Jesteśmy wraz z mężem nękani przez chorą psychicznie osobę - starsza panią, która dawniej mieszkała w mieszkaniu, które kupiliśmy od spółdzielni mieszkaniowej.
W ostatnim czasie osoba ta zrobiła się agresywna, wydzwania np. domofonem o 4 nad ranem i krzyczy, pod drzwiami zostawia siatki, wali do drzwi.
Interweniowałam w MOPS, który prowadził sprawę i z informacji od nich wiem, że pani nie chce się poddać leczeniu, ani nie ma żadnego meldunku.
Policja ewentualnie może przyjąć zgłoszenie, ale jak mnie poinformowali, z taką osobą "i tak nic nie zrobią". Z informacji z MOPS, pani nie ma też rodziny.
Czy taka osoba, bez meldunku, może być ubezwłasnowolniona? W jakim trybie i kto może zgłosić wniosek?
Joanna
Szanowna Pani,
Brak zameldowanie nie jest przeszkodą dla ubezwłasnowolnienia danej osoby.
Stosownie do art. 544 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego, sprawy o ubezwłasnowolnienie należą do właściwości sądów okręgowych, które rozpoznają je w składzie trzech sędziów zawodowych.
Zgodnie zaś z § 2 art. 544 KPC, w sprawach tych właściwy jest sąd miejsca zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w braku miejsca zamieszkania – sąd miejsca jej pobytu.
Jak z powyższego przepisu sądem właściwym do orzekania o ubezwłasnowolnieniu jest sąd okręgowy miejsca zamieszkania lub pobytu osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną.
Jako osoby obce Państwo nie możecie złożyć wniosku o ubezwłasnowolnienie pani o której mowa w pytaniu.
Zgodnie bowiem z art. 545 § 1 KPC, wniosek o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie
- jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo
- jej przedstawiciel ustawowy
Jako, że Państwo nie macie legitymacji czynnej do złożenia w sądzie wniosku o ubezwłasnowolnienie możecie się zwrócić z prośbą do prokuratora, aby ten podjął kroki w celu złożenia w sądzie wniosku o ubezwłasnowolnienie.
Prokurator może bowiem złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie. Art. 7 KPC wskazuje, iż prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. W sprawach niemajątkowych z zakresu prawa rodzinnego prokurator może wytaczać powództwa tylko w wypadkach wskazanych w ustawie.
W każdej prokuraturze są prokuratorzy zajmujący się sprawami pozakranymi, w tym właśnie sprawami ubezwłasnowolnienia.
Należy pamiętać, iż prokurator nie będzie związany Państwa prośbą o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie. Decyzję o tym czy wystąpi z wnioskiem do sądu o ubezwłasnowolnienie podejmie on w ramach przysługującej mu autonomii. Prokurator może zadecydować, iż nie widzi podstaw do złożenia w sądzie wniosku o ubezwłasnowolnienie, a Państwo nie będziecie mieli na taką decyzję wpływu, ani nie będzie Państwu przysługiwało jakiekolwiek odwołanie.
Zachowanie byłej właścicielki mieszkania może wskazywać, że ma ona poważny problem psychiczny. Możliwe też, że wymaga ona stałej opieki z powodu swojego wieku i choroby.
W grę mogłaoby zatem wchodzić umieszczenie tej osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody, a także przymusowe leczenie psychiatryczne.
W tej kwestii najwięcej do powiedzenia miałby, ze względu na brak rodziny, ośrodek pomocy społecznej.
Jak wskazuje art. 54 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1362 ze zm.), osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w domu pomocy społecznej.
Zgodnie zaś z ust. 4 art. 54 ustawy, w przypadku gdy osoba bezwzględnie wymagająca pomocy lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na umieszczenie w domu pomocy społecznej lub po umieszczeniu wycofają swoją zgodę, ośrodek pomocy społecznej lub dom pomocy społecznej są obowiązane do zawiadomienia o tym właściwego sądu, a jeżeli osoba taka nie ma przedstawiciela ustawowego lub opiekuna – prokuratora.
