Poszukuje porady prawnej w sprawie odrzucenia majątku. W 2021 roku zmarł mój wujek i zostawił za sobą spory dług. Ja odrzuciłam spadek, ale nie złożyłam aplikacji o odrzucenie spadku w imieniu mojej córki w wyznaczonym terminie. Boję się ze na moja córkę spadnie teraz odpowiedzialność za spłacenie długu którego nie zaciągnęła i chciałabym tego uniknąć. Poprosiłabym o informację co zrobić w takiej sytuacji i czy jest jeszcze możliwość odrzucenia spadku po terminie.
Hanna
Szanowna Pani,
Jak wskazuje art. 1015 § 1 Kodeksu cywilnego (KC), oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.
W myśl § 1[1], do zachowania terminu, o którym mowa w § 1, wystarcza złożenie przed jego upływem wniosku do sądu o odebranie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku.
Jeżeli złożenie oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zezwolenia sądu, bieg terminu do złożenia oświadczenia ulega zawieszeniu na czas trwania postępowania sądowego w tym przedmiocie (§ 1[2]).
Stosownie do § 2, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie określonym w § 1 jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Tu wskażę, że artykuł 1015 § 1[1] i § 1[2] KC, dodane zostały przez ustawę z 28.07.2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw. Przepisy te sankcjonuje dominującą dotychczasową praktykę orzeczniczą w tej materii.
Jeżeli złożyła Pani oświadczenie o odrzuceniu spadku po wujku, to w tej chwili rozpoczął się bieg 6-miesięcznego terminu do złożenia oświadczenia przez Pani córkę (zakładam, że córka była niepełnoletnia).
Jak bowiem wskazuje doktryna i orzecznictwo, dowiedzenie się o tytule powołania do spadku należy pojmować jako powzięcie przez spadkobiercę wiarygodnej informacji o tym, że został on do danego spadku powołany z ustawy albo z testamentu. W sytuacji gdy spadkobierca ustawowy powołany w bliższej kolejności odrzucił spadek, spadkobierca dochodzący do dziedziczenia w dalszej kolejności dowiaduje się o swoim tytule powołania, gdy dociera do niego wiadomość o tym odrzuceniu. Skoro Pani odrzuciła spadek i jednocześnie była Pani przedstawicielem ustawowym swojej niepełnoletniej córki to składając oświadczenie o odrzuceniu spadku po wujku jednocześnie jako przedstawiciel ustawowy córki nabyła Pani wiedzę o jej tytule powołania do spadku.
Jeżeli córka była niepełnoletnia to złożenie oświadczenia o odrzuceniu w jej imieniu spadku możliwe było wyłącznie po uzyskaniu zezwolenia sądu opiekuńczego (lub sądu spadku). W czasie postępowania o zezwolenie termin 6-miesięczny do złożenia oświadczenia nie biegnie.
Termin określony w art. 1015 § 1 KC jest terminem zawitym prawa materialnego. Nie podlega on przywróceniu. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone po terminie nie wywołuje żadnych skutków prawnych.
Niestety nie ma Pani (Pani córka) prawnych możliwości przywrócenia terminu. Jeżeli ten termin upłynął to nie ma możliwości złożenia skutecznego i ważnego oświadczenia o odrzuceniu spadku przez córkę.
Prawo przewiduje możliwość uchylenia się od skutków złożenia lub niezłożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku, ale taka możliwość istnieje wyłącznie jeżeli niezłożenie (lub złożenie) oświadczenia nastąpiło pod wpływem błędu lub groźby.
Tu wskażę, że o błędzie co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności spadkobiercy, czy też, mówiąc inaczej, jest on usprawiedliwiony okolicznościami sprawy. Skoro odrzuciła Pani spadek, bo wiedziała Pani o długach wujka to nie można powiedzieć, że nie odrzuciła Pani spadku w imieniu córki z uwagi na to, że pozostawała Pani pod wpływem błędu co do składu spadku (że nie wiedziała Pani o długach wujka).
