W styczniu tego roku umarła moja babcia ze strony ojca. Babcia miała 5 dzieci, ale mój ojciec umarł w maju zeszłego roku a więc rozumiem, że automatycznie spadek po babci przypada jej 4 dzieci i mnie. Z ojcem ani rodziną ojca (oprócz chrzestnej) nie utrzymywałam kontaktów od jakichś 14 lat (nie licząc pogrzebu ojca i dodania do znajomych na facebooku). O śmierci babci z resztą dowiedziałam się z facebooka. Dzisiaj zadzwoniła do mnie chrzestna aby poinformować mnie, że babcia miała jakieś długi ale tak naprawdę nikt nie wie czy napewno i jakie, ale wszyscy chcą się zrzec spadku na wszelki wypadek.
O śmierci babci wiem od stycznia a więc 6 miesięcy na zrzeczenie się spadku minie w lipcu. Jest jednak problem bo jestem w 35 tygodniu ciąży i mieszkam w Irlandii a więc nie mam możliwości jechać do Polski do notariusza. W internecie wyszukałam, że jest możliwość spisania oświadczenia o zrzeczeniu spadku i poświadczenia podpisu przez konsula a później wysłania oświadczenia do sądu w Polsce. Jednak w momencie zrzeczenia spadku, dziedziczenie przejdzie na moje (nienarodzone) dziecko. Wiem, że wtedy musiałabym jechać do Polski złożyc do sądu rodzinnego wniosek o zgodę na to abym mogła zrzec się spadku w imieniu dziecka. Tu może pojawić się kolejny problem ponieważ mogę mieć trudności z zameldowaniem dziecka w Polsce i nadaniem numeru PESEL (dodam jeszcze, że ojciec dziecka nie jest Polakiem). Ponadto doczytałam, że sędzia może pytać ile wynoszą długi po mojej babci a tego nie wiem. Biorąc pod uwagę powyższe fakty i nowelizację ustawy spadkowej zastanawiam się czy najlepszym rozwiązaniem nie byłoby przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza poprzez milczenie. Z tego co mi wiadomo babcia nie posiadała nic wartościowego (mieszkanie wynajmowała). Rownież moja chrzestna (córka babci) powiedziała mi że babcia nic nie miała. Ponieważ nie wiem nic więcej i rodzina babci mówi mi że również nie wie nic więcej to nie jestem w stanie zrobić prywatnego spisu inwentarza. Czy jeśli nie spiszę inwentarza, po upływie 6 miesięcy sąd automatycznie nakarze spis inwentarza komornikowi? Jak dokładnie wygląda cała procedura przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza poprzez milczenie? Czy wymagałoby to odemnie przyjazdu do Polski i w jaki sposób dowiem się czy i ile długów będę musiała spłacić za babcię? Czy istnieje dla mnie jakieś lepsze rozwiązanie? Jesli w tej sytuacji nie robienie niczego jest moim najlepszym rozwiązaniem, jak długo może się to wszystko ciągnąć? Czy fakt że moje ciocie i wujkowie mają niepełnoletnie dzieci za które też będą chcieli się zrzec spadku może przeciągnąć moją sprawę?
Jadwiga
Szanowna Pani!
Spadek po babci, jeżeli nie pozostawiła testamentu, nabywają jej dzieci, a jeżeli któreś z dzieci zmarło przed nią to zstępni tego dziecka (wnuki). Jako, że Pani babcia miała 5 dzieci, a Pani ojciec – jej syn zmarł przed nią, to spadek po babci, z mocy ustawy, nabywają: czworo dzieci i Pani (jak rozumiem Pani ojciec miał jedno dziecko i w chwili śmierci nie pozostawała w związku małżeńskim), każdy po 1/5 spadku.
Każda z osób brana pod uwagę jako spadkobierca może odrzucić spadek, w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o tytule swojego powołania (czyli najczęściej od chwili dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy).