Natomiast art. 38 ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (tekst jednolity: Dz. U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1375 ze zm.) wskazuje, iż osoba, która wskutek choroby psychicznej lub upośledzenia umysłowego nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób oraz potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, lecz nie wymaga leczenia szpitalnego, może być za jej zgodą lub zgodą jej przedstawiciela ustawowego przyjęta do domu pomocy społecznej.
Jeżeli osoba, o której mowa w art. 38, lub jej przedstawiciel ustawowy nie wyrażają zgody na przyjęcie jej do domu pomocy społecznej, a brak opieki zagraża życiu tej osoby, organ do spraw pomocy społecznej może wystąpić do sądu opiekuńczego miejsca zamieszkania tej osoby z wnioskiem o przyjęcie do domu pomocy społecznej bez jej zgody (art. 39 ust. 1 ustawy).
Z wnioskiem o przymusowe umieszczenie w domu pomocy społecznej bez zgody, może wystąpić również kierownik szpitala psychiatrycznego, jeżeli przebywająca w nim osoba jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a potrzebuje stałej opieki i pielęgnacji, natomiast nie wymaga dalszego leczenia w tym szpitalu (art. 39 ust. 2 ustawy).
Jeżeli osoba wymagająca skierowania do domu pomocy społecznej ze względu na swój stan psychiczny nie jest zdolna do wyrażenia na to zgody, o jej skierowaniu do domu pomocy społecznej orzeka sąd opiekuńczy (art. 39 ust. 3 ustawy).
Ośrodek pomocy społecznej, w przypadku kiedy osoba Państwa nękająca nie jest zdolna zaspokić podstawowych potrzeb życiowych i nie ma możliwości korzystania z opieki innych osób (a nie ma, bo nie ma rodziny), może wystąpic do sądu opiekuńczego z wnioskiem o umieszczenie danej osoby w domu pomocy społecznej bez jej zgody.
Oczywiście z takim wnioskiem ośrodek nie wystąpi jeżeli nie zachodzą przesłanki umieszczenia osoby w DPS bez zgody. Skoro MOPS zajmował się tą panią i nie wystąpił z wnioskiem o umieszczenie jej w DPS bez zgody, to można domniemywać, że osoba ta jest w stanie zaspajać swoje podstawowe potrzeby.
Wskażę, że brak zameldowania nie stoi również na przeszkodzie zajęciu się daną osobą przez MOPS.
Jak wskazuje art. 101 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej, właściwość miejscową gminy ustala się według miejsca zamieszkania osoby ubiegającej się o świadczenie.
W przypadku osoby bezdomnej właściwą miejscowo jest gmina ostatniego miejsca zameldowania tej osoby na pobyt stały (art. 101 ust. 2 ustawy).
W przypadkach szczególnie uzasadnionych sytuacją osobistą osoby ubiegającej się o świadczenie, w sprawach niecierpiących zwłoki oraz w sprawach cudzoziemców, którym udzielono zgody na pobyt tolerowany, i cudzoziemców, o których mowa w art. 5a, właściwą miejscowo jest gmina miejsca pobytu osoby ubiegającej się o świadczenie (art. 101 ust. 3 ustawy).
Brak stałego czy czasowego zameldowania nie jest przeszkodą do korzystania z usług pomocy społecznej. Podobnie jak przy ustalaniu właściwego sądu w sprawie o ubezwłasnowolnienie znacznenie ma miejsce zamieszkania lub pobytu osoby, a nie miejsce jej zameldowania.
Ustawa o ochronie zdrowia psychicznego zna instrumenty umożliwiające przebadanie osoby lub umieszczenie jej w szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody.
