Artykuły

W dniu 23 października 2011 r. weszły w życie znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego zmieniający w sposób istotny dotychczasowe przepisy odnoszące się do dziedziczenia. 

Zmiany te zostały wprowadzone ustawą z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r. Nr 85, poz.458).
Ustawa nowelizująca wprowadziła rewolucyjną, jak na polskie warunki, instytucję zapisu windykacyjnego. Zapis windykacyjny funkcjonować będzie obok zapisu zwykłego.  
Zapis windykacyjny pozwala spadkobiercy przeznaczyć w testamencie konkretny przedmiot majątkowy danej osobie - dotychczas nie było to możliwe. 

Nowo wprowadzony przepis art. 981¹ § 1 KC, wskazuje, iż w testamencie sporządzonym w formie aktu notarialnego spadkodawca może postanowić, że oznaczona osoba nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku (zapis windykacyjny). 

Przedmiotem zapisu windykacyjnego może być, stosownie do § 2 art. 981¹ KC: 

1. rzecz oznaczona co do tożsamości, 
2. zbywalne prawo majątkowe, 
3. przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne, 
4. ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. 

Jak wskazuje art. 981² KC, zapis windykacyjny jest bezskuteczny, jeżeli w chwili otwarcia spadku przedmiot zapisu nie należy do spadkodawcy albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. Jeżeli przedmiotem zapisu jest ustanowienie dla zapisobiercy użytkowania lub służebności, zapis jest bezskuteczny, gdy w chwili otwarcia spadku przedmiot majątkowy, który miał być obciążony użytkowaniem lub służebnością nie należy do spadku albo spadkodawca był zobowiązany do jego zbycia. 

Art. 981³ § 1 wskazuje, iż Zastrzeżenie warunku lub terminu uczynione przy ustanawianiu zapisu windykacyjnego uważa się za nieistniejące. Jeżeli jednak z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez takiego zastrzeżenia zapis nie zostałby uczyniony, zapis windykacyjny jest nieważny. Przepisów tych nie stosuje się, jeżeli ziszczenie się lub nieziszczenie się warunku albo nadejście terminu nastąpiło przed otwarciem spadku. 
Natomiast § 2 art. 981³ mówi, że zapis windykacyjny nieważny ze względu na zastrzeżenie warunku lub terminu wywołuje skutki zapisu zwykłego uczynionego pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, chyba że co innego wynika z treści testamentu lub z okoliczności. 

Spadkodawca może obciążyć zapisem zwykłym osobę, na której rzecz uczynił zapis windykacyjny (art. 981⁴). Spadkodawca może więc zobowiązać osobę, która otrzymała od niego jakiś przedmiot na podstawie zapisu windykacyjnego, do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby.

Stosownie do art. 981⁵ KC przepisy o powołaniu spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów windykacyjnych. 

W zakresie nieuregulowanym przepisami o zapisie windykacyjnym, do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy odnoszące się do zapisu zwykłego (art. 981⁶ KC).

Spadkodawca może powołać wykonawcę testamentu do sprawowania zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego, do chwili objęcia we władanie tego przedmiotu przez osobę, na której rzecz uczyniono zapis windykacyjny (art. 990¹ KC). 

Zapis windykacyjny dokonany przez spadkodawcę obok darowizny dolicza się do spadku  przy obliczaniu zachowku (art. 993 KC).

Wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili ustalania zachowku (art. 995 § 2 KC). 

Jak wskazuje art. 996 KC, zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz uprawnionego do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także zapis windykacyjny oraz darowiznę dokonane przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego.

Osoba, która otrzyma w testamencie zapis windykacyjny doliczany do spadku przy obliczaniu zachowku może być zobowiązana  do zapłaty uzupełnienia zachowku.

Jak bowiem wskazuje art. 999¹ § 1 KC, jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny doliczony do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże osoba ta jest obowiązana do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego. 

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, sama jest uprawniona do zachowku, ponosi ona odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jej własny zachowek (art. 999¹ § 2 KC).

Osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu zapisu (art. 999¹ § 3 KC). 

Jeżeli spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne na rzecz kilku osób, ich odpowiedzialność względem uprawnionego do zachowku jest solidarna. Jeżeli jedna z osób, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, spełniła świadczenie uprawnionemu do zachowku, może ona żądać od pozostałych osób części świadczenia proporcjonalnych do wartości otrzymanych zapisów windykacyjnych (art. 999¹ § 4 KC).

Osoba na rzecz której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny odpowiada za długi spadkowe. I tak, jak wskazuje art. 1034¹  § 1 KC, do chwili działu spadku wraz ze spadkobiercami solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe ponoszą także osoby, na których rzecz spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne. 

Rozliczenia między spadkobiercami i osobami, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1034¹  § 2 KC). 

Natomiast zgodnie z art. 1034² KC, od chwili działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. 

Odpowiedzialność osoby, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny za długi spadkowe, jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku (art. 1034³ KC).

Zapisy windykacyjne zaliczane są na schedę spadkową przy dokonywaniu działu spadku pomiędzy zstępnymi albo zstępnymi i małżonkiem.

Zgodnie z art. 1039 § 1 KC, jeżeli w razie dziedziczenia ustawowego dział spadku następuje między zstępnymi albo między zstępnymi i małżonkiem, spadkobiercy ci są wzajemnie zobowiązani do zaliczenia na schedę spadkową otrzymanych od spadkodawcy darowizn oraz zapisów windykacyjnych, chyba że z oświadczenia spadkodawcy lub z okoliczności wynika, że darowizna lub zapis windykacyjny zostały dokonane ze zwolnieniem od obowiązku zaliczenia. 

Spadkodawca może włożyć obowiązek zaliczenia darowizny lub zapisu windykacyjnego na schedę spadkową także na spadkobiercę ustawowego nie wymienionego w paragrafie poprzedzającym (art. 1039 § 1 KC). 

Według art. 1040 KC, jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia. 

Dalszy zstępny spadkodawcy obowiązany jest do zaliczenia na schedę spadkową darowizny oraz zapisu windykacyjnego dokonanych przez spadkodawcę na rzecz jego wstępnego (art. 1041 KC).

Stosownie do art. 1042 § 1 KC, zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu.

 Natomiast wartość przedmiotu zapisu windykacyjnego oblicza się według stanu z chwili otwarcia spadku, a według cen z chwili działu spadku (art. 1042 § 2¹ KC).

Przy zaliczaniu na schedę spadkową nie uwzględnia się pożytków przedmiotu darowizny lub zapisu windykacyjnego (art. 1042 § 3 KC).

Osoba, która otrzyma określony przedmiot na podstawie zapisu windykacyjnego może zwrócić się do sądu o wydanie postanowienia o stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego. 

Art. 677 § 2 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, iż w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd stwierdza także nabycie przedmiotu zapisu windykacyjnego, wymieniając osobę, dla której spadkodawca uczynił zapis windykacyjny, oraz przedmiot tego zapisu. 

Stwierdzenie nabycia przedmiotu zapisu windykacyjnego może nastąpić również przez wydanie przez sąd postanowienia częściowego (art. 677 § 3 KPC).

Polecamy artykuły opisujące szczegółowo niektóre zagadnienia związane z zapisem windykacyjnym:

• Zapis zwykły a zapis windykacyjny
  
• Zapis windykacyjny a zachowek
  
• Zapis windykacyjny a podatek od spadków i darowizn 

Stan prawny na dzień 23.10.2011 r.