Moja babcia napisała testament, w którym wskazała, że ja otrzymam cały majątek. I jednocześnie wydziedziczyła wujka (brata mojej mamy), bo jest alkoholikiem i bywał niegrzeczny wobec babci, a nawet ją kiedyś uderzył. I o tym wszystkim było w testamencie.
Niedawno babcia zmarła. Dostałem teraz pismo z sądu o stwierdzenie nabycia spadku. Wujek pisze, że spadek odziedziczył on i moja mama, na podstawie ustawy.
Sąd pisze, żebym wypowiedział się co do wniosku wujka.
Babcia testament dała mi, a wujkowi i mojej mamie dała kopię. Mama ma swoją kopię, a wujek nie wiem. Przyjaciółka babci też ma taką kopię.
Nie mogę znaleźć testamentu babci. Musiał mi gdzieś zaginąć. Mam tylko ksero.
Czy jest szansa, żeby sąd ustalił że ja jestem dziedzicem, jak nie mam oryginału testamentu?
Łukasz
Szanowny Panie!
Testament jest jednostronną, odwołalną, czynnością prawną, na mocą której spadkodawca rozporządza swym majątkiem na wypadek śmierci. Aby uznać testament własnoręczny (inaczej: holograficzny), za ważny i wywołujący po śmierci spadkodawcy skutki prawne, musi być w całości napisany przez spadkodawcę pismem ręcznym, musi być podpisany i opatrzony datą (art. 949 Kodeksu cywilnego). Testament traci skuteczność z chwilą odwołania go. Testator (sporządzający testament) może, stosownie do art. 943 KC, w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.
Art. 946 KC wskazuje, że odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządzi nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczy lub pozbawi go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.
Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu (art. 947 KC).
Oczywistym jest, że kopia dokumentu (np. testamentu) to nie dokument. Sąd nie może stwierdzić nabycia spadku na podstawie kopii testamentu. Aby sąd mógł otworzyć i ogłosić testament należy mu przedłożyć oryginalny testament.
Brak oryginału testamentu nie powoduje jednak, że nie jest Pan w stanie wykazać jaka była ostania wola Pana babci. Zgubienie testamentu lub zniszczenie go przez osobę inną niż testator nie jest równoznaczne z odwołaniem testamentu. Tym samym zagubienie testamentu lub zniszczenie testamentu przez osobę trzecią nie prowadzi do pozbawienia testamentu własnoręcznego skuteczności prawnej.
To, że testament własnoręczny zaginął lub został zniszczony przez osobę inna niż spadkodawca nie oznacza, że nie ma prawnej możliwości ustalenia treści takiego testamentu i wydania orzeczenia o stwierdzeniu nabycia spadku na podstawie tego zagubionego testamentu.
W nieobowiązującym już art. 94 dekretu z dnia 8 października 1946 r. - prawo spadkowe wprost dopuszczano możliwość wykazania treści zagubionego lub zniszczonego testamentu. W myśl § 1, kto powołuje się na to, że testament pisemny albo pismo, zawierające treść testamentu ustnego, zostały zniszczone, pozbawione cech, od których zależy ich ważność, lub zmienione w sposób, wskazujący na ich odwołanie, nie przez spadkodawcę albo wprawdzie przez spadkodawcę, lecz nie w zamiarze odwołania testamentu, powinien swoje twierdzenie udowodnić. Ponadto na nim spoczywa ciężar dowodu co do treści zniszczonego dokumentu.
Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w przypadku zagubienia dokumentu (§ 2).
W obecnie obowiązującym Kodeksie cywilnym nie ma podobnego do ww. przepisu. Nie oznacza to, że nieprzeniesienie przepisu dekretu z 1946 r. do Kodeksu cywilnego oznacza, że ustawodawca wykluczył możliwość ustalania formy i treści testamentu, który został zniszczony lub zagubiony. Możliwość ustalenia formy i treści zagubionego lub zniszczonego (ale nie przez testatora) testamentu jest akceptowana przez doktrynę prawa cywilnego i orzecznictwo sądowe.
