Artykuły

Mój ojciec nigdy nie utrzymywał kontaktu również nie płacił alimentów (mama jest po rozwodzie z ojcem – miałem wówczas 3 lata). Na rozwodzie zostały zasadzone alimenty, sprawa była u komornika. Komornik umorzył postępowanie z przyczyn bezskutecznej egzekucji - były to lata 80 XX w.
Kilka dni temu skontaktowała się ze mną MOPS iż ojciec złożył wniosek o przyznanie pobytu w domu pomocy społecznej i wskazał mnie jako rodzinę. MOPS ma ze mną robić wywiad środowiskowy. Powiedziano mi, że mogę płacić za pobyt ojca w DPS.
Ojciec niestety nie został pozbawiony praw rodzicielskich ani nie zostały one mu one ograniczone.
Nie poczuwam sie do tego aby uczestniczyć w kosztach utrzymania z uwagi na to, że nigdy nie miałem z tym czlowiekiem kontaktu, całe moje życie traktuje mnie jakbym nie istniał, pomimo tego że mieszkalismy w tym samym mieście. Kiedy mnie widzi to przechodzi obojetnie na ulicy i zachowuje się jakby mnie nie znał. Ja mam 2 dzieci małych, nie pracuję aktualnie. Jestem w nieformalnym związku przy czym każde z nas ma oddzielne budżety. Mam na sobie kredyt mieszkaniowy i resztę oplat. Jak się spod tego jarzma wyzwolić, obawiam się że o ile narazie MOPS moze stwierdzic ze nie mam z czego dokładać do domu opieki, to temat może wrócić ponownie jak wrócę do pracy.

Adam

Szanowny Panie!

Jak wskazują przepisy ustawy o pomocy społecznej (art. 61 ust. 1), obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:

1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej

- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Według ust. 2 opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1. mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:
a. w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,
b. w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.

W myśl art. 103 ust. 2, kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności z mocy prawa lub z powodów, o których mowa w art. 64.

Mając na względzie powyższe przepisy ustawy o pomocy społecznej należy wskazać, że jako zstępny (syn) może być Pan zobowiązana do ponoszenia odpłatności za pobyt ojca w DPS.

Ten obowiązek zaitsnieje wówczas jeżeli dochód ojca nie wystarczy na pokrycie opłaty za DPS, a także jeżeli opłaty nie będzie ponosiła żona ojca oraz Pana dochod przekroczy 1584 zł miesięcznie na osobę w rodzinie lub 2103 zł jeżeli prowadzi Pan jednoosobowe gospodarstwo domowe.

Ustawa o pomocy społecznej zawiera zamknięty krąg osób, w stosunku do których można orzec o obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej i jednocześnie wynika z niego kolejność, w jakiej wymienione podmioty ponoszą odpłatność za ten pobyt: małżonek, zstępni w następnej kolejności wstępni, a jeszcze w dalszej - gmina.

O ile więc reguła kolejności dotyczy podmiotów wskazanych powyżej, o tyle nie można mówić o kolejności w sytuacji wystąpienia obowiązku ponoszenia opłat przez kilkoro zstępnych. Każdy z nich (czyli np. dziecko i wnuk osoby w DPS) ma bowiem taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować je może osiągane kryterium dochodowe każdego zstępnego.
Ustawa o pomocy społecznej, w zakresie obowiązku ponoszenia opłat za DPS, nie zawiera takich rozwiązań jak Kodeks rodzinny i opuiekuńczy, zgodnie z którym obowiązek aliementacyjny dalszego zstępnego (np. wnuka) powstaje dopiero wówczas jeżeli nie ma zstępnego bliższego (np. dziecka).
Formalnie więc, uczestnikami postępowania w sprawie opłat za pobyt Pana ojca powinni być wszyscy zstępni (czyli Pan, ewenrualnie Pana rodzeństwo, a także wnuki ojca, czyli również Pana dzieci). Przepisy o ustawy o pomocy społecznej nie przewidują zwolenienia z opłaty osób niepełnoletnich.
W praktyce wiele ośrodków pomocy społecznej nie prowadzi postępowań o ustalenie opłaty za DPS wobec wnuków jeżeli są rodzice – dzieci osoby umieszcoznej w DPS, a także wobec niepełnboletnich zestępnych. Co moim zdaniem jest nieprawidłowe.

