Artykuły

W sytuacji, w której danej osobie należy się zachowek (niepoprawnie często określa się to uprawnienie „zachówek”) po spadkodawcy, a osoba zobowiązana do zapłaty zachowku nie chce spełnić swojego obowiązku i wypłacić określonej kwoty tytułem zachowku, uprawnionemu nie pozostaje nic innego niż skierowanie do sądu pozwu o zachowek.

Wszystkim uprawnionym do zachowku polecałbym przed złożeniem pozwu w sądzie, pisemne wezwanie do zapłaty zachowku skierowane do osoby zobowiązanej. W takim wezwaniu powinno się wyznaczyć termin do zapłaty zachowku (np. 14 dni, miesiąc, itp.) i zastrzec, że nieuiszczenie żądanej kwoty spowoduje skierowanie sprawy na drogę postępowania sądowego.

Wysłanie wezwania może mieć znaczenie dla żądania zapłaty odsetek od kwoty dochodzonej należności głównej (można żądać odsetek od daty wskazanej w wezwaniu), a także ewentualnie dla kosztów postępowania (zobowiązany do zapłaty może twierdzić, iż wszczęcie postępowania było niepotrzebne, bo chciał dobrowolnie zapłacić zachowek i dlatego żąda nieobciążania go kosztami procesu powoda).

• Jaki sąd jest właściwy w sprawie o zachowek?

Właściwość miejscową sądu w sprawie o zachowek określa przepis art. 39 Kodeksu postępowania cywilnego. Zgodnie z tym przepisem, powództwo z tytułu dziedziczenia, zachowku, jak również z tytułu zapisu, polecenia oraz innych rozrządzeń testamentowych wytacza się wyłącznie przed sąd ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

To czy pozew powinien być złożony w sądzie rejonowym czy sądzie okręgowym zależy od kwoty dochodzonego w pozwie zachowku (od wartości przedmiotu sporu).

Kwota żądanego zachowku stanowi wartość przedmiotu sporu, którą należy oznaczyć w składanym pozwie. Stosownie do art. 19 § 1 KPC, w sprawach o roszczenia pieniężne, zgłoszone choćby w zamian innego przedmiotu, podana kwota pieniężna stanowi wartość przedmiotu sporu.

Art. 17 pkt 4 KPC wskazuje, że do właściwości sądów okręgowych należą sprawy o prawa majątkowe, w których wartość przedmiotu sporu przewyższa siedemdziesiąt pięć tysięcy złotych, oprócz spraw o alimenty, o naruszenie posiadania, o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym oraz spraw rozpoznawanych w elektronicznym postępowaniu upominawczym.

Z uwagi na powyższe należy stwierdzić, że jeżeli kwota dochodzonego zachowku nie przekracza kwoty 75.000 zł to pozew o zachowek należy skierować do sądu rejonowego ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

Jeżeli dochodzony zachowek przekracza kwotę 75.000 zł właściwym będzie sąd okręgowy ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy, a jeżeli jego miejsca zamieszkania w Polsce nie da się ustalić, przed sąd miejsca, w którym znajduje się majątek spadkowy lub jego część.

• Co powinien zawierać pozew o zachowek?

Przepisy prawa jasno określają jakie informacje powinno zawierać każde pismo procesowe składane w sądzie, a więc także pozew o zachowek.

Stosownie do przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, każde pismo procesowe powinno zawierać:

1. oznaczenie sądu, do którego jest skierowane – należy zatem wskazać właściwy sąd rejonowy lub okręgowy do którego składany jest pozew
2. imię i nazwisko lub nazwę stron, ich przedstawicieli ustawowych i pełnomocników – stronami postępowania o zapłatę zachowku są:

a.    powód – uprawniony do zachowku

b.    pozwany – zobowiązany do zapłaty zachowku

Wskazać należy, jeżeli jest kilku uprawnionych do zachowku mogą oni swoje żądania zawrzeć w jednym pozwie. Podobnie jeżeli jest kilku zobowiązanych do zapłaty zachowku mogą oni zostać pozwani w jednym pozwie. Pozwala na to art. 72 § 1 pkt 2 KPC wskazujący, iż roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju, oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej, jeżeli ponadto właściwość sądu jest uzasadniona dla każdego z roszczeń lub zobowiązań z osobna, jako też dla wszystkich wspólnie (współuczestnictwo formalne).

