Porady

Na stronach internetowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej pojawił się projekt, z dnia 26 lipca 2012 r., ustawy o zmianie ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.) oraz niektórych innych ustaw.

Jak wynika z uzasadnienia projektu nowelizacji ustawy o świadczeniach rodzinnych, zmiany mają zmierzać do racjonalizacji zasad przyznawania świadczenia pielęgnacyjnego poprzez dostosowanie rozwiązań systemowych do potrzeb społecznych związanych z polityką rodzinną i możliwości finansowych państwa.
Zmiana ustawy jest odpowiedzią Państwa na nadużywanie przez różne osoby pomocy finansowej Państwa.

Zgodnie z tym projektem ma nastąpić ograniczenie osób, które będą uprawnione do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego, a także ma pojawić się nowe świadczenie opiekuńcze - specjalny zasiłek opiekuńczy.
Osoby otrzymujące obecnie świadczenie pielęgnacyjne zostaną podzielone dwie grupy podmiotów: osób otrzymujących świadczenie pielęgnacyjne na podstawie nowych przepisów i osób otrzymujących specjalny zasiłek opiekuńczy, którego otrzymywanie uzależnione będzie od spełnienia kryterium dochodowego.

Obecna ustawa o świadczeniach rodzinnych wskazuje osoby, które są uprawnione do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego. Natomiast zgodnie z projektem ma zostać wyróżniona grupa osób na które będzie pobierane świadczenie pielęgnacyjne.
Stosownie do projektu, prawo ubiegania się o świadczenie pielęgnacyjne będą miały osoby sprawujące opiekę nad niepełnosprawną osobą, ale tylko nad taką, której niepełnosprawność powstała odpowiednio do 18 lub 25 roku życia.

Zgodnie z projektem nowelizacja ustawy o świadczeniach rodzinnych ma wejść w życie w dniu 1 stycznia 2013 r.

Obecnie przepis art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych wskazuje, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1. matce albo ojcu
2. innym osobom, na których, zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
3. opiekunowi faktycznemu dziecka

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. 

Wedle art. 17 ust. 1a  ustawy, osobie innej niż spokrewniona w pierwszym stopniu, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy nie ma osoby spokrewnionej w pierwszym stopniu albo gdy osoba ta nie jest w stanie sprawować opieki.

Obecne przepisy ustawy (art. 17 ust. 5 ) mówią, iż świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli: 

1. osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno-rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego
2. osoba sprawująca opiekę ma ustalone prawo do świadczenia pielęgnacyjnego na inną osobę w rodzinie lub poza rodziną
3. osoba wymagająca opieki: 
   • pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
   • została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej z dzieckiem, na której ciąży obowiązek alimentacyjny, albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu, z wyjątkiem zakładów opieki zdrowotnej;
4. osoba w rodzinie ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury na to dziecko
5. osoba w rodzinie ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, albo do świadczenia pielęgnacyjnego na tę lub inną osobę w rodzinie lub poza rodziną
6. na osobę wymagającą opieki członek rodziny jest uprawniony za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej.

Zgodnie z projektem art. 17 ust. 1 ustawy ma otrzymać brzmienie - świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:

1. matce albo ojcu
2. opiekunowi faktycznemu dziecka
3. osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej
4. innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z  wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności

- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielniej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Według nowego ust. 1a art. 17 ustawy, osobom, o których mowa w ust. 1 pkt 4 (a więc osobom na których, w dalszej kolejności, ciąży obowiązek alimentacyjny), innym niż spokrewnione w pierwszym stopniu z osobą wymagającą opieki, przysługuje świadczenie pielęgnacyjne, w przypadku gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

1. rodzice osoby wymagającej opieki nie żyją, zostali pozbawieni praw rodzicielskich lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
2. nie ma innych osób spokrewnionych w pierwszym stopniu, są małoletnie lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
3. nie ma osób, o których mowa w ust. 1 pkt 2 i 3, lub legitymują się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności

W ustawie dodaje się ust. 1b art. 17, w brzmieniu: Świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała:

1. nie później niż do ukończenia 18. roku życia lub
2. w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25. roku życia

