Urząd Skarbowy przysłał mi pismo dotyczące wszczęcia postępowania w sprawie ustalenia zobowiązania podatkowego od spadków i darowizn z tytułu nabycia praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci - zmarłej w 2007 mamy w kwocie 40000 zł.
Mam pytanie czy musiałam zgłosić do urzędu skarbowego fakt, iż nabyłam prawa do wkładów oszczędnościowych skoro to była dyspozycja jeszcze za życia mamy? Czy muszę zapłacić podatek, a jeśli tak to w jakiej wysokości? Czy mogę się od tej decyzji odwoływać?
Magda
Szanowna Pani,
Niestety obawiam się, że urząd skarbowy ma rację wszczynając postępowanie podatkowe – nie zgłosiła bowiem Pani nabycia środków pieniężnych do opodatkowania. Co gorsza stało się tak, mimo iż mogła Pani skorzystać z ulgi podatkowej i nie płacić w ogóle podatku.
1. Nabycie środków pieniężnych w drodze dyspozycji na wypadek śmierci a podatek
Jak wynika z Pani pytania Pani mama poleciła bankowi dokonanie po swojej śmierci wypłaty pieniędzy z rachunku bankowego na Pani rzecz.
Mama dokonała dyspozycji na wypadek śmierci o której mowa w art. 56 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. 2002 r. Nr 72 poz. 665 ze zm.).
Jak wskazuje ten przepis, posiadacz rachunku oszczędnościowego, rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego lub rachunku terminowej lokaty oszczędnościowej może polecić pisemnie bankowi dokonanie - po swojej śmierci - wypłaty z rachunku wskazanym przez siebie osobom: małżonkowi, wstępnym, zstępnym lub rodzeństwu określonej kwoty pieniężnej (dyspozycja wkładem na wypadek śmierci).
W sprawie istotnym jest, że co prawda mama dyspozycji dokonała za swojego życia, ale dyspozycja ta wywołała skutek dopiero z chwilą jej śmierci. W tej też chwili nabyła Pani prawo do środków zgromadzonych na koncie.
Jak wskazuje art. 56 ust. 5 Prawa bankowego, kwota wypłacona na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci nie wchodzi do spadku po posiadaczu rachunku.
Nabycie tych środków nastąpiło zatem nie w drodze dziedziczenia, mimo, iż dyspozycja bankowa, podobnie jak testament, wywołała skutki prawne z chwilą śmierci mamy.
Mimo, że kwota wypłacona Pani przez bank nie weszła w skład spadku po Pani mamie to nabycie tych pieniędzy wiąże się z obowiązkiem podatkowym w zakresie podatku od spadków i darowizn.
Ustawa z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jednolity: Dz. U. 2004 r. Nr 142 poz. 1514 ze zm.) w art. 1 ust. 1 wskazuje, iż podatkowi od spadków i darowizn, zwanemu dalej „podatkiem”, podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
- dziedziczenia, zapisu, dalszego zapisu, polecenia testamentowego
- darowizny, polecenia darczyńcy
- zasiedzenia
- nieodpłatnego zniesienia współwłasności
- zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu
- nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności
Według ust. 2 art. 1 ustawy, podatkowi podlega również nabycie praw do wkładu oszczędnościowego na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci oraz nabycie jednostek uczestnictwa na podstawie dyspozycji uczestnika funduszu inwestycyjnego otwartego albo specjalistycznego funduszu inwestycyjnego otwartego na wypadek jego śmierci.
Stosownie art. 9 ust. 1 ustawy, opodatkowaniu podlega nabycie przez nabywcę, od jednej osoby, jeżeli nabywcą jest osoba zaliczona do I grupy podatkowej (a Pani jako córka należy właśnie do tej grupy podatkowej) własności rzeczy i praw majątkowych o czystej wartości przekraczającej 9637 zł.
Obowiązek podatkowy ciąży na Pani jako nabywcy własności rzeczy i praw majątkowych, stosownie do art. 5 ustawy.
Jak wskazuje art. 6 ust. 1 pkt. 3 ustawy, przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych określonych obowiązek podatkowy powstaje z chwilą śmierci wkładcy.
Stosownie do powyższych przepisów przy nabyciu praw do wkładów oszczędnościowych obowiązek podatkowy w Pani przypadku powstał z chwilą śmierci matki.
