Artykuły

Rok temu zmarł mój ojciec. Moja mama chciałaby przepisać ziemię na siebie. Chce abym podpisała zgodę na zrzeczenie sie ziemi na jej osobę. Mama chce też potem przepisać nieruchomości na wszystkie dzieci (6 osób). Ja mieszkając poza granicami Polski nie chcę gruntować tej części ziemi, która mi się należy. Chciałabym w gruncie prawa aby moja mama splaciła mnie. Proszę mi powiedzieć co mogę zrobić w tej sytuacji.

Anita

Szanowna Pani,

Jak wynika z Pani pytania jest Pani spadkobierczynią swojego zmarłego ojca razem z żoną ojca (Pani mamą) oraz rodzeństwem. W skład spadku po Pani ojcu wchodzi nieruchomość.

Z chwilą śmierci ojca nabyła Pani spadek po nim (i pozostali spadkobiercy także). Nieruchomość, która należała do Pani ojca oraz wszystkie inne przedmioty majątkowe należące do ojca w chwili jego śmierci weszły w skład spadku po ojcu.

Art. 1035 Kodeksu cywilnego wskazuje, że jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu. 

Wspólność majątku spadkowego jest wspólnością podobną do współwłasności w częściach ułamkowych.  Pani posiada w tej wspólności udział. Oznacza to, że taki udział posiada Pani w każdym przedmiocie wchodzącym w skład spadku.
Również w nieruchomości posiada Pani określony udział.
Wspólność majątku spadkowego będzie trwała dopóki nie zostanie przeprowadzony dział spadku. Tu wskażę, że przepisy prawa spadkowego nie wprowadzają żadnego terminu, w którym dział spadku powinien być przeprowadzony.

Ważnym jest także to, że każdy ze współspadkobierców może, w każdej chwili zażądać działu spadku.  Dział spadku zostanie przeprowadzony także wówczas kiedy jego przeprowadzenia żąda tylko jeden ze współspadkobierców, a reszta na taki dział się nie zgadza.
Dział spadku może nastąpić na mocy umowy zawartej pomiędzy wszystkimi spadkobiercami lub na mocy orzeczenia sądu. Oczywistym jest, że umowny dział spadku jest możliwy jeżeli pomiędzy spadkobiercami istnieje zgoda co do sposobu dokonania tego działu.
Jako, że w Pani przypadku w skład spadku wchodzi nieruchomość ,to zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Przyjmując, że w Pani przypadku w skład spadku wchodzi wyłącznie nieruchomość jaka należała do ojca, dział spadku może polegać na:

1. Podziale fizycznym nieruchomości na kilka innych nieruchomości i przyznaniu poszczególnym spadkobiercom poszczególnych nowopowstałych działek.  W przypadku tego podziału najlepiej jest, aby działki swoją wartością odpowiadały udziałowi w spadku. Możliwe są także spłaty i dopłaty jeżeli wartość działek przyznanych poszczególnym spadkobiercom nie odpowiada ich udziałowi w spadku. Taki sposób działu spadku nie zawsze jest możliwy – np. nieruchomość wchodząca w skład spadku jest zbyt mała aby podzielić ją na mniejsze działki.
2. Przyznaniu przedmiotów spadkowych jednemu spadkobiercy (lub kilku) za spłatą (lub bez) na rzecz pozostałych. W takim przypadku nieruchomość przypada jednemu ze spadkobierców (np. w Pani przypadku mamie) za spłatą lub bez na rzecz pozostałych spadkobierców. Co do zasady spadkobiercy należy się spłata odpowiadająca wartością przypadającego mu udziału w nieruchomości.
3. Podziale cywilnym – sprzedaży wspólnej rzeczy i podziale kwoty uzyskanej ze sprzedaży pomiędzy spadkobierców

Z pytania wynika, że Pani mama chciałaby, aby  „zrzekła” się Pani swojego udziału w nieruchomości na jej rzecz.
Spadku nie można się „zrzec”.  Mając na myśli „zrzeczenie się” spadku większość osób ma na myśli taki dział spadku w wyniku, którego jeden ze spadkobierców staje się właścicielem przedmiotów wchodzących w skład spadku bez spłaty na rzecz pozostałych. 

Dział spadku bez spłaty jest możliwy wówczas jeżeli spadkobierca zgodzi się na taki właśnie dział.  Jeżeli Pani nie zgodzi się na „zrzeczenie” się spadku na rzecz mamy (czyli na taki dział spadku w wyniku, którego mama stanie się jedyną właścicielką nieruchomości bez spłat na rzecz dzieci) to taki dział spadku nie jest możliwy. Nie będzie to także możliwe nawet wówczas kiedy wszyscy z Pani rodzeństwa zgodzą się na podział bez spłat, a tylko Pani nie wyrazi takiej zgody.

