Artykuły

Złożyłam wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po mojej mamie. Osobami uprawnionymi jestem ja i mój ojciec. Ojciec jest po udarze, leżący. Ma otępienie typu alzheimerowskiego. Nie potrafi sie podpisać i jest nieświadomy.

W toku postępowania sąd zwrócił sie do prokuratury o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie ojca.

Moje pytania:

1. Czy sąd nie mógł mnie pouczyć, że to ja powinnam wszcząć postępowanie o ubezwłasnowolnienie? Jestem po rozmowie z prokuratorem, który mnie pouczył, że to ja jako powinnam wszcząć postępowanie o ubezwłasnowolnienie ojca.
2. Czy tak jest rzeczywiście – to rodzina w pierwszej kolejności powinna złożyć w sądzie wniosek o ubezwłasnowolnienie?
3. Czy, jeżeli będę wnioskodawcą w sprawie o ubezwłasnowolnienie, mogę być opiekunem prawnym w kontekście sprawy o stwierdzenie nabycia spadku? Ubezwłasnowolnienie ojca jest konieczne właściwie tylko do tej sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Ojciec nie wychodzi, nie kontaktuje się z postronnymi osobami, nie ma kredytów ani oszczędności, mam jego upoważnienie do konta bankowego uzyskane wcześniej gdy jeszcze był świadomy. Koszty są dla mnie duże i na pewno będę wnosić o zwolnienie z kosztów, poza tym zależy mi na czasie.
4. Czy gdyby sprawę wszczął prokurator, ma on na to jakiś termin? To znaczy czy może sprawę przedłużać, bo mu nie zależy albo może jest szansa na szybsze przeprowadzenie ubezwłasnowolnienia. Wywnioskowałam z rozmowy, że dla prokuratora byłaby to dodatkowa praca, której niekoniecznie chciałby sie podjąć skoro może zrobić to rodzina.
5. Zastanawiam sie również czy gdybym poszła do notariusza zamiast do sądu miałabym równiez taki problem, jeżeli nie czy mogę wycofać sprawę o stwierdzenie nabycia spadku z sądu?
6. Co jeżeli ojciec umrze przed zakończeniem się spraw?

Katarzyna

Szanowna Pani!

1.   

Sąd mógł Panią poinformować odnośnie tego, że stan Pani Ojca wskazuje na konieczność jego ubezwłasnowolnienia. Jednak nie mogłoby być to formalne pouczenie, ponieważ sąd może udzielić uczestnikowi niezbędnych pouczeń co do czynności procesowych w danym postępowaniu (czyli w Pani przypadku w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku).

Na pewno nie można powiedzieć, że sąd miał obowiązek udzielenia Pani pouczenia co do konieczności złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie czy „przymuszenia” do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie ojca.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie może zostać wszczęte na wniosek rodziny małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo, jej przedstawiciel ustawowy (o ile jest) oraz prokurator.

Sąd nie mógł Pani zobowiązać do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie. Formalnie, mając wiedzę, że jest osoba, której stan psychiczny powoduje że nie jest w stanie samodzielnie działać, sąd może nadać bieg sprawie o ubezwłasnowolnienie zawiadamiając prokuraturę. W takim wypadku sąd ma pewność, że odpowiednie osoby zajmą się oceną sytuacji osoby wymagającej ubezwłasnowolnienia. Kiedy sąd poinformowałby nieformalnie członka rodziny osoby wymagającej ubezwłasnowolnienia o konieczności zainicjowania postępowania o ubezwłasnowolnienie, nie miałby pewności, że ta osoba podjęłaby odpowiednie kroki.

Należy pamiętać, że w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku sąd musi odebrać od uczestników zapewnienia spadkowe – uczestnicy (a Pani ojciec jest uczestnikiem) muszą oświadczyć przed sądem co wiedzą odnośnie pozostawionych przez spadkodawcę testamentów, jego dzieci i małżonka. Sąd nie może pominąć tego dowodu – odebranie od Pani ojca zapewnienia spadkowego jest niezbędne. Skoro nie jest on w stanie takiego zapewnienia złożyć z uwagi na jego stan psychiczny.

2.

Prokurator może złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie. Jednak nie można powiedzieć, że ma taki obowiązek. To czy z danym wnioskiem wystąpi do sądu zależy wyłącznie od autonomicznej decyzji samego prokuratora.

W doktrynie i w orzecznictwie wskazuje się, że inicjatywa prokuratora do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, ze względu na drastyczną ingerencję w prywatność i dobra osobiste, powinna być  powściągana. Wystąpienie z wnioskiem jest uzasadnione zazwyczaj wtedy, gdy w sposób oczywisty występują przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego lub częściowego określone w art. 13 lub 16 k.c. oraz gdy nie ma innych osób uprawnionych do zgłoszenia wniosku na podstawie art. 545 § 1 kpc albo gdy osoby uprawnione uchylają się od tego albo nie są w stanie samodzielnie zgłosić wniosku wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego, nieporadności lub z innych wyjątkowych przyczyn.

Mając na względzie powyższe należy stwierdzić, że prokurator miał rację co do tego, że to najbliższa rodzina osoby mającej zostać ubezwłasnowolnioną powinna w pierwszej kolejności złożyć stosowny wniosek w sądzie. Inicjatywa prokuratora byłaby zasadna gdyby Pani ojciec nie miał rodziny uprawnionej do złożenia wniosku lub rodzina ta nie chciałaby lub nie mogła takiego wniosku złożyć.

3.