Art. 17a ust. 1 ustawy wskazuje, iż podatnicy podatku są obowiązani złożyć, w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego, właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego zeznanie podatkowe o nabyciu rzeczy lub praw majątkowych według ustalonego wzoru. Do zeznania podatkowego dołącza się dokumenty mające wpływ na określenie podstawy opodatkowania.
Obowiązek składania zeznań podatkowych nie dotyczy przypadków, w których podatek jest pobierany przez płatnika (art. 17a ust. 2 ustawy).
Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, iż w związku z nabyciem środków pieniężnych na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci dokonanej przez Pani mamę powstał po Pani stronie obowiązek podatkowy i w związku z tym powinna Pani złożyć zeznanie podatkowe i zapłacić podatek.
2. Nieskorzystanie z ulgi podatkowej
Pani sytuacja jest o tyle nieciekawa, że nie tylko nie złożyła Pani zeznania podatkowego i nie zapłaciła należnego podatku, ale jeszcze miała Pani możliwość skorzystania z ulgi podatkowej i w ogóle nie płacić tego podatku.
Ustawą z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn oraz ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz.U. z 2006 r. Nr 222, poz. 1629), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2007 r., wprowadzono przepis art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy.
Zgodnie z jego treścią, w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2009 r. (a więc w chwili śmierci mamy), zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-8 i ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4.
Czasami zdarza się, że osoby na rzecz których wkładca uczynił dyspozycję na wypadek śmierci dowiadują się o tym fakcie w terminie późniejszym niż jeden miesiąc. W takich wypadkach do ulgi podatkowej miałby zastosowanie przepis art. 4a ust 2 ustawy stosownie do którego, jeżeli nabywca dowiedział się o nabyciu własności rzeczy lub praw majątkowych po upływie terminów, o których mowa w ust. 1 pkt 1, zwolnienie podatkowe stosuje się, gdy nabywca zgłosi te rzeczy lub prawa majątkowe naczelnikowi urzędu skarbowego nie później niż w terminie miesiąca od dnia, w którym dowiedział się o ich nabyciu, oraz uprawdopodobni fakt późniejszego powzięcia wiadomości o ich nabyciu.
Z uwagi na powyższy przepis należy stwierdzić, iż mogła Pani skorzystać z w/w ulgi podatkowej i w ogóle nie płacić tego podatku. Warunkiem skorzystania z ulgi było jednak zgłoszenie nabycia środków z lokaty we właściwym urzędzie skarbowym. Miała Pani na to miesiąc czasu od śmierci mamy lub od chwili dowiedzenia się o tym, że mama dokonała na Pani rzecz dyspozycji na wypadek śmierci.
Wskażę również, iż ze względu na to, że środki nabyte w drodze dyspozycji na wypadek śmierci nie wchodzą w skład spadku, nie ma zastosowania dla tego nabycia norma prawna wskazująca, iż w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia zgłoszenie powinno nastąpić w terminie miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku (ustawą z dnia 10 października 2008 r. o zmianie ustawy o podatku od spadków i darowizn (Dz.U. z 2008 r. Nr 203, poz. 1267), nadano nowe brzmienie art. 4a ust. 1 pkt 1 w/w ustawy, poprzez zmianę terminu przewidzianego dla zgłoszenia nabycia rzeczy lub praw majątkowych z jednego miesiąca do sześciu miesięcy).
W przypadku niespełnienia warunków od których zależy skorzystanie z ulgi (a więc w Pani przypadku zgłoszenie nabycia w terminie miesięcznym) nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych podlega opodatkowaniu na zasadach określonych dla nabywców zaliczonych do I grupy podatkowej, co wynika wprost z art. 4a ust. 3 ustawy.
Na marginesie dodam, że nie ma Pani możliwości ubiegania się o przywrócenie terminu do zgłoszenia nabycia środków pieniężnych w celu skorzystania ze zwolnienia podatkowego. Ten miesięczny termin jest bowiem terminem prawa materialnego, a stosowne przepisy Ordynacji podatkowej odnoszące się do przywrócenia terminu stosuje się tylko i wyłącznie do terminów procesowych.