Przedstawię kilka tez z orzeczeń Sądu Najwyższego odnoszących się do ustalania formy i treści zagubionych i zniszczonych testamentów:
- Jeżeli testament własnoręczny zaginął, na sądzie spoczywa ciężar ustalenia - na podstawie wszelkich wchodzących w rachubę środków dowodowych - treści tego testamentu, jako przesłanki orzekania o dziedziczeniu (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2017 r., sygn. akt III CZ 15/17, LEX nr 2312218)
- Co do zasady fakt sporządzenia testamentu własnoręcznego oraz jego treść można ustalać wyłącznie na podstawie zeznań świadków. Zeznania świadków należy jednak oceniać ze szczególną wnikliwością i ostrożnością, zwłaszcza w sytuacjach, kiedy nie ma śladu pisemnych dowodów potwierdzających fakt sporządzenia testamentu, co może ułatwiać ewentualne manipulacje i popełnianie nadużyć (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 lipca 2005 r., sygn. akt II CK 2/05, LEX nr 152531)
- Podstawę dziedziczenia może stanowić testament własnoręczny, który zaginął. Fakt jego sporządzenia, ważność oraz treść rozporządzeń musi zostać udowodniona w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (tak: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 1999 r., sygn. akt II CKN 255/98, OSNC 1999/11/194)
- Treść zaginionego testamentu własnoręcznego oraz fakt sporządzenia tego testamentu w przepisanej formie ustala - na podstawie wszelkich środków dowodowych - sąd spadku, jako przesłankę rozstrzygnięcia o dziedziczeniu, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku albo w postępowaniu o uchylenie lub zmianę stwierdzenia nabycia spadku (tak: uchwała Sądu Najwyższego z dnia 29 maja 1987 r., sygn. akt III CZP 25/87, OSNC 1988/9/117).
Mając na względzie powyższe, w odpowiedzi na wniosek o stwierdzenie nabycia spadku, powinien Pan wskazać, że babcia sporządziła testament holograficzny (własnoręczny), że testament ten zaginał oraz zażądać ustalenia przez sąd formy i treści. W piśmie powinien Pan wskazać okoliczności zaginięcia testamentu.
Powinien Pan w odpowiedzi na wniosek wskazać dowody na potwierdzenie okoliczności sporządzenia przez babcię testamentu, jego formy oraz treści. Tymi dowodami mogą być np. zeznania stron (Pana, mamy, wujka), sąsiadki i innych osób, które mają wiedzę odnośnie ostatniej woli babci.
Czy kopia testamentu może być dowodem? Odpowiedź na to pytanie daje uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 listopada 2014 r., sygn. akt III CSK 254/13, LEX nr 1651013. Wskazano tam m. in. posłużenie się niepotwierdzoną kserokopią jako środkiem mającym posłużyć ustaleniu treści pisemnego dokumentu uznać należy za dopuszczalne tylko wówczas, kiedy z przyczyn faktycznych uzyskanie dostępu do oryginału lub wypisu lub odpisu funkcjonującego na prawach oryginału nie jest możliwe dla strony, a także dla sądu. Wówczas nie zachodzi niebezpieczeństwo obejścia przepisów o prowadzeniu dowodu z dokumentów, na które Sąd Najwyższy wskazywał w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 lutego 2007 r. (II CSK 401/06, nie publ.), a jednocześnie nie doznaje naruszenia prawo strony do dowodzenia swoich racji innymi środkami (przyrządami), które utrwalają obrazy (w tym wypadku obraz dokumentu, którego oryginał lub odpis na prawach oryginału się nie zachował) i mogą posłużyć ustaleniu, czy określony dokument istniał, jaką treść zawierał i od kogo pochodził. Kserokopia jest formą technicznego (z wykorzystaniem fotoelektrycznego) odtworzenia i utrwalenia dokumentów, rysunków i innych dwuwymiarowych elementów graficznych.
Może Pan zatem dołączyć do odpowiedzi na wniosek o stwierdzenie nabycia spadku kopię zagubionego testamentu jako dowód na okoliczność sporządzenia przez babcię testamentu notarialnego i jego treści. \
Odtworzony przez sąd testament ma moc prawną oryginału testamentu własnoręcznego. Jeżeli sąd odtworzy testament Pana babci to wówczas otworzy go, ogłosi i na jego podstawie stwierdzi, że spadek po babci nabył Pan w całości na podstawie testamentu własnoręcznego.
Ustalenia dotyczące formy i treści testamentu jakie ewentualnie poczyni sąd w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku będą istotne także jeżeli Pana wujek, jako pominięty w testamencie spadkobierca ustawowy będzie ubiegał się o zachowek. W testamencie babcia wydziedziczyła Pana wujka, tzn. pozbawiła go prawa do zachowku.
Stan prawny na dzień 17.11.2020 r.
