Artykuły

Jestem jedynym spadkobierca testamentowym po zmarłej Mamie. Brat został pominięty w testamencie. Majatek został sprzedany, znana jest jego kwota. Uzgodniłam z Bratem dobrowolna wypłatę zachowku, jest to połowa kwoty uzyskanej ze sprzedaży, czy to będzie nadal zachowek czy tez na zachowek zostanie zaliczona 1/4 a pozostała cześć będzie już darowizna. Brat jest obywatelem Niemiec, nie posiada obywatelstwa polskiego.

Maria

Szanowna Pani!

Jak rozumiem Pani Mama w chwili śmierci nie była zamężna i posiadała dwoje dzieci (Panią i brata). W takim wypadku zachowek należny Pani bratu, który został pominięty w testamencie odpowiada połowie tego co nabyłby w spadku gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe czyli należy mu się zachowek o wartości 1/4 nabytego przez Panią, z mocy testamentu spadku.

Jeżeli brat w chwili śmierci był trwale niezdolny do pracy to należny mu zachowek odpowiada 2/3 tego co odziedziczyłby w spadku gdyby miało miejsce dziedziczenie ustawowe (czyli 1/3 wartości spadku).

Roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę kwoty pieniężnej odpowiadającej wartości określonej części spadku (w przypadku Pani brata 1/4 udziału w spadku).

Roszczenie o zachowek jest długiem spadkowym – pomniejsza ona czystą wartość spadku (aktywa spadku minus długi spadkowe).

Roszczenie o zapłatę zachowku jest roszczeniem o zapłatę konkretnej kwoty pieniężnej – odpowiadającej wartością określonemu udziałowi w spadku. Jeżeli wypłaci Pani bratu, któremu należy się zachowek o wartości 1/4 spadku, kwotę odpowiadającą 1/2 wartości spadku to połowa z tej kwoty będzie zapłata należnego bratu zachowku, a pozostała część będzie mu przekazana na podstawie innego tytułu. Jeżeli Pani nie będzie żądać w zamian żadnego ekwiwalentu to będzie to oznaczało, że dokonała Pani darowizny na rzecz brata. Jak bowiem wskazuje Kodeks cywilny, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Jako, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej dokonanie zapłaty na rzecz uprawnionego w kwocie wyższej niż mu należna może być uznane za nienależne świadczenie (w części przekraczającej należny zachowek). Tak było by gdyby nie miała Pani zamiaru zawrzeć z bratem umowy darowizny.
Art. 405 Kodeksu cywilnego wskazuje bowiem, że kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.
Z kolei w myśl art. 410 § 2  KC, świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Jeżeli chce Pani wypłacić bratu kwotę wyższą niż należny mu zachowek to moim zdaniem najlepiej cześć środków przekazać mu jako należny zachowek a część jako darowiznę.
Pozwoli to uniknąć ewentualnych problemów, zwłaszcza ze strony organów podatkowych.
W Pani sprawie należy pamiętać, że zarówno nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych tytułem dziedziczenia, darowizny jak i zachowku podlega podatkowi od spadków i darowizn.

Zarówno Pani, jak i Pani brat podlegacie obowiązkowi podatkowemu w zakresie podatku od spadków i darowizn. Fakt, że Pani brat nie ma obywatelstwa polskiego i zamieszkuje poza granicami Polski nie ma w tym względzie znaczenia. Obcokrajowcy nabywający w Polsce majątek tytułem dziedziczenia, zachowku i darowizny podlegają obowiązkowi podatkowemu.
Wskażę, że polsko-niemiecka umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania nie dotyczy podatków od spadków i darowizn i dlatego Pani brat musi się liczyć z tym, że może podlegać obowiązkowi podatkowemu w Niemczech (ustawa Erbschaftsteuer- und Schenkungsteuergesetz).

Podstawę opodatkowania stanowi wartość nabytych rzeczy i praw majątkowych po potrąceniu długów i ciężarów (czysta wartość, czyli w przypadku spadku po potrąceniu należnego uprawnionym zachowku), ustalona według stanu rzeczy i praw majątkowych w dniu nabycia i cen rynkowych z dnia powstania obowiązku podatkowego.