Przywrócenie terminu prawa materialnego jest dopuszczalne tylko wówczas, jeżeli taką możliwość przewiduje przepis określający dany termin, natomiast ustawa o podatku od spadków i darowizn nie przewiduje takiej możliwości dla terminu określonego w art. 4a ust. 1 cyt. ustawy, co powoduje, iż jest on terminem nie przywracanym – tak wskazał Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy w wyroku z dnia 3 października 2007 r., sygn. akt I SA/Bd 675/07.
Miesięczny termin na zgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych określony w art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn ma charakter materialnoprawny, bowiem zachowanie tego terminu jest warunkiem skorzystania ze zwolnienia, a samo zwolnienie jest instytucją prawa materialnego. Niezgłoszenie nabycia własności rzeczy lub praw majątkowych w przewidzianym przez ustawodawcę terminie powoduje, że podatnik nie może ze zwolnienia skorzystać, co ma wpływ na wymiar podatku, a więc jest to skutek w sferze prawa materialnego. Tak z kolei orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 21 września 2010 r., sygn. akt. II FSK 685/09.
W wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku sygn. akt. I SA/Gd 678/2008 wskazano z kolei, iż fakcie nabycia spadku należy zawiadomić naczelnika właściwego urzędu skarbowego w terminie miesiąca od dnia powstania obowiązku podatkowego. Podatnik, po upływie tego terminu, nie może skutecznie domagać się prawa do zwolnienia z podatku. Niedopełnienie obowiązku zgłoszenia skutkuje utratą prawa do zwolnienia. Konsekwencją jest opodatkowanie nabycia majątku według zasad ogólnych.
Niestety odnośnie nieskorzystania z możliwości skorzystania z ulgi podatkowej zastosowanie będzie miała zasada ignorantia iuris nocet (łac. nieznajomość prawa szkodzi).
3. Wysokość podatku
Art. 7 ust. 1 ustawy stanowi, iż podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego. Jeżeli przed dokonaniem wymiaru podatku nastąpi ubytek rzeczy spowodowany siłą wyższą, do ustalenia wartości przyjmuje się stan rzeczy w dniu dokonania wymiaru, a odszkodowanie za ubytek należne z tytułu ubezpieczenia wlicza się do podstawy wymiaru.
W Pani przypadku podstawę opodatkowania będzie stanowiła kwota nabyta na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci, a więc kwota 40000 zł.
Art. 15 ust. 1 ustawy wskazuje, iż podatek oblicza się od nadwyżki podstawy opodatkowania ponad kwotę wolną od podatku (w Pani przypadku ponad 9637 zł) według odpowiedniej skali podatkowej.
Dla nabywców, tak jak Pani, zaliczonych do I grupy podatkowej podatek od nadwyżki ponad 20556 zł podatek wynosi 822,20 zł i 7 % nadwyżki ponad 20556 zł.
Tak więc jeżeli otrzymała Pani w drodze nabycia na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci kwotę 40000 zł to podatek będzie wynosił 1508,69 zł.
Podatek ten należy obliczyć w następujący sposób:
Kwota nabyta 40000 zł – kwota wolna od podatku = 30363 zł
Nadwyżka ponad 20556 zł = 9807 zł (30363 zł – 20556 zł)
7% z 9807 = 686,49 zł
Podatek = 822,20 zł + 686,49 zł = 1508,69 zł
Musi się Pani również liczyć z koniecznością zapłaty odsetek za zwłokę.
Art. 51 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (tekst jednolity: Dz.U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60 z późn. zm.) wskazuje, iż zaległością podatkową jest podatek niezapłacony w terminie płatności.
Odsetki za zwłokę naliczane są od dnia następującego po dniu upływu terminu płatności podatku lub terminu, w którym płatnik lub inkasent był obowiązany dokonać wpłaty podatku na rachunek organu podatkowego (art. 51 § 4 OP).
Obecnie odsetki za zwłokę wynoszą 14% w skali roku, stosownie do Obwieszczenia Ministra Finansów z dnia 10 czerwca 2011 r. w sprawie stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz obniżonej stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych.
4. Postępowanie wszczęte przez urząd skarbowy
Jak Pani wskazuje urząd skarbowy przesłał Pani zawiadomienie o wszczęciu postępowania w sprawie ustalenia zobowiązania podatkowego od spadków i darowizn z tytuły nabycia praw do wkładów oszczędnościowych na podstawie dyspozycji wkładem na wypadek śmierci.