Osoba, która odrzuciła spadek jest traktowana tak jakby nie dożyła otwarcia spadku. Przekładając to na Pani sytuację – jeżeli odrzuci Pani spadek po babci, to spadkobiercą ustawowym będzie Pani dziecko – zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, dziecko poczęte w chwili śmierci spadkodawcy może być spadkobiercą pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Oświadczenie o odrzuceniu spadku (przyjęciu spadku) może być złożone przed notariuszem lub przed sądem. Przed sądem może być złożone w formie ustnej lub w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym.
Oświadczenie należy złożyć przed dowolnym notariuszem w Polsce lub w Irlandii (co wiąże się z koniecznością uzyskania klauzuli apostille) lub w sądzie rejonowym, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie. Notariusz lub sąd prześle niezwłocznie oświadczenie, wraz z załącznikami, do sądu spadku.
Tu pojawia się problem, ponieważ przepisy o składaniu oświadczenia w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym wskazują, że składa się je w sądzie miejsca zamieszkania lub pobytu składającego oświadczenie – nie regulują sądu, w którym składa oświadczenie osoba, która nie ma w Polsce miejsca zamieszkania ani pobytu.
Jednak przyjmuje się, że w sytuacji w której osoba składająca oświadczenie o odrzuceniu spadku w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym niemająca miejsca zamieszkania ani miejsca pobytu w Polsce, oświadczenie powinno być przesłane do sądu spadku, czyli do sądu ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy w Polsce.
Urzędowego poświadczenia Pani podpisu pod pisemnym oświadczeniem może dokonać konsul w Irlandii (wiąże się to z koniecznością osobistego stawiennictwa przed konsulem i opłatą konsularną w wysokości 30 euro).
W przypadku składania oświadczenia o odrzuceniu spadku w formie pisemnej z podpisem urzędowo poświadczonym należy pamiętać o:
1. oświadczenie stanie się skuteczne nie z chwilą jego sporządzenia czy poświadczenia podpisu przed konsulem lecz w chwili złożenia tego oświadczenia w sądzie,
2. oświadczenie powinno zawierać określone w Kodeksie postępowania cywilnego elementy:
a. imię i nazwisko spadkodawcy (babci),
b. datę i miejsce śmierci spadkodawcy,
c. miejsce ostatniego zamieszkania spadkodawcy,
d. tytuł powołania do spadku – ustawa czy testament,
e. treść złożonego oświadczenia,
f. wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie osób należących do kręgu spadkobierców ustawowych,
g. wymienienie wszelkich wiadomych składającemu oświadczenie wszelkich testamentów, chociażby składający oświadczenie uważał je za nieważne, danych dotyczących treści i miejsca przechowania testamentów;
3. Przy oświadczeniu należy złożyć wypis aktu zgonu spadkodawcy albo prawomocne orzeczenie sądowe o uznaniu za zmarłego lub o stwierdzeniu zgonu, jeżeli dowody te nie zostały już poprzednio złożone.
Jeżeli Pani odrzuciłaby spadek to wówczas Pani nowonarodzone dziecko byłoby brane pod uwagę jako spadkobierca ustawowy Pani babci. Od chwili złożenia przez Panią oświadczenia o odrzuceniu spadku po babci lub od chwili narodzin dziecka w przypadku gdyby odrzuciła Pani spadek przed narodzinami dziecka, zacznie biegnąć 6 miesięczny termin do złożenia ewentualnego oświadczenia o odrzuceniu w imieniu dziecka spadku po babci.
Aby mogła Pani złożyć takie oświadczenie w imieniu dziecka koniecznym jest uzyskanie zezwolenia sądu opiekuńczego – wynika to z przepisu, który wskazuje, że rodzic posiadający władzę rodzicielską jest zobowiązany uzyskiwać zezwolenie sądu opiekuńczego w każdej sprawie dotyczącej majątku dziecka przekraczającej zwykły zarząd tym majątkiem (odrzucenie spadku jest niewątpliwie taką czynnością).
Sprawa o zezwolenie na odrzucenie w imieniu dziecka spadku po babci toczyłaby się w Polsce, a dokładniej przed Sądem Rejonowym dla miasta stołecznego Warszawy. Ten sąd jest bowiem właściwy w sytuacji, w której dziecko nie ma miejsca zamieszkania i pobytu w Polsce.
