Od 18 października 2015 r. obowiązują znowelizowane przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące skutków braku oświadczenia spadkobiercy o przyjęciu, przyjęciu z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzuceniu spadku.
Zgodnie z przepisami spadkowymi, spadkobierca powołany do spadku z mocy ustawy lub testamentu może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.
Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania. Najczęściej jest to dzień dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy, o testamencie w którym danego spadkobiercę powołano do spadku lub dowiedzenia się o odrzuceniu spadku przez osoby brane pod uwagę jako spadkobiercy we wcześniejszej kolejności.
Dotychczas brak oświadczenia spadkobiercy w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się o powołaniu do spadku był jednoznaczny z przyjęciem spadku wprost, tzn. z pełną odpowiedzialnością za długi pozostawione przez spadkodawcę. Spadkobierca przyjmując spadek wprost odpowiada za długi spadkowe nawet jeżeli w skład spadku nie wchodzą żadne aktywa.
Tylko i wyłącznie w przypadku dziedziczenia przez osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoby, co do których istnieje podstawa do ich całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osób prawnych, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie był jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Ustawodawca z dniem 18 października 2015 r. w pewien sposób rewolucjonizuje przepisy. Od tego dnia brak oświadczenia spadkobiercy w terminie sześciu miesięcy od chwili dowiedzenia się o powołaniu do spadku jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Dotyczy to wszystkich spadkobierców.
Nowelizacja przepisów jest korzystna dla spadkobierców, bowiem zwiększa ochronę spadkobierców przed niespodziewaną odpowiedzialnością za długi spadkowe przewyższające wartość aktywów spadków.
Do czasu nowelizacji często zdarzały się sytuacje, w których spadkobierca nie mając wiedzy o istnieniu długów spadkowych przyjmował spadek wprost, bo nie składał oświadczenia, a po pewnym czasie okazywało się, że jednak długi istnieją. Często nie znając przepisów umożliwiających mu uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie, spadkobiercy musieli spłacać, niemałe często, długi spadkowe.
Obecnie taka sytuacja nie będzie miała miejsca. Spadkobierca, który nie złoży oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a zatem jego odpowiedzialność za długi spadkowe jest ograniczona. Jak bowiem wskazują przepisy, w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Należy pamiętać, że nowe zasady odnoszące się do odpowiedzialności za długi spadkowe w razie niezłożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku stosuje się do spadków otwartych od dnia wejścia w życie nowelizacji czyli w sytuacjach, w których spadkodawca zmarł po dniu 17 października 2015 r. Do spadków otwartych przed dniem 18 października 2015 r. stosuje się przepisy dotychczasowe.
Wraz ze zmianą odnoszącą się do skutków niezłożenia oświadczenia o przyjęciu/odrzuceniu spadku nowelizacja Kodeksu cywilnego wprowadza do polskiego porządku prawnego zupełnie nową instytucję wykazu inwentarza.
Wykaz inwentarza jest dokumentem sporządzanym przez spadkobiercę, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, a także zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu (może być złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu).
Nie ma obowiązku sporządzania wykazu inwentarza, ale z pewnością sporządzenie go jest w interesie spadkobiercy, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, jeżeli w skład spadku wchodzą długi spadkowe.
Instytucja wykazu inwentarza jest podobna do spisu inwentarza, który sporządza komornik na wniosek, złożony do sądu, tego kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo wykonawcą testamentu lub wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.
W wykazie należy ujawnić, jak wskazuje ustawodawca z należytą starannością, przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
Wykaz może być uzupełniany jeżeli po jego złożeniu w sądzie lub u notariusza ujawnią się przedmioty lub długi dotychczas wykazem nieobjęte.
Wykaz inwentarza powinien być złożony w sądzie spadku lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz (sąd niebędący sądem spadku niezwłocznie przesyła wykaz inwentarza do sądu spadku) lub przed notariuszem (w tym przypadku zostaje on objęty protokołem i zostaje przesłany do sądu spadku).
Sąd spadku niezwłocznie zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza.
Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu. Od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem.
Należy pamiętać, iż spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