3. oznaczenie miejsca zamieszkania stron
4. wartość przedmiotu sporu – jak wskazano powyżej będzie to wartość dochodzonego zachowku
5. oznaczenie rodzaju pisma – należy wskazać, że pismo składane w sądzie to „POZEW O ZACHOWEK”
6. określenie żądania – np. wnoszę o zasądzenie od Marii Kowalskiej na rzecz powoda kwoty 50.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 4 maja 2012 r. do dnia zapłaty, tytułem zachowku po zmarłym w dniu 1 października 2011 r. Erneście Kowalskim
7. osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przytoczonych okoliczności. W uzasadnieniu pozwu należy wskazać:

a.    postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku

b.    wskazanie kim jest dla spadkodawcy powód – jest to konieczne dla wykazania prawa do zachowku

c.    skład i wartość majątku spadkowego - należy wskazać poszczególne przedmioty wchodzące w skład spadku i ich wartość. Jeżeli spadkodawca dokonał darowizn doliczanych do spadku to należy je również wskazać. Te okoliczności mają znaczenie dla kwoty dochodzonego zachowku – zachowek jest ustalany od wartości spadku.

d.   sposób obliczenia zachowku – należy wskazać jaką część spadku odziedziczyłby uprawniony do zachowku gdyby nie został pomięty w testamencie, ewentualnie wskazanie, że powód jest trwale niezdolny do pracy

e.    dowody na przytoczone okoliczności:

-  wskazanie akt sprawy postępowania o stwierdzenie nabycia spadku

-  jeżeli w skład spadku wchodzi nieruchomość to do pozwu należy dołączyć odpis księgi wieczystej, podobnie jeżeli do spadku doliczane są darowizny nieruchomości, jeżeli nieruchomość nie posiada założonej księgi wieczystej to inne dokumenty potwierdzające własność (wypis z ewidencji gruntów, nakazy płatnicze, wyrys z mapy ewidencyjnej)

-  orzeczenie o trwałej niezdolności do pracy

-  inne dokumenty na poparcie twierdzeń zawartych w uzasadnieniu pozwu

8. podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika
9. wymienienie załączników

Do pozwu należy dołączyć jego odpisy (po jednym dla każdego pozwanego i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom, a ponadto, jeżeli w sądzie nie złożono załączników w oryginale, po jednym odpisie każdego załącznika do akt sądowych.

• Jaka jest opłata sądowa od pozwu o zachowek?

Osoby występujące o zachowek muszą opłacić pozew. Jak wskazują przepisy ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) opłata od takiego pozwu jest stosunkowa i wynosi 5% wartości przedmiotu sporu, a więc kwoty dochodzonego zachowku.

Art. 13 ust. 1 tej ustawy wskazuje, iż opłatę stosunkową pobiera się w sprawach o prawa majątkowe; wynosi ona 5 % wartości przedmiotu sporu lub przedmiotu zaskarżenia, jednak nie mniej niż 30 złotych i nie więcej niż 100 000 złotych.

Należy także pamiętać, iż art. 4 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych mówi, iż pismo wnoszone przez kilka osób podlega jednej opłacie. Jeżeli jednak przedmiotem sprawy są roszczenia lub zobowiązania jednego rodzaju i oparte na jednakowej podstawie faktycznej i prawnej (współuczestnictwo formalne), każdy współuczestnik uiszcza opłatę oddzielnie, stosownie do swojego roszczenia lub zobowiązania.

Jeżeli uprawniony do zachowku ma trudną sytuację materialną może ubiegać się o zwolnienie go z kosztów sądowych. Stosowny wniosek może być zawarty w pozwie o zachowek.

Sąd wydaje postanowienie o zwolnieniu z kosztów sądowych jeżeli stwierdzi, że strona nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny. Sąd ocenia to na podstawie złożonego przez stronę oświadczenia o stanie majątkowym.

• Co powinien wiedzieć uprawniony o postępowaniu spadkowym o zachowek?

W sprawach o zachowek najczęściej najbardziej sporną okolicznością jest kwota należnego zachowku. Jako, że zachowek ustalany jest od wartości spadku (wraz z dokonanymi przez spadkodawcę darowiznami doliczanymi do spadku) powodowi zależy na tym, by wartość spadku była jak najwyższa, a pozwanemu żeby była jak najniższa. Brak porozumienia co do wartości spadku powoduje, że w sprawach o zachowek często sąd dopuszcza do sprawy dowód z opinii biegłych, którzy wyceniają składniki spadku.

Wydanie opinii przez biegłego wiąże się ze zwiększeniem się kosztów postępowania.

W sprawach o zachowek sąd rozpatruje również kwestie związane z wydziedziczeniem zawartym w testamencie spadkodawcy – czy było ono skuteczne, a więc czy były spełnione warunki wydziedziczenia.

Sąd ustala również czy i jakich darowizn doliczanych do spadku dokonał spadkodawca. Darowizny dokonane przez spadkodawcę mają duży wpływ na uprawnienie do żądania zachowku. Często okazuje się, że uprawniony otrzymał należny mu zachowek właśnie w formie darowizny od spadkodawcy.

Stan prawny na dzień 21.07.2012 r.