Właściwość, zarówno miejscową jak i rzeczową, sądów w poszczególnych sprawach określają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego.
Składając do sądu pozew o zachowek, w pierwszej kolejności należy odpowiedzieć sobie na pytanie czy właściwym będzie sąd rejonowy czy też może sąd wyższej instancji – okręgowy, a może apelacyjny.
Przepisy procedury cywilnej uzależniają właściwość rzeczową w sprawach o zachowek od wysokości dochodzonego w pozwie zachowku.
Powództwo o zachowek jest zawsze powództwem o zapłatę określonej kwoty pieniężnej – uprawniony w pozwie powinien wskazać jakiej kwoty domaga się od zobowiązanych do zapłaty zachowku.
Podana w pozwie kwota stanowi wartość przedmiotu sporu, co wynika z art. 19 § 1 KPC wskazującego, że w sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.
Od wartości przedmiotu sporu w konkretnej sprawie zależy to czy sprawę o zapłatę zachowku, w pierwszej instancji, będzie rozpatrywał sąd rejonowy czy też sąd okręgowy.
Jak wskazuje art. 17 pkt 4 KPC, do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.
Mając na względzie powyższy przepis art. 17 pkt 4 KPC należy wskazać, że jeżeli powód żąda zapłaty zachowku o wartości do 75.000 zł to pozew powinien złożyć w sądzie rejonowym. Jeżeli kwota żądanego zachowku przekracza kwotę 75.000 zł to właściwym będzie sąd okręgowy.
Mając świadomość tego do jakiego właściwego rzeczowo sądu należy złożyć nasz pozew, w dalszej kolejności, powinniśmy ustalić jaki sąd będzie właściwym miejscowo sąd – w której miejscowości ma siedzibę sąd właściwy w sprawie o zachowek.
I w tym względzie należy sięgnąć do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego.
Art. 39 KPC mówi, że powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Tak więc pozew o zachowek należy złożyć do sądu okręgowego lub sądu rejonowego, w którego okręgu miał miejsce zamieszkania spadkodawca. Jeżeli spadkodawca nie miał w Polsce miejsca zamieszkania (np. mieszkał za granicą) lub tego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić (np. zmarły nie miał stałego miejsca zamieszkania), to należy pozew o zachowek wytoczyć w sądzie, w którego okręgu znajduje się majątek spadkowy lub jego część.
Jeżeli majątek spadkowy znajduje się w różnych miejscach to powód ma prawo wyboru sądu. Nie jest tak, że musi złożyć pozew np. w sądzie, w którego okręgu znajduje się większa część majątku spadkowego, albo znajdują się nieruchomości wchodzące w skład spadku.
Właściwym może być sąd, w którego okręgu znajduje się choćby jeden przedmiot wchodzący w skład spadku.
Stan prawny na dzień 27.11.2012 r.