Dochód ustalany jest według ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tą ustawą, za dochód uważa się sumę miesięcznych przychodów z miesiąca poprzedzającego złożenie wniosku lub w przypadku utraty dochodu z miesiąca, w którym wniosek został złożony, bez względu na tytuł i źródło ich uzyskania, jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, pomniejszoną o:

1. miesięczne obciążenie podatkiem dochodowym od osób fizycznych i koszty uzyskania przychodu;
2. składki na ubezpieczenie zdrowotne określone w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz ubezpieczenia społeczne określone w odrębnych przepisach;
3. kwotę alimentów świadczonych na rzecz innych osób.

Ponadto ustawa wskazuje, że do dochodu wlicza się:

1.  jednorazowego pieniężnego świadczenia socjalnego;
2.  zasiłku celowego;
3. pomocy materialnej mającej charakter socjalny albo motywacyjny, przyznawanej na podstawie przepisów o systemie oświaty;
4. wartości świadczenia w naturze;
5. świadczenia przysługującego osobie bezrobotnej na podstawie przepisów o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy z tytułu wykonywania prac społecznie użytecznych;
6. świadczenia pieniężnego i pomocy pieniężnej, o których mowa w ustawie z dnia 20 marca 2015 r. o działaczach opozycji antykomunistycznej oraz osobach represjonowanych z powodów politycznych;
7. dochodu z powierzchni użytków rolnych poniżej 1 ha przeliczeniowego;
8. świadczenia wychowawczego, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (500+);
9. świadczenia pieniężnego, o którym mowa w art. 8a ust. 1 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka;
10. nagrody specjalnej Prezesa Rady Ministrów przyznawanej na podstawie art. 31a ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów;
11. pomocy finansowej przyznawanej repatriantom, o której mowa w ustawie z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji;
12. środków finansowych przyznawanych w ramach działań podejmowanych przez organy publiczne, mających na celu poprawę jakości powietrza lub ochronę środowiska naturalnego;
13. zwrotu kosztów, o których mowa w art. 39a ust. 1 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe.

Koszty bieżącego utrzymania rodziny (w tym opłaty mieszkaniowe, opłaty za media, leki, koszty leczenia, koszty edukacji) oraz inne uzasadnione wydatki (np. spłata kredytu hipotecznego) nie pomniejszają dochodu. Zgodnie z ustawą dochód pomniejszają wyłącznie płacony podatek PIT, składki na ubezpieczenie społeczne oraz alimenty jakie się płaci na inne osoby.

Tu dodam, że rodziną zgodnie z ustawą o pomocy społecznej są osoby wspólnie zamieszkujące i gospodarujące.
Dochody Pana partnerki, z którą pozostaje Pan w nieformalnym związku, będą brane pod uwagę przy ustalaniu dochodu rodziny tylko wówczas jeżeli wspólnie Pan z tą partnerką zamieszkuje i gospodaruje. Jeżeli więc nie zamieszkuje Pan wspólnie z partnerrką lub wspólnie Pan z nią zamieszkuje ale nie gospodaruje z nią Pan wspólnie to wówczas jej dochód nie jest brany pod uwagę.