Na marginesie dodam, że orzecznictwo sądowe (np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2021 r., sygn. akt II CSKP 44/21; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2018 r., sygn. akt III CZP 110/17) dopuszcza, że w wyjątkowych wypadkach sąd może nie uwzględnić terminu, o którym mowa w art. 1015 § 1 k.c. przez wzgląd na zasady współżycia społecznego. Stanowisko takie jest zgodne z ogólnym nurtem, według którego co do zasady w szczególnych sytuacjach na gruncie stosunków cywilnoprawnych, zastosowanie art. 5 k.c. nie jest wykluczone.
Art. 5 KC wskazuje, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.
Powyższy przepis KC jest normą legitymującą sąd do dokonywania korekty obowiązujących przepisów (np. o 6-miesięcznym terminie do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku) w konkretnym stanie faktycznym, gdy wynik zastosowania tych przepisów okazałby się niesłuszny i niesprawiedliwy. Są to bardzo rzadkie sytuacje, a okoliczności konkretnej sprawy muszą być wyjątkowe.
Skoro córka nie złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku po Pani wujku to przyjęła ona spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Art. 1031 § 2 KC, wskazuje, że w razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi.
Odpowiedzialność Pani córki za długi spadkowe ograniczona jest to wysokości aktywów spadku. Jeżeli wujek nie pozostawił w spadku żadnych aktywów a same długi to Pani córka będzie odpowiadała za długi spadkowe do wysokości 0 zł, a zatem za te długi de facto nie będzie odpowiadała.
Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje, że należy zachować „czujność” odnośnie długów spadkowych. Chodzi o to, że wierzyciele mogą uzyskać klauzulę wykonalności na Pani córkę jeżeli istnieje jakiś wyrok przeciwko wujkowi lub pozwać ją jako spadkobiercę wujka o zapłatę. Sąd może wydać wyrok (nakaz zapłaty) i zasądzić od córki kwotę, która może przekraczać wartość aktywów spadku.
Jeżeli wierzyciel spadkowy wytoczy powództwo przeciwko Pani córce, może ona podnieść w procesie kwestię swojej ograniczonej odpowiedzialności z uwagi na przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W takim przypadku sąd rozpoznający żądanie wierzyciela może zastrzec spadkobiercy w sentencji wyroku możliwość powołania się na ograniczenie odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, opierając się na dyspozycji art. 319 Kodeksu postępowania cywilnego (KPC). Zgodnie z tym przepisem, jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo, zastrzegając pozwanemu prawo do powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności.
Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza można również zastrzec w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności Jak bowiem wskazuje art. 792 KPC, jeżeli następca ponosi odpowiedzialność tylko z określonych przedmiotów albo do wysokości ich wartości, należy w klauzuli wykonalności zastrzec mu prawo powoływania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczoną odpowiedzialność, o ile prawo to nie jest zastrzeżone już w tytule egzekucyjnym.
Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje również podstawę do powoływania się na to zdarzenie dopiero w toku postępowania egzekucyjnego. W takim bowiem przypadku dłużnik (Pani córka) może żądać umorzenia postępowania egzekucyjnego w takim zakresie, w jakim egzekwowane świadczenie przekracza wartość stanu czynnego spadku.
Powyższe możliwości wymagają jednak aktywnego działania w sytuacji dowiedzenia się o pozwaniu córki przez wierzycieli spadkowych, wszczęciu postępowania o nadaniu istniejącym orzeczeniom klauzuli wykonalności przeciwko córce lub w przypadku wszczęcia przeciwko niej postępowania egzekucyjnego mającego na celu wyegzekwowanie długów spadkowych.
Skoro Pani córka nabyła spadek z dobrodziejstwem inwentarza warto wystąpić do sądu (komornika) o sporządzenie spisu inwentarza spadkowego lub samemu sporządzić wykaz inwentarza, tak by w przypadku kroków podjętych przez wierzycieli powoływać się na wartość spadku ustaloną w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza.
Stan prawny na dzień 29.04.2025 r.
