Od ponad roku przebywam za granicą. Dochody jakie tam osiągam starczają mi wyłącznie na niski poziom życia, Moi rodzice są rozwiedzieni. Kilka lat temu ojciec, w związku ze znęcaniem się nad rodziną, dostał eksmisję z domu.
Ojciec założył sprawę o przyznanie mu alimentów ode mnie. Nie odebrałam wezwania do sądu, ponieważ mnie nie ma pod adresem jaki wskazał w pozwie. Następnie wysłano do mnie kolejne pismo, w którym objaśniono mi, że w przypadku gdy mój brat nie wyrazi woli aby mnie reprezentować (również został pozwany) to ustanowią dla mnie kuratora z urzędu. Co mam robić? Boje się, że sąd przyzna mojemu ojcu alimenty, ponieważ nie mam możliwości dojazdu do sądu w wyznaczonym terminie. Czy mogę wysłać do sądu pismo w którym powołam się na art 5 k.c. i opiszę sytuację oraz relacje pomiędzy ojcem, a naszą rodziną?
Iwona
Szanowna Pani,
W pierwszej kolejności wskażę, że wart, aby Pani czynnie uczestniczyła w postępowaniu sądowym w sprawie o alimenty. Czynnie nie musi znaczyć, że osobiście. Może Pani uczestniczyć w sprawie tak, by korzystać ze swoich praw przysługujących Pani jako stronie postępowania, bez konieczności osobistego stawiennictwa w sądzie.
W piśmie sąd wskazał, że w przypadku kiedy nie będzie w stanie ustalić Pani miejsca zamieszkania poza granicami Polski to ustanowi dla Pani kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu.
Kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu ustanawia sąd na podstawie art. 143 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli stronie, której miejsce pobytu nie jest znane, ma być doręczony pozew lub inne pismo procesowe wywołujące potrzebę podjęcia obrony jej praw, doręczenie może do chwili zgłoszenia się strony albo jej przedstawiciela lub pełnomocnika nastąpić tylko do rąk kuratora ustanowionego na wniosek osoby zainteresowanej przez sąd orzekający.
Z kolei art. 144 § 1 KPC wskazuje, iż przewodniczący ustanowi kuratora, jeżeli wnioskodawca uprawdopodobni, że miejsce pobytu strony nie jest znane. W sprawach o roszczenia alimentacyjne, jak również w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka i o związane z tym roszczenia, przewodniczący przed ustanowieniem kuratora przeprowadzi stosowne dochodzenie w celu ustalenia miejsca zamieszkania lub pobytu pozwanego.
Myślę, że najlepiej dla Pani byłoby gdyby Pani wskazała sądowi swój adres zamieszkania i uczestniczyła w postępowaniu, a nie zdawała się na kuratora dla osoby nieznanej z miejsca pobytu. Kurator dla nieznanego z miejsca pobytu, chociaż jego zadaniem jest ochrona Pani interesów w sprawie, może nie zapewnić Pani właściwej ochrony Pani interesów.
Jako, że przebywa Pani poza granicami Polski sąd nie będzie Pani doręczał pism procesowych, wezwań, zawiadomień, itp. na Pani adres zamieszkania poza granicami Polski.
Sąd może doręczać pisma do Pani pełnomocnika lub pełnomocnika do doręczeń. Warto ustanowić choćby pełnomocnika do doręczeń.
Jak wskazuje art. 87 § 1 KPC, pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Tylko osoby wymienione w art. 87 § 1 KCP mogą Panią reprezentować przed sądem w toku postępowania. Aby osoby te mogły Panią reprezentować musi im Pani udzielić pełnomocnictwa – wystarczy zwykła forma pisemna. W pełnomocnictwie należy wskazać, że jest to pełnomocnictwo procesowe – do reprezentacji przed sądem, w sprawie o alimenty z powództwa Pani ojca.
Jak już wskazałem powyżej przepisy prawa wskazują, że strona mieszkająca poza granicami kraju musi wskazać pełnomocnika do doręczeń – tej właśnie osobie będzie doręczana korespondencja sądowa ze skutkiem takim jakby doręczenie nastąpiło do rąk strony postępowania.