Obowiązek podatkowy w przypadku podatku od zachowku powstaje z chwilą wypłacenia zachowku, a w przypadku darowizny z chwilą wykonania darowizny.

Zarówno Pani jak i brat możecie skorzystać z ulgi podatkowej określonej w art. 4a ustawy o podatku od spadków i darowizn. Przepis ten w ust. 1 wskazuje, że zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli:

1. zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego powstałego na podstawie art. 6 ust. 1 pkt 2-5, 7 i 8 oraz ust. 2, a w przypadku nabycia w drodze dziedziczenia - w terminie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia sądu stwierdzającego nabycie spadku, z zastrzeżeniem ust. 2 i 4, oraz,
2. w przypadku gdy przedmiotem nabycia tytułem darowizny lub polecenia darczyńcy są środki pieniężne, a wartość majątku nabytego łącznie od tej samej osoby w okresie 5 lat poprzedzających rok, w którym nastąpiło ostatnie nabycie, doliczona do wartości rzeczy i praw majątkowych ostatnio nabytych, przekracza kwotę określoną w art. 9 ust. 1 pkt 1 (czyli 9637 zł) – udokumentują ich otrzymanie dowodem przekazania na rachunek płatniczy nabywcy, na jego rachunek, inny niż płatniczy, w banku lub spółdzielczej kasie oszczędnościowo-kredytowej lub przekazem pocztowym.

 
W takiej sytuacji, aby brat nie płacił podatku powinien on złożyć zawiadomienie o nabyciu środków pieniężnych tytułem zachowku i darowizny w urzędzie skarbowym w terminie 6 miesięcy od dnia wypłaty zachowku i dokonania darowizny. Właściwym urzędem skarbowym w przypadku zgłoszenia nabycia zachowku jest urząd skarbowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy (Mamy)  a w przypadku zgłoszenia nabycia darowizny jest urząd skarbowy miejsca zamieszkania nabywcy lub ostatniego miejsca jego pobytu obdarowanego w dniu dokonania darowizny. Jeżeli brat w chwili dokonania darowizny nie będzie w Polsce to właściwym urzędem skarbowym będzie Naczelnik Trzeciego Urzędu Skarbowego Warszawa-Śródmieście.

Bardzo ważnym jest, w przypadku zwolnienia z podatku od darowizny, aby środki pieniężne zostały bratu wypłacone na jego rachunek bankowy lub przekazem pocztowym. Jeżeli bowiem pieniądze zostaną wypłacone „do ręki” to wówczas brat nie będzie mógł skorzystać ze zwolnienia podatkowego i powinien zapłacić podatek.

Pisałem powyżej o ewentualnych problemach. Istnieje możliwość, że urząd skarbowy przyjmując zgłoszenie Pani brata odnośnie nabycia środków pieniężnych tytułem zachowku w sytuacji, gdyby zgłosił całą sumę jaką Pani by mu przekazała jako zachowek, podejmie działania wyjaśniające. Należy bowiem pamiętać, że Pani jako spadkobierczyni również zgłaszała Pani nabycie spadku (lub będzie Pani zgłaszać). W zgłoszeniu musi Pani wskazać wartość nabytego spadku. Konfrontacja zgłoszenia Pani i Pani brata może spowodować, że urząd skarbowy będzie wyjaśniał na jakiej podstawie Pani brat otrzymał od Pani kwotę odpowiadającą połowie wartości spadku w sytuacji, w której należy mu się zachowek odpowiadający 1/4 wartości spadku. Gdyby urząd skarbowy uznał, że dokonała Pani zaplaty zachowku i jednocześnie darowizny mogłoby się okazać, że Pani brat nie będzie mógł skorzystać ze zwolnienia z podatku (bo upłynie termin na zgłoszenie darowizny lub np. środki pieniężne zostały przekazane mu „do ręki” a nie na konto co jest warunkiem niezbędnym do skorzystania z ulgi podatkowej).

Stan prawny na dzień 11.01.2019 r.