Będąc wnioskodawcą w sprawie o ubezwłasnowolnienie ojca może być Pani ustanowiona opiekunem prawnym.

Fakt, że bierze Pani udział razem z ojcem w jednym postępowaniu, w którym przynajmniej teoretycznie, interesy Pani i ojca mogą być rozbieżne, może mieć wpływ na to, że dla ojca, w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku zostanie ustanowiony kurator procesowy.

Zgodnie bowiem z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, w postępowaniu sądowym opiekun prawny nie może reprezentować osób pozostających pod jego opieką.

Przed Panią jeszcze długa droga (niestety). Najpierw musi zostać przeprowadzone postępowanie o ubezwłasnowolnienie. Postanowienie o ubezwłasnowolnieniu musi się uprawomocnić. Następnie sąd okręgowy przekaże dokumenty sądowi rejonowemu, który z urzędu będzie prowadzić postępowanie o ustanowienie opieki prawnej.

Nie mogę zgodzić się z Pani twierdzeniem, że ubezwłasnowolnienie Pani Ojca jest potrzebne właściwie tylko do sprawy o stwierdzenie nabycia spadku. Pani Ojciec jest nieświadomy jak Pani wskazuje w pytaniu. Nie jest on zatem w stanie podjąć żadnej decyzji dotyczącej jego samego. Może się zdarzyć, że Pani Ojciec będzie musiał przejść jakiś zabieg medyczny, że będzie brał udział w innych postępowaniach, że będzie konieczna jego zgoda w jakiejś sprawie. Stan Pani Ojca uniemożliwia mu podjęcie jakiejkolwiek decyzji i dlatego ubezwłasnowolnienie wydaje się zasadne.

Nawet z tego względu, że nie ma osoby która mogłaby zarządzać majątkiem Ojca, skoro on sam nie może prowadzić zarządu.

Oczywiście może Pani wnosić o zwolnienie z kosztów postępowania. Na te koszty składają się opłata od wniosku 100 zł i koszty biegłych wydających w sprawie opinię (psychiatra i psycholog). Wniosek o zwolnienie z kosztów może Pani zawrzeć we wniosku o ubezwłasnowolnienie lub w toku postępowania (np. po doręczeniu Pani wezwania do zapłaty zaliczki na poczet biegłych).

Warto także we wniosku o ubezwłasnowolnienie zawrzeć wniosek o ustanowienie dla Pani Ojca doradcy tymczasowego. Doradca tymczasowy ma takie uprawnienia jak kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. Osoba, dla której ustanowiono doradcę tymczasowego, ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, na równi z osobą ubezwłasnowolnioną częściowo. Do doradcy tymczasowego stosuje się przepisy o kuratorze osoby częściowo ubezwłasnowolnionej.

Doradca tymczasowy może, o ile tak postanowi sąd, sprawować zarząd majątkiem i interesami osoby ubezwłasnowolnionej i być jej przedstawicielem. Warto zatem w ewentualnym wniosku o ustanowienie na czas trwania postępowania o ubezwłasnowolnienie, warto dodać, że wnosi się o wskazanie, że doradca tymczasowy jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem.

Ustanowienie doradcy tymczasowego wraz z powołaniem go do reprezentowania Pani Ojca i zarządu jego majątkiem pozwoli Pani reprezentować Ojca, w różnych sprawach, już w czasie postępowania o ubezwłasnowolnienie.

4.

Prokurator nie jest ograniczony żadnym terminem. Tak jak wspomniano w pkt. 1 to, czy wystąpi z wnioskiem jest jego wyłączną, autonomiczną, decyzją. Postępowanie w sprawie o ubezwłasnowolnienie toczy się przed sądem i brak uzasadnionych postaw do twierdzenia, że jego szybkość zależy od tego czy wszczęte ono zostało na wniosek prokuratora czy rodziny. Przypominam równocześnie, że dopiero po uprawomocnieniu się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu  wszczynane jest postępowanie w sprawie ustanowienia opiekuna prawnego.

5.

W razie korzystania z alternatywy do sądowego postępowania w sprawie stwierdzenia nabycia spadku, a zatem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza, wymagana jest jednoczesna obecność przy tej czynności wszystkich osób branych pod uwagę jako spadkobiercy ustawowi lub testamentowi. Osoby te muszą złożyć przed notariuszem zgodne oświadczenia. Zatem również w tym wypadku, z uwagi na stan Pani Ojca złożenie przez niego oświadczenia, które nie byłoby obarczone wadą nieważności, nie byłoby możliwe.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, a zgodnie z przepisami prawa o notariacie, notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności notarialnej ma zdolność do czynności prawnych. Dlatego również w razie korzystania z tego trybu konieczne byłoby przeprowadzenie postępowania o ubezwłasnowolnienie i ustanowienie opiekuna prawnego, który dopiero mógłby złożyć takie oświadczenie.

Notariusz ma obowiązek odmówić sporządzenia aktu notarialnego jeżeli ma uzasadnione podejrzenia, że osoba która ma złożyć przed nim oświadczenie lub dokonać jakiejś czynności, nie ma rozeznania co do dokonywanej czynności czy składanego oświadczenia.

Jeżeli Pani Ojciec zmarłby przed zakończeniem spraw, wówczas do postępowania wstąpili by jego spadkobiercy. Jeżeli Pani jest jedynym spadkobiercą swojego Ojca to postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku toczyłoby się wyłącznie z Pani udziałem. Podobnie mogłaby Pani samodzielnie udać się do notariusza i tam złożyć stosowne oświadczenia i uzyskać notarialne poświadczenie dziedziczenia.

Stan prawny na dzień 02.12.2019 r.