Art. 1135[5] § 1 KPC wskazuje, iż strona mająca miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu albo siedzibę za granicą, jeżeli nie ustanowiła pełnomocnika do prowadzenia sprawy zamieszkałego w Rzeczypospolitej Polskiej, obowiązana jest wskazać w Rzeczypospolitej Polskiej pełnomocnika do doręczeń.
Stosownie do § 2 art. 1135[5], w razie niewskazania pełnomocnika do doręczeń, przeznaczone dla tej strony pisma sądowe pozostawia się w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia. Stronę należy o tym pouczyć przy pierwszym doręczeniu. Strona powinna być również pouczona o możliwości złożenia odpowiedzi na pismo wszczynające postępowanie i wyjaśnień na piśmie oraz o tym, kto może być ustanowiony pełnomocnikiem.
Pełnomocnikiem do doręczeń, w przeciwieństwie do pełnomocnika procesowego, może być dowolna osoba.
Warto zatem znaleźć jakąś osobę, która mogłaby odbierać korespondencję do Pani kierowaną z sądu do Pani, która przesyłałaby np. drogą elektroniczną Pani. Jak już wspomniałem powyżej może Pani ustanowić również pełnomocnika procesowego.
Moim zdaniem w pierwszej kolejności powinna Pani wysłać do sądu pismo, w którym wskaże Pani, iż nie zamieszkuje w Polsce i że prosi Pani o doręczenie Pani pozwu jaki został złożony w sądzie przeciwko Pani.
Jednocześnie może Pani przesłać sądowi pełnomocnictwo – procesowe albo do doręczeń.
W tym piśmie warto też ustosunkować się (z ostrożności procesowej) do żądania zasądzenia na Pani rzecz alimentów. Rozumiem, że chciałaby Pani oddalenia powództwa ojca o alimenty.
Może też Pani złożyć wniosek o przesłuchanie Panią przez konsula z polskiej placówki dyplomatycznej w kraju, w którym Pani obecnie zamieszkuje.
Na przesłuchanie strony postępowania cywilnego przez konsula pozwalają przepisy Ustawy z dnia 13 lutego 1984 r. o funkcjach konsulów Rzeczypospolitej Polskiej (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 215, poz. 1823 ze zm.)
Art. 18 ust. 1 tej ustawy wskazuje, iż na wniosek sądu lub innego właściwego organu Rzeczypospolitej Polskiej konsul:
- doręcza pisma i inne dokumenty
- przesłuchuje strony, podejrzanych, świadków i biegłych
- przekazuje do wykonania sądom i innym organom państwa przyjmującego wnioski o udzielenie pomocy prawnej.
Czynności wymienione w ust. 1 pkt 1 i 2 konsul wykonuje, stosując odpowiednio właściwe przepisy prawa polskiego, jeżeli odbiorca pisma lub innego dokumentu albo osoba, która ma być przesłuchana, jest obywatelem polskim i zgadza się dobrowolnie przyjąć pismo lub inny dokument albo złożyć zeznanie, wyjaśnienie lub opinię (art. 18 ust. 2 ustawy).
Odnośnie roszczeń alimentacyjnych Pani ojca to należy wskazać, iż co do zasady, należy stwierdzić, że na Pani jako córce ciąży obowiązek alimentacyjny wobec ojca.
Jak wskazuje bowiem art. 128 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Z kolei stosownie do art. 129 § 1 KRO, obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych - obciąża bliższych stopniem przed dalszymi.
Jednak należy mieć na względzie, że nie w każdej sytuacji rodzice mogą żądać alimentów od swoich dzieci.
Alimenty nie będą się należały Pani ojcu w sytuacji, w której nie znajduje się on w stanie niedostatku.
Zgodnie bowiem z art. 133 § 1 KRO, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.
Według zaś § 2 art. 133 KRO, poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Stan niedostatku nie jest definiowany w przepisach prawa. Opierając się na orzecznictwie sądowym można stwierdzić, iż stan niedostatku to taka sytuacja, w której jest pozbawiona środków utrzymania lub też nie jest w stanie w pełni zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
Należy wskazać, iż brak dochodu czy korzystanie przez osobę z pomocy społecznej nie może automatycznie wpływać na ustalenie, że dana osoba znajduje się w stanie niedostatku.
Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 28 czerwca 2000 r., sygn. akt.. IV CKN 662/2000 (LexPolonica nr 2212160) wskazuje, iż przesłanką przewidzianego w art. 60 § 1 kod. rodz. i op. obowiązku alimentacyjnego jest stan niedostatku małżonka uprawnionego oraz że stan ten występuje wtedy, gdy uprawniony nie jest w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb.
W Pani sprawie ważnym będzie to czy Pani ojciec znajduje się faktycznie w stanie niedostatku (tylko wówczas może żądać alimentów), ale też to dlaczego w takim stanie się znalazł.
Stan niedostatku zachodzi wtedy, gdy uprawniony nie ma możliwości zarobkowych i majątkowych pozwalających na pełne zaspokojenie jego usprawiedliwionych potrzeb, a jeżeli uprawniony jest chory, to do potrzeb tych należą i lekarstwa (tak w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 19 maja 1975 r., sygn. akt. III CRN 55/75, OSNCP 1976/6 poz. 133).
W Pani sprawie istotną okolicznością będzie to czy Pani ojciec ma czy też nie możliwości zarobkowe i majątkowe. Należy sprawdzić czy jest on, obiektywnie rzecz biorąc, w stanie podjąć pracę, uzyskać rentę, ubiegać się o pomoc społeczną. Jeżeli ojciec ma takie możliwości, a ich nie wykorzystuje to brak dochodu nie może być przesłanką uznania ojca za osobę znajdującą się w stanie niedostatku.
Okoliczność, iż Pani ojciec źle wywiązywał się ze swoich obowiązków wobec rodziny, stosował przemoc wobec rodziny, nie utrzymywał kontaktów z rodziną, nie dbał o więzi rodzinne, nie powoduje samo w sobie, że ojciec nie ma prawa do ubiegania się o alimenty od swojej córki.
Jednak powyższe okoliczności mogą stanowić podstawę oddalenia powództwa ze względu na jego niezgodność z zasadami współżycia społecznego.
Podobnie za nadużycie prawa podmiotowego może być uznane żądanie alimentów przez osobę niezdolną do samodzielnego utrzymania się, która z własnej winy znalazła się w niedostatku.
Obowiązek alimentacyjny w stosunku do pełnoletniej osoby może powstać tylko wtedy, gdy osoba ta znajduje się w niedostatku, a niedostatek ten powstał w związku z czynnikiem obiektywnym, niezależnym od woli osoby, która popadła w niedostatek. Obowiązek alimentacyjny nie powstanie zatem wobec osoby, która pozostaje w niedostatku z własnej winy np. nie podejmuje pracy, mimo zdolności do jej podjęcia, lekkomyślnie rezygnuje z pracy, nie ubiega się o świadczenia systemu ubezpieczeń społecznych czy pomocy społecznej, mimo zaistnienia przesłanek do ich przyznania. Takie okoliczności z pewnością nie mogą zostać uznane za nieporadność i niezależne od woli osoby czynniki powodujące, że Pani ojciec znajduje się w stanie niedostatku.
Jeżeli Pani ojciec miał problemy alkoholowe, których efektem jest stan niedostatku to należy wskazać, iż niepodejmowanie przez ojca działań w celu wyjścia z nałogu np. przez podjęcie leczenia odwykowego, jest przesłanką uzasadniającą twierdzenie, że ojciec znalazł się w stanie niedostatku z własnej winy, a to z kolei może stanowić kolejną przesłankę do oddalenia powództwa o alimenty.
Jeżeli Pani ojciec znajduje się w niedostatku to może Pani wykazywać, że mimo tego, że roszczenie o alimenty ojcu co do zasady przysługuje to nie zasługuje ono na uwzględnienie ze względu na sprzeczność takiego żądania z zasadami współżycia społecznego, a także to, że ojciec znalazł się w stanie niedostatku z przyczyn przez siebie zawinionych.
