porodu. Należy wskazać, że w przypadku zasiłku macierzyńskiego, w odróżnieniu do zasiłku chorobowego, w przypadku przedsiębiorców, nie obowiązuje okres 90 dni podlegania nieprzerwanemu ubezpieczeniu chorobowemu.
Jeżeli więc kobieta przedsiębiorca urodzi dziecko w czasie kiedy podlega ubezpieczeniu chorobowemu to z pewnością uzyska prawo do zasiłku macierzyńskiego, bez względu jak długo podlega temu ubezpieczeniu.
Miesięczny zasiłek macierzyński za okres ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, okres dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz okres urlopu ojcowskiego wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku.
Ustawa w art. 48 ust. 1 wskazuje, iż podstawę wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stanowi przychód za okres 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających miesiąc, w którym powstała niezdolność do pracy.
Przychodem jest natomiast, zgodnie z art. 3 pkt 4 ustawy, kwota stanowiąca podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe ubezpieczonego niebędącego pracownikiem, po odliczeniu kwoty odpowiadającej 13,71 % podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe.
Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, dla osób prowadzących działalność gospodarczą, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 30% minimalnego wynagrodzenia albo 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego, i nie wyższa niż 250% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, co wynika art. 20 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.).
Przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonemu niebędącemu pracownikiem stosuje się także odpowiednio niektóre przepisy )art. 36 ust. 2-4, art. 38 ust. 1, art. 42, 43 i 46) dotyczące wymiaru zasiłku chorobowego przysługującego ubezpieczonym będącym pracownikami.
Stosując analogicznie przepisy dotyczące ubezpieczonych będących pracownikami należy wskazać, że jeżeli poród nastąpi przed upływem 12 miesięcy podlegania dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu to wówczas wymiaru zasiłku macierzyńskiego stanowić będzie przychód za pełne miesiące kalendarzowe podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu.
Tak więc jeżeli osoba nie opłaca składek na ubezpieczenie chorobowe co najmniej 12 miesięcy to podstawą wymiaru zasiłku będzie przychód za tyle miesięcy w ilu była opłacana składka na ubezpieczenie.
I tutaj dochodzimy do definicji okresu ubezpieczenia (nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego). Przepisy ustawy nakazują doliczanie poprzedniego okresu ubezpieczenia do okresu ubezpieczenia od którego zależą prawo do zasiłków i wysokości. W art. 4 ust. 2 ustawy wskazano, iż poprzednie okresy ubezpieczenia wlicza się jeżeli przerwa między nimi nie przekroczyła 30 dni lub była spowodowana urlopem wychowawczym, urlopem bezpłatnym albo odbywaniem czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego.
W uzasadnieniu uchwały Sądu Najwyższego z dnia 18 sierpnia 2009 r., sygn. akt I UZP 9/2009 (OSNP 2010/1-2 poz. 17) wskazano, iż pojęcie nieprzerwanego ubezpieczenia chorobowego („okresu wyczekiwania”) powinno być jednolite dla każdego celu wynikającego z przepisów ustawy zasiłkowej, jeśli z jej przepisów nie wynika nic innego.
W tym zakresie Sąd Najwyższy podziela pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008 r., sygn. akt I UZP 5/2008 (OSNP 2009/5-6 poz. 70), gdzie podkreślono, że nie ma uzasadnienia stanowisko o odmiennych sposobach ustalania okresu „nieprzerwanego ubezpieczenia” dla prawa do zasiłku oraz dla jego wysokości, bowiem nie sposób wywieść tego z przepisów ustawy zasiłkowej. Odwołano się tam także do trafnych argumentów dotyczących równego traktowania osób ubezpieczonych objętych obowiązkowymi i dobrowolnymi ubezpieczeniami chorobowymi, które z tytułu opłacania składek na te ubezpieczenia w takiej samej procentowo stawce powinny być równo traktowane, bez zróżnicowań dyskryminujących lub faworyzujących tak, aby zasiłek chorobowy spełniał funkcję ustawowego świadczenia gwarantującego uzyskanie proporcjonalnych - do przychodu stanowiącego podstawę pobranych składek na ubezpieczenie chorobowe - środków utrzymania na wypadek wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego (choroby wykluczającej uzyskiwanie przychodów z pracy lub prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej). Konsekwencją tego jest wyrażone w powyższej uchwale stanowisko, iż nieprzekraczające 30 dni przerwy w podleganiu ubezpieczeniu chorobowemu nie prowadzą do rozpoczynania na nowo (lub od początku) nowego ubezpieczenia chorobowego, bo okresy takich przerw (uznane za legalne i usprawiedliwione w konkretnych okolicznościach danej sprawy), nie przerywają tego ubezpieczenia w rozumieniu przepisów ustawy zasiłkowej, które jest nieprzerwanym ubezpieczeniem chorobowym w rozumieniu art. 4 ust. 2, a także art. 36 ust. 4 w związku z art. 48 ust. 1 i 2 ustawy zasiłkowej.
Mając na względzie powyższe należy stwierdzić, że przerwa w opłacaniu składek przekraczająca 30 dni powoduje rozpoczęcie na nowo nowego ubezpieczenia chorobowego.
Tak więc po przerwie w opłacaniu składek trwającej powyżej 30 dni i ponownym zgłoszeniu się do ubezpieczenia chorobowego z ustaleniem maksymalnej stawki ubezpieczenia, podstawa wymiaru zasiłku będzie obliczana na nowo z uwzględnieniem maksymalnie możliwego przychodu.