Sądem właściwym będzie sąd polski ze względu na to, że Pani dziecko będzie miało z mocy prawa obywatelstwo polskie (obywatelstwo polskie nabywa się poprzez urodzenie z rodzica posiadającego obywatelstwo polskie). Zgodnie z Kodeksem postępowania cywilnego, do jurysdykcji krajowej należą sprawy z zakresu stosunków między rodzicami a dziećmi, jeżeli wnioskodawca i dziecko, którego sprawa dotyczy, są obywatelami polskimi (a tak będzie w Pani przypadku).
W przypadku wszczęcia postępowania sąd zapewne wezwałby Panią do stawiennictwa na rozprawie, jednak ma Pani środki prawne aby sprawa toczyła się bez konieczności przyjazdu do Polski. Przepisy prawa pozwalają bowiem na to, aby sąd dokonał wysłuchania strony z pomocą polskiego konsula. Wyjaśnienia w sprawie mogłaby Pani zatem złożyć w Irlandii przed polskim konsulem. Aby tak się stało, w przypadku złożenia wniosku o zezwolenie na złożenie w imieniu dziecka oświadczenia o odrzuceniu spadku powinna Pani wnioskować o przesłuchanie Pani za pośrednictwem polskiego konsula. Oczywiście aby do tego doszło powinna Pani uzasadnić taki wniosek – w tym względzie może się Pani powoływać na koszty podróży do Polski czy konieczność zapewnienia osobistej opieki nad dzieckiem wykluczającą stawienie się przed polskim sądem.
Aby sąd zezwolił na odrzucenie spadku w imieniu dziecka należy to uzasadnić. Należy wykazać, że taka czynność nie będzie sprzeczna z dobrem dziecka. Należy zatem wykazać, że odrzucenie spadku nie będzie związane z pozbawieniem dziecka majątku jaki mogłoby odziedziczyć. Tak z pewnością będzie jeżeli w skład spadku nie wchodzą żadne przedmioty majątkowe (babcia nie miała żadnego majątku), a w skład spadku wchodzą długi.
Najlepiej byłoby aby istnienie długów wykazać dokumentami np. wezwaniami o zapłatę zaległości kierowanymi przez wierzycieli do babci, orzeczeniami sądów, pismami w toku postępowania egzekucyjnego, itp. Jeżeli posiada Pani kontakt z chrzestną w Polsce to można ją poprosić aby, o ile ma możliwość, sprawdziła dokumenty jakie pozostawiła babcia. W ten sposób można ustalić czy babcia miała długi. Wierzyciele, o ile istnieją, zapewne upominają się o spłatę długów – przesyłają wezwania do zapłaty, telefonują czy próbują osobistego kontaktu. Firmy windykacyjne często, po dowiedzeniu się o śmierci dłużnika, ustalają (nie zawsze legalnie) czy dłużnik miał dzieci a następnie do nich kierują swoje żądania. Nie można pominąć tego, że wierzyciel jest uprawniony do złożenia w sądzie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym dłużniku.
Brak nr PESEL dziecka i fakt, iż dziecko nie jest zameldowane w Polsce i nie ma tu miejsca zamieszkania i pobytu nie stoi na przeszkodzie przeprowadzeniu postępowania o wydanie zezwolenia na odrzucenie w jego imieniu spadku.
Po pierwsze to Pani jest wnioskodawcą i to swój PESEL musi Pani wskazać we wniosku, a ponadto jak wskazałem powyżej przepisy wskazują, że sądem opiekuńczym właściwym w przypadku kiedy dziecko nie ma miejsca zamieszkania w Polsce ani nie ma tu miejsca pobytu jest sąd rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy.
Niezłożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku lub przyjęciu go wprost spowoduje, że po upływie terminu 6 miesięcy od chwili dowiedzenia się o tytule powołania do spadku, przyjmuje się, że spadkobierca nabył spadek z dobrodziejstwem inwentarza.