Procedura związana z wszczęciem postępowania podatkowego uregulowana została w rozdziale 8 działu IV ustawy Ordynacja podatkowa.
Stosownie do art. 165 § 1 OP, postępowanie podatkowe wszczyna się na żądanie strony lub z urzędu.
W Pani przypadku postępowanie podatkowe zostało wszczęte ponieważ urząd skarbowy dowiedział się, że nabyła Pani środki pieniężne na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci i nie zgłosiła Pani tego nabycia oraz nie zapłaciła Pani podatku. Nie spełniła Pani także warunków niezbędnych do skorzystania z ulgi podatkowej.
Zgodnie z § 2 art. 165 OP, wszczęcie postępowania z urzędu następuje w formie postanowienia.
Jako, że niewątpliwie nabyła Pani w roku 2007 środki pieniężne na podstawie dyspozycji na wypadek śmierci, a takie nabycie podlega podatkowi od spadków i darowizn nie ma Pani środków, aby zapobiec ustaleniu przez urząd skarbowy zobowiązania podatkowego. Nie ma zatem sensu odwoływać się od postanowienia o wszczęciu postępowania podatkowego.
5. Przedawnienie
W sprawie nie może Pani liczyć również na przedawnienie zobowiązania podatkowego.
Art. 68 § 1 OP wskazuje, iż zobowiązanie podatkowe nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.
Jednak według § 2 art. 68 OP, jeżeli podatnik:
- nie złożył deklaracji w terminie przewidzianym w przepisach prawa podatkowego
- w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia wysokości zobowiązania podatkowego
- zobowiązanie podatkowe nie powstaje, pod warunkiem że decyzja ustalająca wysokość tego zobowiązania została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.
W Pani przypadku zobowiązanie podatkowe nie powstałoby zatem gdyby decyzja ustalająca wysokość podatku została Pani doręczona po dniu 31 grudnia 2012 r. Ze względu na to, że urząd skarbowy wszczął postępowanie w sprawie podatku jest oczywistym, że decyzja w sprawie zostanie wydana przed tą datą.
6. Możliwość skorzystania z ulg w zapłacie podatku
W Ordynacji podatkowej przewidziano ulgi w zapłacie podatku. To zagadnienie unormowane jest w art. 67a – 67 e Ordynacji podatkowej. Na podstawie tych przepisów mogłaby Pani starać się ewentualnie o odroczenie płatności podatku, rozłożenie go na raty, odroczenie płatności zaległości podatkowej lub rozłożenie jej na raty, albo o umorzenie zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę.
Podstawą do zastosowania ulgi w zapłacie podatku lub zaległości podatkowej jest ważny interes podatnika lub interes publiczny, z tym, iż żaden przepis prawa nie definiuje co jest ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym.
Decyzja w sprawie ulgi w zapłacie podatku ma charakter uznaniowy.
We wniosku o skorzystanie z ulgi może się Pani powoływać na to, iż nie złożyła Pani deklaracji o nabyciu pieniędzy na skutek nieznajomości przepisów prawa – jednak to nie jest samo w sobie powodem do zastosowania ulgi.
Może Pani wykazywać, że Skarb Państwa i gminy (gmina korzysta z podatku od spadków i darowizn) nie doznał na skutek niezgłoszenia nabycia dużego uszczerbku, ponieważ gdyby Pani skorzystała z ulgi i tak podatek nie byłby zapłacony.
Szanse na skorzystanie z ulgi będą oczywiście większe jeżeli Pani sytuacja materialna, rodzinna, zdrowotna i osobista jest zła. Do wniosku o umorzenie zaległości podatkowej czy rozłożenie jej na raty należy dołączyć dokumenty potwierdzające tą trudną sytuację
Należy pamiętać, iż wniosek o umorzenie zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę można złożyć dopiero, po wydaniu przez urząd skarbowy decyzji ustalającej podatek. Podatek od spadków i darowizn płaci się w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej podatek od spadków i darowizn. Po upływie tego terminu mogłaby Pani starać się ewentualnie o umorzenie zaległości podatkowej.
O wiele większe szanse niż na umorzenie zaległości podatkowej ma Pani na rozłożenie podatku czy zaległości podatkowej na raty, czy też odroczenie płatności podatku. Urzędy skarbowe są w tych kwestiach elastyczne.
Stan prawny na dzień 22.02.2014 r.