Art. 17 ust. 5 ma otrzymać brzmienie: Świadczenie pielęgnacyjne nie przysługuje, jeżeli:

1. osoba sprawująca opiekę:
   • ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno–rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego
   • ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub świadczenia pielęgnacyjnego
2. osoba wymagająca opieki:
   • pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
   • została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu
3. na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury
4. członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub świadczenia pielęgnacyjnego
5. na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, lub prawo do świadczenia pielęgnacyjnego
6. na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej

Obecnie świadczenie pielęgnacyjne wypłacane jest w kwocie 520 zł. Zgodnie z projektem (nowe brzmienie art. 17 ust. 3 ustawy) wysokość świadczenia pielęgnacyjnego ma wzrosnąć do 620 zł miesięcznie (od 1 lipca 2013 r.).

Jak już wspomniano nowelizacja ustawy ma wprowadzić do systemu nowy rodzaj świadczenia opiekuńczego – specjalny zasiłek opiekuńczy.

Według nowego art. 16a ust. 1 ustawy, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, jeżeli rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania stałej opieki nad członkiem rodziny legitymującym się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielniej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.

Prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego ma być uzależnione od dochodu rodziny. Jak wskazuje nowoprojektowany ust. 2 art. 16a ustawy, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę nie przekracza kwoty, o której mowa w art. 5 ust. 2 (kryterium dochodowe stosowane w przypadku gdy członkiem rodziny jest dziecko legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności lub orzeczeniem o umiarkowanym albo o znacznym stopniu niepełnosprawności). Przepisy art. 5 ust. 4 – 9 stosuje się odpowiednio.
Jak wynika z uzasadnienia projektu, zmiana dotycząca wprowadzenia kryterium dochodowego przy ustalaniu specjalnego zasiłku opiekuńczego, stanowiącego łączny dochód dwóch rodzin, tj. rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki, związana jest z koniecznością wprowadzenia możliwie najbardziej racjonalnych zasad przyznawania tego świadczenia.
Branie pod uwagę dochodów obu rodzin umożliwia ustalenie faktycznej sytuacji finansowej osoby pobierającej specjalny zasiłek opiekuńczy, gdyż nierzadko zdarza się sytuacja, w której osoba sprawująca opiekę jest de facto na utrzymaniu osoby wymagającej opieki i pozostaje z nią w jednym gospodarstwie domowym.

W przypadku gdy łączny dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz rodziny osoby wymagającej opieki w przeliczeniu na osobę przekracza kwotę uprawniającą daną osobę do specjalnego zasiłku opiekuńczego o kwotę niższą lub równą kwocie odpowiadającej najniższemu zasiłkowi rodzinnemu przysługującemu w okresie, na który jest ustalany, specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeżeli przysługiwał w poprzednim okresie zasiłkowym. W przypadku przekroczenia dochodu w kolejnym roku kalendarzowym, specjalny zasiłek opiekuńczy nie przysługuje (projektowany art. 16a ust. 3 ustawy).

Zgodnie z projektowanym ust. 4 art. 16a ustawy, za dochód rodziny osoby wymagającej opieki, rozumieć się będzie dochód następujących członków rodziny:

- z tym, że do składu rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko, a także rodzica osoby wymagającej opieki zobowiązanego tytułem wykonawczym pochodzącym lub zatwierdzonym przez sąd do alimentów na jej rzecz

1. w przypadku gdy osoba wymagająca opieki jest małoletnia:
   • osoby wymagającej opieki
   • rodziców osoby wymagającej opieki
   • małżonka rodzica osoby wymagającej opieki
   • osoby, z którą rodzic osoby wymagającej opieki wychowuje wspólne dziecko
   • pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a-d, dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia
2. w przypadku gdy osoba wymagająca opieki jest pełnoletnia:
   • osoby wymagającej opieki
   • małżonka osoby wymagającej opieki
   • osoby, z którą osoba wymagająca opieki wychowuje wspólne dziecko
   • pozostających na utrzymaniu osób, o których mowa w lit. a-c, dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia

- z tym, że do składu rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.

