Mojej mamie została przyznana pomoc w formie umieszczenia w DPS. Obecnie oczekuje na miejsce w DPS. W momencie gdy mnie urodziła była ubezwłasnowolniona całkowicie, opiekę nade mną sprawowała jej mama. Jestem już osobą dorosłą.
Czy będę ponosić opłatę za DPS czy z uwagi na jej całkowite ubezwłasnowolnienie będę mógł wnieść o zwolnienie z opłaty?
Marcin
Szanowny Panie,
Jako zstępny osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej (DPS) jest Pan w kręgu osób, które mogą być zobowiązane do ponoszenia opłaty za DPS. Ten obowiązek powstanie jeżeli 70 % dochodu mamy nie wystarczy na pokrycie całości opłaty za DPS i jeżeli Pana dochód, jeżeli prowadzi Pan jednoosobowe gospodarstwo domowe, wynosi ponad 2328 zł (od 1 stycznia 2025 r. - 3030 zł) miesięcznie, a jeżeli jest Pan w rodzinie to dochód na osobę w rodzinie przekracza 1800 zł (od 1 stycznia 2025 r. – 2469 zł).
Opłatę ustala się, co do zasady, w umowie z DPS, uwzględniającej nie tylko dochody osoby zobowiązanej, ale również jej możliwości. W przypadku odmowy zawarcia umowy ośrodek pomocy społecznej (OPS) będzie prowadził postępowanie administracyjne i wyda decyzję ustalającą opłatę.
Można się ubiegać o zwolnienie z opłaty. Ustawa o pomocy społecznej przewiduje dwa tryby zwalniania, oba na wniosek strony.
W pierwszym trybie OPS zwalnia osobę z opłaty za DPS na jej wniosek jeżeli są spełnione przesłanki z art. 64a ustawy o pomocy społecznej (ups).
W drugim wypadku OPS może zwolnić osobę z opłaty za DPS, a na podstawie art. 64 ustawy o pomocy społecznej, z uwagi na szczególne okoliczności.
W myśl art. 64a ups, osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.
Jako, że Pana mama w chwili urodzenia dziecka była ubezwłasnowolniona całkowicie to nie przysługiwała jej w ogóle władza rodzicielska nad dzieckiem. Skutkiem ubezwłasnowolnienia jest bowiem również to, że osobie ubezwłasnowolnionej nie przysługuje władza rodzicielska nad jej dzieckiem.
W art. 64a ups mowa jest o przedstawieniu prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu osoby w DPS władzy rodzicielskiej nad osobą zobowiązana do ponoszenia opłaty za DPS.
Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, chociaż de facto pozbawia władzy rodzicielskiej, nie może być uznane za orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, o którym mowa w art. 64a ups. Na takim stanowisku stoi orzecznictwo sądów administracyjnych.
Np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 18 kwietnia 2023 r., sygn. akt III SA/Kr 163/23, LEX nr 3528183, stwierdził, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu jest orzeczeniem pozbawiającym władzy rodzicielskiej. W ocenie Sądu takimi orzeczeniami są tylko orzeczenia, o których mowa w art. 111 k.r.o. Tymczasem w przypadku orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu utrata władzy rodzicielskiej jest konsekwencją wydanego rozstrzygnięcia.
Inny sąd – Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 5 grudnia 2023 r., sygn. akt II SA/Bk 760/23, LEX nr 3647518, wskazał: Wprowadzenie regulacji art. 64a u.p.s. miało na celu przeciwdziałanie poczuciu niesprawiedliwości w stosunku do dzieci zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za pobyt rodzica w domu pomocy społecznej, wobec którego zostało wydane orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Proponowany przepis pozwala zatem dzieciom, w stosunku do których rodzice przez całe życie postępowali w sposób naganny, lekceważąc swoje obowiązki, nie ponosić kosztów utrzymania rodziców w domu pomocy społecznej, ale z powyższych rozważań wynika, że czym innym jest utracenie władzy rodzicielskiej wskutek ubezwłasnowolnienia, którego przyczyna związana jest z czynnikami, nad którymi rodzic nie ma co do zasady kontroli, a czym innym bezpośrednie pozbawienie praw rodzicielskich na podstawie art. 111 k.r.o. W tym kontekście należy także dodać, że przyjęcia, iż orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia całkowitego może być podstawą do zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w DPS może prowadzić do nadużyć i de facto spowodować, że prawo to będzie nadużywane.