Ważnym jest, aby poród nastąpił po okresie pełnego miesiąca kalendarzowego podlegania ubezpieczeniu chorobowemu. Jest to ważne ze względu na art. 49 pkt 1 ustawy, który wskazuje, że jeżeli niezdolność do pracy powstała w pierwszym miesiącu kalendarzowym ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku stanowi najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe, po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 - dla ubezpieczonych, dla których określono najniższą podstawę wymiaru składek.
Co do tego przepisu są różne interpretacje, również największego autorytetu orzeczniczego jakim jest Sąd Najwyższy.
W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 28 sierpnia 2012 r., sygn. akt II UK 34/2012 (OSNP 2013/15-16 poz. 184) wskazano, że podstawę wymiaru zasiłku macierzyńskiego, do którego prawo powstało w pierwszym miesiącu kalendarzowym, niepoprzedzonego innym ubezpieczeniem dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej, określa art. 49 pkt 1 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Tekst jednolity: Dz. U. 2010 r. Nr 77 poz. 512 ze zm.) jako najniższą podstawę wymiaru składek na to ubezpieczenie po odliczeniach, o których mowa w art. 3 pkt 4 tej ustawy, bez względu na wysokość kwoty zadeklarowanej na podstawie art. 18 ust. 8 lub 18a ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Tekst jednolity: Dz. U. 2009 r. Nr 205 poz. 1585 ze zm.).
Z kolei w innym wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt I UK 350/2011 (LexPolonica nr 3929115) stwierdzono, że art. 49 pkt 1 ustawy zasiłkowej dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy ubezpieczony zadeklarował najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe.
W Pani przypadku zamierza Pani wyrejestrować się z ubezpieczenia chorobowego w listopadzie. Ponowne zgłoszenie powinno nastąpić po co najmniej 31 dniach, co nastąpi w grudniu. W styczniu kolejnego roku odbędzie się poród. Nie będzie Pani zatem objęta ubezpieczeniem chorobowym przez pełen miesiąc kalendarzowy.
ZUS może zatem powołując się na w/w orzeczenie Sądu Najwyższego sygn. akt II UK 34/2012 wypłacić zasiłek macierzyński w minimalnej wysokości. W takiej sytuacji pozostanie Pani odwoływać się do Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych gdzie z kolei Pani będzie mogła powoływać się na orzeczenie w sprawie sygn. akt I UK 350/2011.
Ewentualnych problemów mogła Pani uniknąć kończąc płacić składki w październiku i ponownym zgłoszeniu do ubezpieczenia chorobowego w listopadzie. W takiej sytuacji, przed porodem byłaby Pani objęta ubezpieczeniem chorobowym przez okres jednego miesiąca kalendarzowego, a więc w grudniu.
Z doświadczenia powiem, że mimo tego, że nie będzie Pani objęta ubezpieczeniem chorobowym przez okres pełnego miesiąca kalendarzowego to ma Pani szanse na wygranie sprawy w sądzie w przypadku wypłacenia Pani przez ZUS najniższego możliwego zasiłku, mimo, że będzie Pani opłacała składki w maksymalnej wysokości.
Na koniec dodam, że ZUS nie jest uprawniony do kwestionowania kwoty zadeklarowanej przez osobę współpracującą z prowadzącym działalność gospodarczą, jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia chorobowe, jeżeli mieści się ona w ustawowych granicach (tak wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 2012 r., sygn. akt I UK 350/2011, LexPolonica nr 3929115).
Jeżeli chodzi o zmiany ustawy zasiłkowej to w najbliższym czasie ustawa ta się zmieni w dniu 1 grudnia 2013 r. Zmiana dotyczy przepisu art. 49 ustawy. Zmiana ustawy dotyczy sytuacji, w której ubezpieczony zmienia tytuł ubezpieczenia (na ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej), a następnie staje się niezdolny do pracy przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia z nowego tytułu. W takiej sytuacji przy ustalaniu wysokości należnych zasiłków ubezpieczony traktowany jest tak, jakby do ubezpieczenia przystąpił po raz pierwszy.
Trybunał Konstytucyjny wskazał, że niesprawiedliwość tej regulacji jest szczególnie jaskrawa w odniesieniu do grupy osób „samozatrudnionych”, które do podjęcia działalności gospodarczej zostały często zmuszone niezależnymi od nich okolicznościami i niejednokrotnie znajdują się w sytuacji życiowej nie lepszej niż pracownicy. Osoby takie, w razie powstania niezdolności do pracy przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia z nowego tytułu (prowadzenia działalności gospodarczej), są szczególnie poszkodowane.
Zmiana ustawy wprowadziła zasadę, zgodnie z którą do ubezpieczonych niebędących pracownikami stosować się będzie podobne zasady ustalania podstawy wymiaru zasiłków, jak w przypadku ubezpieczonych będących pracownikami. Zgodnie z nowym brzmieniem art. 49 ust. 2 ustawy chorobowej w przypadku, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, a okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się nie później niż 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu, przy ustaleniu podstawy wymiaru zasiłku chorobowego stosuje się odpowiednio przepis art. 37. Oznacza to, że podstawą wymiaru zasiłku w przypadku ubezpieczonych niebędących pracownikami będzie pełna zadeklarowana kwota, stanowiąca podstawę wymiaru składek, nieograniczona do faktycznie „przepracowanych” dni miesiąca.
Zmiana ustawy nie dotyczy Pani sytuacji. Przepis dotyczy sytuacji, w której przedsiębiorca rodzi przed upływem miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia zdrowotnego, a okres ubezpieczenia chorobowego rozpoczął się nie później niż 30 dni od ustania ubezpieczenia chorobowego z innego tytułu.
Stan prawny na dzień 17.11.2013 r.