W tej chwili zostało wszczęte postępowanie o ustalenie opłaty. Ta opłata w pierwszej kolejności ustalana jest w umowie pomiędzy zobowiązanym a kierownikiem OPS. W praktyce wygląda to tak, że po ustaleniu Pana dochodów w drodze wywiadu środowiskowego, w przypadku przekroczenia dochodu 1584 zł na osobę w rodzinie lub 2103 zł jeżeli prowadzi Pan gospodarstwo jednoosobowe, OPS zaproponuje Panu zawarcie umowy o odpłatność (wysokość odpłatności ustalana zgodnie z art. 62 ust. 2m ustawy o pomocy społecznej).
Jeżeli odmówi Pan zawarcia umowy OPS wyda w sprawie decyzję administracyjną.

W przypadku kiedy dochód na osobę w rodzinie nie przekroczy 1584 zł na osobę lub Pana dchód nie przekroczyt 2103 zł jeżeli prowadzi Pan jednoosobowe gospodarstwo domowe, nie zostanie Pan obciążany obowiązkiem opłaty – OPS nie zaproponuje zawarcia umowy ani nie wyda decyzji o ustaleniu opłaty.

Ważne aby zgodził się Pan na przeprowadzenie wywiadu środowiskowego - niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, spowoduje że wysokość opłaty za pobyt DPS zostanie ustalony, w drodze decyzji, w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatą wnoszoną przez mieszkańca domu i opłatami wnoszonymi przez inne osoby obowiązane. Czyli brak zgody na przeprowadzenie wywiadu może spowodować ustalenie opłaty nawet jeżeli dochód w rodzinie nie przekroczy 1584 zł na osobę.

Jeżeli opłata nie zostanie ustalona, z uwagi na nieprzekroczenie dochodu na osobę (1584 zł) w rodzinie lub dochodu osoby samotnie gospodarującej (2103 zł) to wówczas OPS będzie mógł okresowo weryfikować Pana sytuację. Będzie przeprowadzał wywiad środowiskowy, jeżeli dochód w Pana rodzinie przekroczy kwotę 1584 zł na osobę (lub 2103 zł w gospodarstwie jednoosobowym) to wówczas powinien ustalić opłatę. Ponadto, zgodnie z ustawą o pomocy społecznej, małżonek, zstępni i wstępni osoby przebywającej w DPS obowiązani są niezwłocznie poinformować OPS, o każdej zmianie w ich sytuacji osobistej, dochodowej i majątkowej, która wiąże się z podstawą do przyznania świadczeń lub ponoszenia odpłatności.
Jeżeli więc podejmie Pan pracę, będzie Pan zobowiązany poinformować OPS o uzyskaniu dochodu z pracy, a OPS przeprowadzi z Panem wywiad środowiskowy i jeżeli dochod przekroczy kryterium wskazne w ustawie to ustali opłatę.

Przepisy umożliwiają ubieganie się o zwolnienie z odpłatności, w przypadku kiedy osoba bliska jest zobowiązana do ponoszenia opłaty za DPS.

Art. 64a ustawy o pomocy społecznej wskazuje, że osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu rodzica władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona albo prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu za umyślne przestępstwo popełnione z użyciem przemocy na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej małoletniego rodzeństwa lub jej rodzica. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.
Jeżeli powyższe przesłanki zaistniały, a osoba zobwowiązana złoży wnisoek o zwolninie to OPS musi ją zwolnić z opłaty.

Natomiast zgodnie z art. 64 ustawy o pomocy społecznej, osoby wnoszące opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej można zwolnić, na ich wniosek, częściowo lub całkowicie z tej opłaty, w szczególności jeżeli:

1. wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2. występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3. małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4. osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko.