W przypadku gdy prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego ustala się na osobę znajdującą się pod opieką opiekuna prawnego lub umieszczoną w rodzinie zastępczej spokrewnionej w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej (Dz. U. Nr 149, poz. 887 i Nr 288, poz. 1690 oraz z 2012 r. poz. 579), ustalając prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego uwzględnia się dochód rodziny osoby sprawującej opiekę oraz dochód osoby wymagającej opieki (art. 16a ust. 5 ustawy).

Wedle projektu (art. 16a ust. 8), specjalny zasiłek opiekuńczy nie będzie przysługiwał, jeżeli:

1. osoba sprawująca opiekę:
   • ma ustalone prawo do emerytury, renty, renty rodzinnej z tytułu śmierci małżonka przyznanej w przypadku zbiegu prawa do renty rodzinnej i innego świadczenia emerytalno rentowego, renty socjalnej, zasiłku stałego, nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego
   • podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innych tytułów
   • ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego
   • legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności
2. osoba wymagająca opieki została umieszczona w rodzinie zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej spokrewnionej, w rodzinnym domu dziecka albo, w związku z koniecznością kształcenia, rewalidacji lub rehabilitacji, w placówce zapewniającej całodobową opiekę, w tym w specjalnym ośrodku szkolno-wychowawczym, z wyjątkiem podmiotu wykonującego działalność leczniczą, i korzysta w niej z całodobowej opieki przez więcej niż 5 dni w tygodniu
3. na osobę wymagającą opieki inna osoba ma ustalone prawo do wcześniejszej emerytury
4. członek rodziny osoby sprawującej opiekę ma ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego
5. na osobę wymagającą opieki jest ustalone prawo do dodatku do zasiłku rodzinnego, o którym mowa w art. 10, prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub prawo do świadczenia pielęgnacyjnego
6. na osobę wymagającą opieki inna osoba jest uprawniona za granicą do świadczenia na pokrycie wydatków związanych z opieką, chyba że przepisy o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego lub dwustronne umowy o zabezpieczeniu społecznym stanowią inaczej

Wysokość specjalnego zasiłku opiekuńczego ma wynosić 520 zł miesięcznie (art. 16a ust. 6 ustawy).

Nowelizacja ustawy ma wprowadzić procedury umożliwiające organom właściwym w sprawach świadczeń rodzinnych weryfikację przyznanego prawa do świadczenia pielęgnacyjnego i specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Projekcie przewidziano możliwość lub obowiązek przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego, o którym mowa w ustawie o pomocy społecznej.
W przypadku ustalania prawa do specjalnego zasiłku opiekuńczego przeprowadzenie wywiadu będzie obligatoryjne. Taki wywiad będzie aktualizowany co 6 miesięcy, oraz w każdej innej sytuacji gdy wystąpią wątpliwości co do spełnienia przesłanek warunkujących prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego.
Natomiast w przypadku świadczenia pielęgnacyjnego wywiad środowiskowy będzie przeprowadzany fakultatywnie, w przypadku gdy wystąpią wątpliwości dotyczące okoliczności w stosunku do osoby pobierającej świadczenie pielęgnacyjne.

Nowelizacja ma zmienić także inne ustawy, m. in.

1. o systemie ubezpieczeń społecznych
2. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
3. o pomocy społecznej
4. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
5. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych
6. o opłatach abonamentowych
7. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów
8. o finansach publicznych

Zmiany tych ustaw na celu przede wszystkim rozszerzenie dotychczasowych regulacji o specjalny zasiłek opiekuńczy. Rozwiązania dotyczące specjalnego zasiłku opiekuńczego będą analogiczne, jak obowiązujące obecnie rozwiązania dotyczące osób pobierających świadczenia pielęgnacyjne, np. ubezpieczenie zdrowotne dla osób pobierających specjalny zasiłek opiekuńczy.

Zgodnie z projektem, decyzje wydane na podstawie przepisów dotychczasowych w sprawie o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego pozostają w mocy do 30 czerwca 2013 r., czyli na okres 6 miesięcy od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy i po upływie tego okresu z mocy prawa przestają obowiązywać.

Artykuł z dnia 9.08.2012 r.