Art. 21 ust. 1 ustawy wskazuje, iż osoba, której zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych może zagrażać bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, bądź nie jest zdolna do zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, może być poddana badaniu psychiatrycznemu również bez jej zgody, a osoba małoletnia lub ubezwłasnowolniona całkowicie – także bez zgody jej przedstawiciela ustawowego. Konieczność przeprowadzenia badania, sosownie do art. 21 ust. 2 ustawy, musi stwierdzi lekarz psychiatra, a w razie niemożności uzyskania pomocy lekarza psychiatry – inny lekarz. Przed przystąpieniem do badania uprzedza się osobę badaną lub jej przedstawiciela ustawowego o przyczynach przeprowadzenia badania bez jej zgody.
W razie potrzeby lekarz przeprowadzający badanie zarządza bezzwłocznie przewiezienie badanego do szpitala. Przewiezienie takiej osoby z zastosowaniem przymusu bezpośredniego następuje w obecności lekarza, pielęgniarki lub zespołu ratownictwa medycznego (art. 21 ust. 3 ustawy).
Z koeli art. 23 ust. 1 ustawy wskazuje, iż osoba chora psychicznie może być przyjęta do szpitala psychiatrycznego bez zgody tylko wtedy, gdy jej dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu tej choroby zagraża bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
O przyjęciu do szpitala osoby bez jej zgody postanawia lekarz wyznaczony do tej czynności po osobistym jej zbadaniu i zasięgnięciu w miarę możliwości opinii drugiego lekarza psychiatry albo psychologa (art. 23 ust. 2 ustawy).
Przyjęcie do szpitala bez zgody wymaga zatwierdzenia przez ordynatora (lekarza kierującego oddziałem) w ciągu 48 godzin od chwili przyjęcia. Kierownik szpitala zawiadamia o powyższym sąd opiekuńczy miejsca siedziby szpitala w ciągu 72 godzin od chwili przyjęcia (art. 23 ust. 3 ustawy).
Stosownie do art. 24 ust. 1 ustawy, osoba, której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że z powodu zaburzeń psychicznych zagraża bezpośrednio swojemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób, a zachodzą wątpliwości, czy jest ona chora psychicznie, może być przyjęta bez zgody do szpitala w celu wyjaśnienia tych wątpliwości.
Tryb przyjęcia i sposób zawiadamiania sądu opiekuńczego jest podobny jak w przypadku osoby zagrażającej bezpośrednio własnemu życiu albo życiu lub zdrowiu innych osób.
Jak wskazuje art. 25 ust. 1 ustawy, na podstawie otrzymanego zawiadomienia sąd opiekuńczy wszczyna postępowanie dotyczące przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby danej osoby.
Powyższy tryb (art. 22 – 24) mógłby być zastosowany jeżeli w czasie interwencji policja stwierdziłaby, że istnieje zagrożenie życia lub zdrowia i z tego powodu wezwała karetkę, a lekarz orzekłby, że istnieje konieczność umieszczenia osoby w szpitalu psychiatrycznym.
Z tym, że musi istnieć zagrożenie i to do tego bezpośrednie dla zdrowia i życia osoby i innych osób.
Wskazać należy, iż sąd opiekuńczy może rozpoznać sprawę również na wniosek tej osoby lub jej przedstawiciela ustawowego, jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa bądź osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę albo z urzędu.
Wskazę jeszcze art. 29 ust.1 ustawy, wskazujacy, iż do szpitala psychiatrycznego może być również przyjęta, bez zgody, osoba chora psychicznie:
- której dotychczasowe zachowanie wskazuje na to, że nieprzyjęcie do szpitala spowoduje znaczne pogorszenie stanu jej zdrowia psychicznego, bądź
- która jest niezdolna do samodzielnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, a uzasadnione jest przewidywanie, że leczenie w szpitalu psychiatrycznym przyniesie poprawę jej stanu zdrowia
O potrzebie przyjęcia do szpitala psychiatrycznego osoby, bez jej zgody, orzeka sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania tej osoby – na wniosek jej małżonka, krewnych w linii prostej, rodzeństwa, jej przedstawiciela ustawowego lub osoby sprawującej nad nią faktyczną opiekę (art. 29 ust.2 ustawy).
Zgodnie z ust. 3 art. 29 ustawy, w stosunku do osoby objętej oparciem społecznym wniosek może zgłosić również organ do spraw pomocy społecznej.