Mając na względzie powyższe brak jest w Pana przypadku podstaw do pozytywnego rozpatrzenie Pana wniosku o zwolnienie z opłaty za DPS na podstawie art. 64a ups.
Może się Pan ubiegać o zwolnienie z opłaty na podstawie art. 64 ups. Przepis ten stanowi, że osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.
Katalog sytuacji mogących być podstawą do zwolnieni z opłaty określony w art. 64 ups nie jest zamknięty. Są to przykładowe sytuacje mogące być podstawą do zwolnienia z opłaty. OPS może zwolnić z opłaty uwzględniają inne okoliczności niż wskazane w przepisie. Muszą to być jednak okoliczności szczególnie uzasadnione i związane z wyjątkową lub trudną sytuacją (rodzinną, osobistą, dochodową, zdrowotną czy majątkową) osoby ubiegającej się o zwolnienie z opłaty.
Istotnym jest to, że decyzja administracyjna wydawana na podstawie art. 64 ups jest decyzją uznaniową, na co wskazuje użyte w tym przepisie sformułowanie "można zwolnić". Uznaniowość decyzji przejawia się w tym, że jeżeli zostaną spełnione ustawowe przesłanki zwolnienia OPS nie ma obowiązku wydania decyzji zgodnej z żądaniem strony, a jedynie "może" to zrobić. Innym słowy, zarówno zwolnienie z opłaty jak i odmowa zwolnienia są rozwiązaniami równowartościowymi prawnie. Szczególny charakter decyzji uznaniowych powoduje, że ich kontrola sądowa dokonywana jest w ograniczonym zakresie. Sąd bada jedynie czy przed podjęciem decyzji organ dysponował niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonał wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla takiego rozstrzygnięcia.
Ubezwłasnowolnienie matki, wychowywanie się w pieczy zastępczej, brak więzów rodzinnych może być uznane za szczególne okoliczności uzasadniające zwolnienie z opłaty. Jednak nikt Panu nie zagwarantuje, że OPS zwolni Pana z opłaty. Warto się jednak o to ubiegać i ewentualnie korzystać z możliwości odwoławczych.
Stan prawny na dzień 26.09.2024 r.
Czy będę ponosić opłatę za DPS czy z uwagi na jej całkowite ubezwłasnowolnienie będę mógł wnieść o zwolnienie z opłaty?
Marcin
Szanowny Panie,
Jako zstępny osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej (DPS) jest Pan w kręgu osób, które mogą być zobowiązane do ponoszenia opłaty za DPS. Ten obowiązek powstanie jeżeli 70 % dochodu mamy nie wystarczy na pokrycie całości opłaty za DPS i jeżeli Pana dochód, jeżeli prowadzi Pan jednoosobowe gospodarstwo domowe, wynosi ponad 2328 zł (od 1 stycznia 2025 r. - 3030 zł) miesięcznie, a jeżeli jest Pan w rodzinie to dochód na osobę w rodzinie przekracza 1800 zł (od 1 stycznia 2025 r. – 2469 zł).
Opłatę ustala się, co do zasady, w umowie z DPS, uwzględniającej nie tylko dochody osoby zobowiązanej, ale również jej możliwości. W przypadku odmowy zawarcia umowy ośrodek pomocy społecznej (OPS) będzie prowadził postępowanie administracyjne i wyda decyzję ustalającą opłatę.
Można się ubiegać o zwolnienie z opłaty. Ustawa o pomocy społecznej przewiduje dwa tryby zwalniania, oba na wniosek strony.
W pierwszym trybie OPS zwalnia osobę z opłaty za DPS na jej wniosek jeżeli są spełnione przesłanki z art. 64a ustawy o pomocy społecznej (ups).
W drugim wypadku OPS może zwolnić osobę z opłaty za DPS, a na podstawie art. 64 ustawy o pomocy społecznej, z uwagi na szczególne okoliczności.
W myśl art. 64a ups, osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.
Jako, że Pana mama w chwili urodzenia dziecka była ubezwłasnowolniona całkowicie to nie przysługiwała jej w ogóle władza rodzicielska nad dzieckiem. Skutkiem ubezwłasnowolnienia jest bowiem również to, że osobie ubezwłasnowolnionej nie przysługuje władza rodzicielska nad jej dzieckiem.
W art. 64a ups mowa jest o przedstawieniu prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu osoby w DPS władzy rodzicielskiej nad osobą zobowiązana do ponoszenia opłaty za DPS.
Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu, chociaż de facto pozbawia władzy rodzicielskiej, nie może być uznane za orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, o którym mowa w art. 64a ups. Na takim stanowisku stoi orzecznictwo sądów administracyjnych.
Np. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie w wyroku z dnia 18 kwietnia 2023 r., sygn. akt III SA/Kr 163/23, LEX nr 3528183, stwierdził, że nie można zgodzić się ze stanowiskiem, że orzeczenie o ubezwłasnowolnieniu jest orzeczeniem pozbawiającym władzy rodzicielskiej. W ocenie Sądu takimi orzeczeniami są tylko orzeczenia, o których mowa w art. 111 k.r.o. Tymczasem w przypadku orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu utrata władzy rodzicielskiej jest konsekwencją wydanego rozstrzygnięcia.
Inny sąd – Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku w wyroku z dnia 5 grudnia 2023 r., sygn. akt II SA/Bk 760/23, LEX nr 3647518, wskazał: Wprowadzenie regulacji art. 64a u.p.s. miało na celu przeciwdziałanie poczuciu niesprawiedliwości w stosunku do dzieci zobowiązanych do ponoszenia odpłatności za pobyt rodzica w domu pomocy społecznej, wobec którego zostało wydane orzeczenie o pozbawieniu władzy rodzicielskiej. Proponowany przepis pozwala zatem dzieciom, w stosunku do których rodzice przez całe życie postępowali w sposób naganny, lekceważąc swoje obowiązki, nie ponosić kosztów utrzymania rodziców w domu pomocy społecznej, ale z powyższych rozważań wynika, że czym innym jest utracenie władzy rodzicielskiej wskutek ubezwłasnowolnienia, którego przyczyna związana jest z czynnikami, nad którymi rodzic nie ma co do zasady kontroli, a czym innym bezpośrednie pozbawienie praw rodzicielskich na podstawie art. 111 k.r.o. W tym kontekście należy także dodać, że przyjęcia, iż orzeczenie w przedmiocie ubezwłasnowolnienia całkowitego może być podstawą do zwolnienia z obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w DPS może prowadzić do nadużyć i de facto spowodować, że prawo to będzie nadużywane.
Mając na względzie powyższe brak jest w Pana przypadku podstaw do pozytywnego rozpatrzenie Pana wniosku o zwolnienie z opłaty za DPS na podstawie art. 64a ups.
Może się Pan ubiegać o zwolnienie z opłaty na podstawie art. 64 ups. Przepis ten stanowi, że osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.
Katalog sytuacji mogących być podstawą do zwolnieni z opłaty określony w art. 64 ups nie jest zamknięty. Są to przykładowe sytuacje mogące być podstawą do zwolnienia z opłaty. OPS może zwolnić z opłaty uwzględniają inne okoliczności niż wskazane w przepisie. Muszą to być jednak okoliczności szczególnie uzasadnione i związane z wyjątkową lub trudną sytuacją (rodzinną, osobistą, dochodową, zdrowotną czy majątkową) osoby ubiegającej się o zwolnienie z opłaty.
Istotnym jest to, że decyzja administracyjna wydawana na podstawie art. 64 ups jest decyzją uznaniową, na co wskazuje użyte w tym przepisie sformułowanie "można zwolnić". Uznaniowość decyzji przejawia się w tym, że jeżeli zostaną spełnione ustawowe przesłanki zwolnienia OPS nie ma obowiązku wydania decyzji zgodnej z żądaniem strony, a jedynie "może" to zrobić. Innym słowy, zarówno zwolnienie z opłaty jak i odmowa zwolnienia są rozwiązaniami równowartościowymi prawnie. Szczególny charakter decyzji uznaniowych powoduje, że ich kontrola sądowa dokonywana jest w ograniczonym zakresie. Sąd bada jedynie czy przed podjęciem decyzji organ dysponował niezbędnym materiałem dowodowym uzasadniającym rozstrzygnięcie sprawy i czy dokonał wszechstronnej oceny okoliczności faktycznych istotnych dla takiego rozstrzygnięcia.
Ubezwłasnowolnienie matki, wychowywanie się w pieczy zastępczej, brak więzów rodzinnych może być uznane za szczególne okoliczności uzasadniające zwolnienie z opłaty. Jednak nikt Panu nie zagwarantuje, że OPS zwolni Pana z opłaty. Warto się jednak o to ubiegać i ewentualnie korzystać z możliwości odwoławczych.
Stan prawny na dzień 26.09.2024 r.