Aby otrzymała Pani w zamian za udział w nieruchomości środki odpowiadające wartości tego udziału może Pani nie tylko złożyć wniosek o dział spadku, ale także zbyć przypadający Pani udział w spadku lub udział jaki Pani przypada w nieruchomości.

Art. 1036 KC wskazuje, że spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzić udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku. 

Natomiast stosownie do art. 1051 KC, spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego. 

Może Pani zatem zaproponować mamie, rodzeństwu lub każdej innej osobie, że sprzeda jej Pani swój udział w spadku (w nieruchomości). Tylko w wyniku sprzedaży uzyska Pani środki pieniężne odpowiadające wartości Pani udziału w spadku.

Proszę pamiętać, że umowa zbycia udziału w spadku lub udziału w nieruchomości powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Reasumując, jeżeli chce Pani uzyskać kwotę pieniężną w zamian za posiadany udział w nieruchomości to albo uda się go Pani zbyć na czyjąś rzecz lub ewentualnie doprowadzi Pani do działu spadku, w wyniku którego uzyska Pani spłatę odpowiadającą wartością wartości Pani udziału w spadku.

Pani mama nie może Pani zmusić do tego, aby zgodziła się Pani na to, aby dział spadku został dokonany bez spłaty na Pani rzecz.

Może Pani zaproponować mamie, że przeniesie Pani na nią swój udział w nieruchomości za spłatą. Jeżeli pozostali z Pani rodzeństwa chcą mamie przekazać swoje udziały bez spłaty to dział spadku po Pani ojcu może być dokonany w ten sposób, że mama stanie się jedyną właścicielką nieruchomości za spłatą na Pani rzecz i bez spłat na rzecz rodzeństwa.

Jeżeli pomiędzy spadkobiercami będzie zgoda co do sposobu działu spadku to wskażę, że najtańszym sposobem tego działu będzie sądowy dział spadku na podstawie zgodnego projektu stron. Zgodnie z art. 51 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, opłatę stałą w kwocie 500 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych.
Stosownie art. 51 ust. 2 tej ustawy, opłatę stałą w kwocie 1 000 złotych pobiera się od wniosku o dział spadku połączony ze zniesieniem współwłasności, a jeżeli zawiera on zgodny projekt działu spadku i zniesienia współwłasności, pobiera się opłatę stałą w kwocie 600 złotych.
Natomiast oplata notarialna od działu spadku uzależniona jest od wartości spadku i najczęściej jest wyższa niż opłata sądowa.

Jeżeli nie będzie pomiędzy Państwem (spadkobiercami) zgody co do działu spadku (spłaty na Pani rzecz) pozostanie Pani złożenie w sądzie wniosku o dział spadku w wyniku, którego nieruchomość przypadnie na własność mamie lub pozostanie współwłasnością mamy i pozostałego rodzeństwa, a Pani uzyska spłatę.
Jednak musi Pani pamiętać, że sąd nie będzie związany Pani wnioskiem i może dokonać działu spadku w sposób odmienny niż zaproponuje Pani we wniosku. Może się zdarzyć, że sąd podzieli fizycznie nieruchomość (o ile się da i nie będzie to sprzeczne ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy) i przyzna poszczególne działki spadkobiercom. Może się zdarzyć nawet, że sąd przyzna nieruchomość Pani za spłatą na rzecz pozostałych spadkobierców. W ostateczności sąd może nakazać sprzedaż nieruchomości (np. wówczas kiedy ustali, że inny podział nie jest możliwy, bo np. nikt nie będzie w stanie dokonać spłat) i podział uzyskanej ze sprzedaży kwoty pomiędzy spadkobierców odpowiednio do ich udziałów w spadku.
Orzekając o dziale spadku sąd weźmie bowiem pod uwagę okoliczności faktyczne, możliwości finansowe wszystkich stron, zasadność podziału w określony sposób.

Mówiąc o dziale spadku nie sposób pominąć kwestii doliczania darowizn do schedy spadkowej przy dokonywaniu działu spadku. Jeżeli Pani ojciec za swojego życia dokonywał darowizn na rzecz dzieci lub żony to darowizna ta będzie doliczana do spadku przy dokonywaniu działu spadku i zaliczana na schedę spadkową należną spadkobiercy.

Stan prawny na dzień 12.02.2013 r.