Właściwość sądu opiekuńczego również nie jest ustalana na podstawie miejsca zameldowania osoby lecz jej miejsca zamieszkania lub pobytu. Jak wskazuje art. 569 § 1 KPC, właściwy wyłącznie jest sąd opiekuńczy miejsca zamieszkania osoby, której postępowanie ma dotyczyć, a w braku miejsca zamieszkania – sąd opiekuńczy miejsca jej pobytu. Jeżeli brak i tej podstawy – właściwy jest sąd rejonowy dla m. st. Warszawy.
W wypadkach nagłych sąd opiekuńczy wydaje z urzędu wszelkie potrzebne zarządzenia nawet w stosunku do osób, które nie podlegają jego właściwości miejscowej, zawiadamiając o tym sąd opiekuńczy miejscowo właściwy (art. 569 § 1 KPC).
Jak już wspomniałem możecie Państwo zawiadomić prokuratora, że jest osoba co do której istnieje obawa o jej stan psychiczny wskazujacy, że mogą być spełnione przesłanki ubezwłasnowolnienia. Można też wskazać prokuratorowi, że możliwym jest, że osoba ta wymaga leczenia psychicztrycznego, nawet bez jej zgody lub umieszczenia jej, również nawet bez jej zgody, w domu pomocy społecznej.
Można nadal „naciskać” MOPS, aby podjął działania w celu udzielenia osobie pomocy, choćby właśnie poprzez umieszczenie jej w domu pomocy społecznej lub szpitalu psychiatrycznym bez jej zgody.
Jeszcze raz podkreślę, że umieszczenie osoby bez jej zgody w domu pomocy społecznej lub szpitalu psychiatrycznym możliwe jest wyłącznie przy spełnieniu przesłanek z ustaw, o których mówiłem powyżej.
Jeżeli osoba Państwa „nękająca” jest w stanie zaspokoić swoje podstawowe potrzeby i nie wymaga stałej opieki, a także jeżeli nie zagraża ona bezpośrednio zdrowiu i życiu swojemu i innych osób to nie ma podstaw do umieszczenia jej bez zgody w DPS lub szpitalu psychiatrycznym.
Kwestia ubezwłasnowolnienia jest kwestią odrębną od umieszczenia w DPS lub szpitalu bez zgody. Tu przesłankami ubezwłasnowolnienia jest to, że osoba ze względu na swój stan psychiczny nie jest w stanie pokierować swoim postępowaniem (ubezwłasnowolnienie całkowite) lub potrzebuje pomocy do prowadzenia swoich spraw (ubezwłasnowolnienie częściowe).
W powyższych sprawach nie macie Państwo legitymacji czynnej do złożenia wniosków o ubezwłasnowolnienie czy przymusowe leczenie lub umiesczenie w DPS bez zgody. Tu działania polegające na wniesieniu odpowiednich wniosków do sądu mogłyby podjąć prokuratura lub ośrodek pomocy społecznej (przymusowe umieszczenie w DPS i umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym jeżeli osoba jest objęta wsparciem z pomocy społecznej).
W sprawie można by się zastanowić czy nie doszło do przestępstwa stalkingu.
Art. 190a § 1 Kodeksu karnego wskazuje, iż kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
Wedle § 4 art. 190a KK, ściganie przestępstwa stalkingu następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Moglibyście Państwo złożyć w prokuraturze zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa stalkingu. W toku postępowania osoba ta mogłaby być przebadana psychiatrycznie pod kątem poczytalności (osoba niepoczytalna nie popełnia przestępstwa). Określenie stanu psychicznego byłej właścicielki mieszkania mogłoby się przyczynić do skuteczniejszych działań om przymusowe leczenie.
Nie jest jednak powiedziane, że do badania dojdzie. Prokurator czy policja prowadzace postępowanie mogą odmówić wszczęcia dochodzenia jeżeli ustalą, że np. zachowanie tej pani nie stanowi czynu zabronionego.
Stan prawny na dzień 12.02.2012 r.