Może Pan zatem ubiegać się o zwolnienie z opłat. Katalog okoliczności, które mogą być podstawą do zwolnienia z kosztów określony w art. 64 ustawy jest katalogiem otwartym. Okoliczności takie jak w Pana przypadku – brak kontaktu, niewywiazywanie się z obowiązku alimentacyjnego wobec Pana, zaburzone więzi rodzinne i to w sytuacji, w której to ojciec Pana nie wychowywał (i stąd znikomy, jak rozumiem, kontakt z Panem) – mogą być okolicznościami przemawiającymi za zwolnieniem z kosztów. Również ponoszenie wysokich uzasadniocnych kosztów zaspokojenia potrzeb bytowych rodziny może być podstawą do zwolnienia z opłaty.
Decyzja w sprawie zwolnienia z odpłatności jest decyzją uznaniową. Oznacza to, że ośrodek pomocy społecznej w każdej indywidualnej sprawie ustala czy dana osoba zasługuje na zwolnienie. Możliwym jest zatem taka sytuacja, że w takich samych (lub bardzo podobnych okolicznościach) jeden ośrodek zwolni osobę z odpłatności a inny nie.

Wniosek o zwolnienie z odpłatności składa się w ośrodku pomocy społecznej, który ustala zobowiązanie do ponoszenia opłaty. W tym wniosku powinien Pan podać wszelkie okoliczności Pana relacji z ojcem, a takze dowody – np. wyrok rozwodowy, dokumenty potwierdzające bezskuteczność egzekucji należnych Panu alimentów. Warto jako dowód zgłosić przesłuchanie świadków np. Pana mamy, rodzeństwa czy innych osób bliskich, które mają wiedzę na temat realacji pomiędzy ojcem a Panem.
Tu wskażę, ż po nowelizacji ustawy o pomocy społecznej ustawą z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy o pomocy społecznej oraz ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ustawodawca odróżnia osoby wnoszące opłatę od osób obowiązanych do jej wnoszenia. Obecnie, od chwili wejścia ww. nowelizacji ustawy w życie, zwolnienie z opłat odnosi się nie tylko do sytuacji, w której dana osoba przebywa w domu pomocy społecznej, lecz także do sytuacji, gdy jest do niego kierowana (pkt 5 i 6). Oznacza to, że osoba ustawowo zobowiązana do wnoszenia opłat może zwrócić się o zwolnienie, zanim opłata zostanie wyliczona. Taka była intencja nowelizacji art. 64 u.p.s. Wśród uzasadnień zmian wymieniono poszerzenie możliwości zwalniania z opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej – obok osób uiszczających opłatę – również osób zobowiązanych do jej wnoszenia zgodnie z przepisami ustawy, ale jeszcze nierealizujących tego obowiązku.

Z doświadczenia muszę niestety stwiedzić, że OPS często nie baczą na realacje pomiędzy osobami w DPS a ich rodziną. Gminy nie chcą ponosić kosztów pobytu w DPS jeżeli są członkowie rodziny. OPS często nie biorą pod uwagę relacji rodzinnych i tego, że często wszczęcie postępowania o ustalenie opłaty za DPS jest pierwszą informacją o rodzicu jaką otrzymują dzieci porzucone przez tych rodziców. OPS nie biorą pod uwagę, że w wielu przypadkach porzucenie dziecka i rodziny, a także znęcanie się nad rodziną nie znajduje finału w sądzie i rodziny nie dysponują orzeczeniami o pozbawieniu władzy rodzicielskiej czy o skazaniu za znęcanie się.
Przepisy ustawy o pomocy społecznej nie mają niestety rozwiazań analogicznych do przepisów dotyczących alimntów zawartych w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, a ktore pozwalają na oddalenie powództwa o alimenty z uwagi na niezgodność żądania z zasadami współżycia społecznego.

Z uwagi na powyższe proponowałbym poddanie się procedurze wywiadu środowiskowego i jednocześnie złożenie do OPS wniosku o zwolnienie z opłaty na podstawie art. 64 ustawy o pomocy społecznej z uwagi na szczefgólne okoliczności sprawy.

Jeżeli OPS odmówi zwolnienia pozostaje odwolanie do Samorządowego Kolegium Odwoławczego, a potem ewentualnie skarga do sądu administracyjnego.

To są trudne sprawy z uwagi na to, że decyzja w sprawie zwolnienia z opłaty jest uznaniowa.

Stan prawny na dzień 30 maja 2021 r.