Niestawiennictwo pozwanego w sądzie może skutkować wydaniem przez sąd wyroku zaocznego.
Stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, sąd wydaje wyrok zaoczny, jeżeli pozwany nie stawił się na posiedzenie wyznaczone na rozprawę albo mimo stawienia się nie wziął udziału w rozprawie.
Dotyczy to pozwanego, któremu skutecznie doręczono wezwanie na rozprawę.
Jeżeli pozwany nie stawia się w sądzie lub nie bierze udziału w rozprawie to wówczas sąd przyjmuje za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych przytoczonych w pozwie lub w pismach procesowych doręczonych pozwanemu przed rozprawą, chyba że budzą one uzasadnione wątpliwości albo zostały przytoczone w celu obejścia prawa.
W sprawach o unieważnienie małżeństwa, o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa, o rozwód, o separację, o ustalenie lub zaprzeczenie pochodzenia dziecka, o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa oraz o rozwiązanie przysposobienia sąd musi, przed wydaniem wyroku zaocznego, przeprowadzić postępowanie dowodowe, nawet jeżeli pozwany nie stawił się w sądzie. W tych sprawach sąd nie może przyjąć za prawdziwe twierdzenia powoda o okolicznościach faktycznych.
Pozwany może żądać przeprowadzenia rozprawy bez swojej obecności – wówczas wyrok jaki wyda sąd podczas nieobecności pozwanego nie będzie zaoczny. Sąd nie wyda wyroku zaocznego także jeżeli pozwany składał już w sprawie wyjaśnienia ustnie lub na piśmie.
Wyrok zaoczny wydawany jest na rozprawie kiedy sąd ma dowód doręczenia wezwania nieobecnemu pozwanemu. Jeżeli sąd nie dysponuje dowodem doręczenia na dzień rozprawy to sąd może w ciągu następnych dwóch tygodni wydać na posiedzeniu niejawnym wyrok zaoczny, jeżeli w tym czasie otrzyma dowód doręczenia. Wyrok taki wiąże sąd od chwili podpisania sentencji.
Wyrok zaoczny sąd uzasadnia, gdy powództwo zostało oddalone w całości lub w części, a powód zażądał uzasadnienia w ciągu tygodnia od doręczenia mu wyroku, albo gdy powód, który żądania takiego nie zgłosił, wniósł apelację w przepisanym terminie.
Wyroki zaoczne doręcza się z urzędu obu stronom z pouczeniem o przysługujących im środkach zaskarżenia.
Środkiem zaskarżenia wyroku zaocznego jest sprzeciw. Sprzeciw od wyroku zaocznego powinien być złożony przez pozwanego w terminie dwóch tygodni od doręczenia mu wyroku.
Pozwany, w piśmie zawierającym sprzeciw, powinien przytoczyć zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy, oraz okoliczności faktyczne i dowody. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w sprzeciwie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.
Sprzeciw złożony po terminie oraz sprzeciw, którego braków strona w wyznaczonym terminie nie uzupełniła, a także sprzeciw nieopłacony, sąd odrzuca na posiedzeniu niejawnym.
Jeżeli sprzeciw zostanie złożony prawidłowo i bez braków formalnych, sąd wyznacza termin rozprawy i zarządza doręczenie sprzeciwu powodowi.
Po prawidłowym złożeniu sprzeciwu od wyroku zaocznego oraz po ponownym rozpoznaniu sprawy sąd może wydać wyrok, którym:
- utrzymuje w mocy wyrok zaoczny w całości lub w części
- uchyla wyrok zaoczny i orzeka o żądaniu pozwu, bądź też pozew odrzuca lub postępowanie umarza
W razie cofnięcia sprzeciwu sąd, jeżeli uzna, że cofnięcie jest dopuszczalne, umarza postępowanie wywołane wniesieniem sprzeciwu i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu pozwu. Wyrok zaoczny staje się wówczas prawomocny.
Jeżeli po wydaniu wyroku zaocznego okaże się, że pozwany w chwili wniesienia pozwu nie miał zdolności sądowej, zdolności procesowej albo organu powołanego do jego reprezentowania, a braki te nie zostały usunięte w wyznaczonym terminie zgodnie z przepisami kodeksu, sąd z urzędu uchyla wyrok zaoczny i wydaje odpowiednie postanowienie.
Pozwany przeciwko, któremu wydano wyrok zaoczny ponosi koszty rozprawy zaoczne, a jeżeli wniesie sprzeciw to także ponosi on koszty sprzeciwu nawet jeżeli wyrok zaoczny zostanie uchylony.
Pozwany nie poniesie tych kosztów jeżeli jego niestawiennictwo było niezawinione lub jeżeli przesłał on do sądu, przed rozprawą, wyjaśnienia, których nie dołączono do akt sprawy.
Ważną konsekwencją wydania wyroku zaocznego jest to, że jeżeli wyrok uwzględniający powództwo jest zaoczny, sąd nada mu, z urzędu, rygor natychmiastowej wykonalności.
W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwany może złożyć wniosek o zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności.
Sąd zawiesi rygor natychmiastowej wykonalności wyroku zaocznego jeżeli wyrok ten został wydany z naruszeniem przepisów o dopuszczalności jego wydania albo jeżeli pozwany uprawdopodobnił w sprzeciwie, że jego niestawiennictwo było niezawinione, a przedstawione w tym sprzeciwie okoliczności wywołują wątpliwości co do zasadności wyroku zaocznego.
Zawieszając wykonalność wyroku, sąd może wydać zarządzenie, którym zabezpieczy na czas trwania postępowania roszczenia powoda.
Wniosek o zawieszenie natychmiastowej wykonalności sąd może rozstrzygnąć na posiedzeniu niejawnym.
Należy pamiętać, że wyrok zaoczny może być wydany wyłącznie przez sąd pierwszej instancji. Rozprawa przed sądem drugiej instancji odbywa się bez względu na niestawiennictwo jednej lub obu stron, a wydany wyrok nie jest zaoczny.
Wyrok zaoczny wydawany jest w postępowaniu procesowym. W postępowaniu nieprocesowym nie ma możliwości wydania postanowienia zaocznego. W tym postępowaniu niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy.
Stan prawny na dzień 1.11.2012 r.