Roszczenia alimentacyjne należy - stosownie do okoliczności - oceniać według zasad współżycia społecznego wytyczających granice uprawnień.
Nadużycie prawa w tym zakresie może przejawiać się w tym, że osoba uprawniona w świetle przepisów prawa (art. 128 i 133 § 2 kro) do żądania alimentów doprowadza w celach szykany swoim zachowaniem, niezgodnym ostatecznie z jej własnym interesem do powstania stanu, który obiektywnie należałoby zakwalifikować jako stan niedostatku w sensie art. 133 § 2 kro. Tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 4 maja 1972 r., sygn. akt. III CRN 48/72 (LexPolonica nr 316338).
Art. 144[1] KRO wyraźnie wskazuje, iż zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Przepis art. 144 [1] KRO jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 5 Kodeksu cywilnego stosownie do którego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987 r., sygn. akt. III CZP 91/86 – „W razie rażąco niewłaściwego postępowania osoby uprawnionej do alimentów, budzącego powszechną dezaprobatę, dopuszczalne jest oddalenie powództwa w całości lub w części ze względu na zasady współżycia społecznego (art. 5 kc).
W praktyce zdarzają się przypadki rażącego naruszenia przez osobę uprawnioną do alimentacji zasad współżycia w rodzinie. Takie sytuacje faktyczne występują zarówno przy istnieniu obowiązku alimentacyjnego rodziców względem ich dziecka nie mogącego jeszcze rozpocząć samodzielnej działalności zawodowej i zarobkowej (art. 133 § 1 kro), jak i przy alimentowaniu rodziców przez ich dzieci oraz wykonywaniu obowiązku alimentacyjnego pomiędzy innymi krewnymi (art. 133 § 2 kro), a także przy alimentacji małżonka w czasie trwania małżeństwa i po jego ustaniu (art. 27 i art. 60 kro). Rażąco niewłaściwe postępowanie uprawnionego może polegać między innymi na: a) zachowaniach godzących w życie i zdrowie członka rodziny, b) zachowaniach naruszających godność, dobre imię i inne dobra osobiste człowieka, c) zawinionym popadnięciu w niedostatek lub umyślnym wywołaniu sytuacji prowadzącej do żądania alimentów.
Zawinione zachowania są powszechnie potępiane w społeczeństwie i nie można zakładać, ażeby osoba doznająca krzywdy w każdym przypadku mimo to zobowiązana była do świadczenia alimentów na rzecz osoby ją krzywdzącej, tylko dlatego, że obowiązek alimentacyjny wynika z pokrewieństwa, małżeństwa albo z innych więzów, z którymi ustawa łączy ten obowiązek”.
Jeżeli więc Pani ojciec zachowywał się niewłaściwie wobec Pani i rodziny, swoim własnym działaniem doprowadził do tego, że znajduje się on w stanie niedostatku to sąd może uznać, że ze względu na zasady współżycia społecznego jego pozew o alimenty zasługuje na oddalenie.
W piśmie do sądu powinna Pani wskazać wszystkie te okoliczności, które powodują, że roszczenie ojca nie zasługuje na ochronę prawną. Powinna Pani wskazać, że był on sprawcą przemocy, został z tego powodu wyeksmitowany z mieszkania. Jeżeli nie utrzymywał z Panią kontaktów, w młodości nie mogła Pani liczyć na jego pomoc, zrozumienie, wychowanie, opiekę i dostarczanie Pani środków utrzymania w czasie kiedy to na ojcu ciążył obowiązek alimentacyjny to powinna Pani również podnieść te argumenty.
Warto również wskazać, że Pani obecna sytuacja jest taka, że nie jest Pani w stanie łożyć na utrzymanie ojca, a ewentualne zasądzenie od Pani na rzecz ojca alimentów spowoduje, że to Pani zostanie pozbawiona środków utrzymania.
Reasumując, chcąc aby sąd oddalił powództwo Pani ojca o alimenty musi Pani wykazać, że nie jest on w niedostatku, a jeżeli w tym stanie się znajduje to tylko ze względu na własną postawę lub jego żądanie jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego.
Stan prawny na dzień 11.07.2011 r.
