Zgodnie z ustawą z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (uozp) przymusowe umieszczenie w domu pomocy społecznej może być orzeczone przez sąd opiekuńczy w stosunku do osób:
- które wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie są zdolne do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie mają możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebują stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymagają leczenia szpitalnego, które są zdolne do wyrażenia zgody na ich umieszczenie w domu pomocy społecznej ale nie wyrażają na to zgody, a brak opieki zagraża życiu tych osób;
- wymagających skierowania do domu pomocy społecznej, a które ze względu na swój stan psychiczny nie są zdolne do wyrażenia na to zgody
Z wnioskiem do sądu o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez zgody może wystąpić organ do spraw pomocy społecznej miejsca zamieszkania tej osoby, jak również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu.
Wniosek w sądzie może złożyć także prokurator.
Prawomocne orzeczenie sądu o przymusowym przyjęciu do domu pomocy społecznej jest podstawą do wydania przez ośrodek pomocy społecznej decyzji o umieszczeniu osoby w domu pomocy społecznej. Tu należy wskazać, że ośrodki pomocy społecznej są związane orzeczeniem sądu i nie mogą kwestionować tego orzeczenia w toku prowadzonego postępowania administracyjnego, a ich obowiązkiem było jak najszybsze wykonania orzeczenie w trybie administracyjnym i skierowanie osoby do odpowiedniego domu pomocy społecznej.
Stosownie do art. 40 ust. 1 uozp, zapewnienie realizacji postanowienia sądowego o przyjęciu do domu pomocy społecznej osoby bez jej zgody, należy do starosty powiatu właściwego ze względu na miejsce zamieszkania tej osoby.
To starosta [zazwyczaj działając za pośrednictwem powiatowych centrów pomocy rodzinie/powiatowych (miejskich) ośrodków pomocy społecznej] ma zapewnić wykonanie orzeczenia sądu (i decyzji ośrodka pomocy społecznej ) o umieszczeniu danej osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody.
Starosta nie może, wykonując orzeczenie sądu, zastosować przymusu bezpośredniego w sytuacji kiedy osoba sprzeciwia się umieszczeniu jej w domu pomocy społecznej. Starosta i jego urzędnicy nie mają uprawnień do stosowania przymusu bezpośredniego. Takie uprawnienie ma wyłącznie Policja.
Stosownie do ust. 2 art. 40 uozp, jeżeli osoba, wobec której wydano postanowienie o przyjęciu do domu pomocy społecznej, odmawia stawienia się w domu pomocy społecznej lub w inny sposób utrudnia wykonanie tego postanowienia, sąd z urzędu lub na wniosek organu do spraw pomocy społecznej może zarządzić zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie tej osoby do domu pomocy społecznej przez Policję.
W przypadku wystąpienia u osoby, o której mowa w art. 38, przebywającej w domu pomocy społecznej, zachowań zagrażających jej życiu lub zdrowiu, lub życiu lub zdrowiu innych osób, można wobec niej stosować przymus bezpośredni również w celu zapobieżenia opuszczeniu domu pomocy społecznej (ust. 3).
Wykonanie zarządzenia sądu o zatrzymaniu i doprowadzeniu osoby do domu pomocy społecznej należy zatem do obowiązków Policji. Policja ma środki prawne i możliwości, aby takie zarządzenie wykonać. Odpowiedzialność za wykonanie zarządzenia sądu o zatrzymaniu i doprowadzeniu spoczywa na Policji.
W myśl art. 46a ust. 3 ustawy, zatrzymanie i przymusowe doprowadzenie przez Policję, o którym mowa w art. 40 i 46, następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego.
Jak stanowi art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji, Policja wykonuje również czynności na polecenie sądu, prokuratora, organów administracji państwowej i samorządu terytorialnego w zakresie, w jakim obowiązek ten został określony w odrębnych ustawach.
Zgodnie z § 3 ust. 4 Zarządzenia nr 360 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2009 r. w sprawie metod i form wykonywania przez policjantów konwojów i doprowadzeń (Dz.UrzKGP.2009.6.29 ze zm.), doprowadzenie osoby zatrzymanej w trybie przepisów o ochronie zdrowia psychicznego na rozprawę sądową, do szpitala psychiatrycznego, w celu poddania badaniu przez biegłego lub do domu pomocy społecznej, stanowiące realizację zarządzenia sądu następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego.
Stosownie do ust. 5, w przypadku, o którym mowa w ust. 4, jeżeli sąd w dokumentacji dotyczącej doprowadzenia, nie wskazał podmiotu leczniczego, z którego lekarz, pielęgniarka lub zespół ratownictwa medycznego będzie uczestniczył w doprowadzeniu, kierownik komórki lub jednostki organizacyjnej Policji mającej zrealizować doprowadzenie występuje do sądu o wskazanie tego podmiotu leczniczego, a następnie stosuje się do dalszych dyspozycji sądu.
Stan prawny na dzień 1.10.2021 r.