Nie ma jakiejś specjalnej procedury przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza na skutek niezłożenia oświadczenia o przyjęciu czy odrzuceniu spadku. Sam fakt przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie powoduje konieczności stawienia się w Polsce.
Kodeks postępowania cywilnego wskazuje, że spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Wykaz inwentarza składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
Przepis wskazuje, że ww. osoby „mogą” złożyć wykaz inwentarza. Oznacza to, że nie są do tego zobowiązane, a stanowi to ich uprawnienie.
W przypadku niesporządzenia wykazu inwentarza sąd nie nakaże automatycznie sporządzenia komornikowi spisu inwentarza. Z dniem 18 października 2015 r. uchylono przepis art. 644 KPC, który wskazywał, że spis inwentarza sporządzany jest z urzędu, gdy złożono oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W obecnym stanie prawnym spis inwentarza jest sporządzany (co do zasady) na wniosek osób uprawnionych, zgodnie z art. 637 § 1, tj. na wniosek tego kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, uprawnionym do zachowku lub zapisobiercą, albo jest wykonawcą testamentu lub wierzycielem mającym pisemny dowód należności przeciwko spadkodawcy.
Sąd z urzędu zarządza sporządzenie spisu inwentarza wyłącznie w przypadku spadku nieobjętego (a taki nie występuje w Pani sytuacji).
Podkreślę, że sporządzenie wykazu inwentarza nie jest przeszkodą do sporządzenia spisu inwentarza na wniosek podmiotu uprawnionego (o sporządzenie spisu inwentarza może wystąpić ta sama osoba, która złożyła wykaz inwentarza).
Sporządzenie wykazu inwentarza lub spisu inwentarza ma znaczenie dla spłaty długów spadkowych. Przepisy wskazują, że spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
Od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem.
Jeżeli nie został sporządzony wykaz inwentarza ani spis inwentarza spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza powinien spłacić te długi, o których ma wiedzę (oczywiście jego odpowiedzialność jest do wysokości stanu czynnego spadku). Jeżeli spłaci on niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
Moim zdaniem, ze względu na to, że zamieszkuje Pani poza Polską i nie ma zbyt dużych możliwości przyjazdu do kraju w celu ustalenia czy babcia miała jakiś majątek, który wszedł do spadku po niej oraz długi (również wchodzące w skład spadku) najlepiej próbować ustalić wysokość długów i skład spadku „za pośrednictwem” pozostałych spadkobierców. Oni też są zainteresowani ustaleniem składu spadku i wysokości długów spadkowych. W tej kwestii ważne będą dokumenty – jeżeli pozostali spadkobiercy będą chcieli odrzucić spadek w imieniu swoich małoletnich dzieci, to podobnie jak Pani, będą musieli wykazać, że nie jest to sprzeczne z dobrem dziecka.
Opieranie się na informacjach od pozostałych spadkobierców niesie za sobą pewne ryzyko wprowadzenia w błąd – wyobrażam sobie taką sytuację, że spadkobierca opierając się na ustnych informacjach od pozostałych spadkobierców odrzuca spadek, a następnie dowiaduje się, że w spadku nie było długów i żadnego majątku jak wskazywali pozostali spadkobiercy lecz znaczny majątek. Kwestia zaufania do osób, które udzielają informacji odnośnie składu spadku jest zatem istotna. Istotnym jest aby swoje twierdzenia odnośnie np. długów spadkowych w jakiś sposób udokumentowali.
Kwestie związane z ewentualnym odrzuceniem spadku przez Pani kuzynostwo i ich zstępnych nie ma dla Pani znaczenia. Pani w zakresie odrzucenia (przyjęcia spadku) ma „swoje” terminy i swoje uprawnienia. Każdy ze spadkobierców ma termin na złożenie oświadczenia, którego bieg rozpoczyna się od chwili w której dowiedział się o tytule swojego powołania (czyli najczęściej od chwili dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy). Ta chwila dowiedzenia się o tytule powołania do spadku może być dla każdego ze spadkobierców różna.
Stan prawny na dzień 28.01.2019 r.
