Zgodnie z art. 50 ust. 2 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (ups), usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńcze mogą być przyznane również osobie, która wymaga pomocy innych osób, a rodzina, a także wspólnie niezamieszkujący małżonek, wstępni, zstępni nie mogą takiej pomocy zapewnić.
Usługi opiekuńcze obejmują pomoc w zaspokajaniu codziennych potrzeb życiowych, opiekę higieniczną, zaleconą przez lekarza pielęgnację oraz, w miarę możliwości, zapewnienie kontaktów z otoczeniem (ust. 3).
Specjalistyczne usługi opiekuńcze są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, świadczone przez osoby ze specjalistycznym przygotowaniem zawodowym (ust. 4).
Podstawą przyznania świadczeń opiekuńczych takich jak: specjalnego zasiłku opiekuńczego i świadczenia pielęgnacyjnego jest rezygnacja z zatrudnienia w celu sprawowania opieki nad niepełnosprawnym członkiem rodziny.
Stosownie do art. 16a ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (usr), specjalny zasiłek opiekuńczy przysługuje osobom, na których zgodnie z przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego ciąży obowiązek alimentacyjny, a także małżonkom, jeżeli:
- nie podejmują zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej lub
- rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej
- w celu sprawowania stałej opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
W myśl art. 17 ust. 1 usr, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje:
- matce albo ojcu,
- opiekunowi faktycznemu dziecka,
- osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej,
- innym osobom, na których zgodnie Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności
- jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji.
Czy ośrodek pomocy społecznej możne przyznać pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych osobie ubiegającej się o taką pomoc, jeżeli członkowi rodziny tej osoby przyznano prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego?
Mając na względzie przepis art. 50 ust. 2 ups, należy stwierdzić, że warunkiem przyznania usług opiekuńczych/ specjalistycznych usług opiekuńczych jest nie tylko brak osób mogących nieść pomoc i opiekę zainteresowanemu, lecz także faktyczna trudność lub brak możliwości realizacji woli takich osób polegającej na świadczeniu opieki i pomocy.
Podstawą przyznania specjalnego zasiłku opiekuńczego i świadczenia pielęgnacyjnego jest rezygnacja z zatrudnienia w celu sprawowania stałej opieki nad osobą niepełnosprawną. Jest oczywistym, że opieka ta powinna być sprawowana osobiście.
W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że specjalny zasiłek opiekuńczy i świadczenie pielęgnacyjne są niejako wynagradzaniem (rekompensatą) przez Państwo osób opiekujących się niepełnosprawnymi członkami rodziny, gdyż w innym wypadku to Państwo musiałoby się wywiązać z obowiązku opieki nad swoim obywatelem (por. wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 25 lipca 2013 r., sygn. akt II SA/Go 550/13).
Do uznania, że opieka jest sprawowana w sposób stały (ciągły), a nie doraźny, konieczne jest ustalenie, że osoba sprawująca opiekę wykonuje wszystkie niezbędne codzienne czynności, pozwalające na zaspokojenie prawidłowej egzystencji podopiecznego, których on sam wykonać nie może.
Mając na względzie powyższe należy wskazać, że przyznanie pomocy w formie usług opiekuńczych, w przypadku osoby w rodzinie, w sytuacji kiedy członek rodziny ma prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego, wydaje się być niezasadne. Osoba, która ma przyznane prawo do świadczenia pielęgnacyjnego lub specjalnego zasiłku opiekuńczego wykazała, że stale opiekuje się niepełnosprawnym członkiem rodziny.
Moim zdaniem nie można jednak przyjąć ogólnej zasady, zgodnie z którą, w każdym bez wyjątku przypadku, w sytuacji kiedy członek rodziny osoby ubiegającej się o usługi opiekuńcze lub specjalistyczne usługi opiekuńczego ma ustalone prawo do specjalnego zasiłku opiekuńczego lub świadczenia pielęgnacyjnego, prawo do usług opiekuńczych i specjalistycznych usług opiekuńczych nie będzie przysługiwało.
W pewnych wyjątkowych sytuacjach przyznanie świadczeń w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych może być uzasadnione nawet jeżeli członek rodziny osoby ubiegającej się o takie świadczenie zapewnia tej osobie stałą pomoc i opiekę a z tego tytułu ma przyznane prawo do świadczenia rodzinnego. Chodzi tu o przede wszystkim o usługi pielęgnacyjne i specjalistyczne usługi opiekuńcze.
Oceny zasadności przyznania usług opiekuńczych należy każdorazowo dokonywać z uwzględnieniem całokształtu okoliczności konkretnej sprawy w tym m.in. rodzaju i stopnia niepełnosprawności, stanu zdrowia, sprawności ruchowej, zakresu koniecznych czynności pielęgnacyjnych. Ewentualne przyznanie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych nie może powodować, że osoba sprawująca stałą opiekę będzie w sprawowaniu opieki wyręczana lecz będzie to stanowić dla niej niezbędną i adekwatną, w danych okolicznościach, dodatkową pomoc.
Stan prawny 6.X.2021 r.
