Artykuły

Wspólnie z rodzeństwem nabyliśmy spadek po mamie (dziedziczenie ustawowe), która zmarła w 2020 r. – grunty orne, każdy z nas powyżej 1 ha. Żadne z nas nie jest rolnikiem. Jak to się ma do art. 1058 kc, co to dla nas oznacza? Ponadto jeden z braci chciałby przejąć te grunty na siebie. Prawnik radzi znieść współwłasność. Na chwilę obecną nie zostały dokonane żadne zmiany w księgach wieczystych. Rozumiem, że jest możliwość polubownego dogadania się poprzez spisanie umowy między nami? Czy powinno się to odbyć u notariusza, czy wystarczy przygotowanie dokumentu przez pełnomocnikia? Czy powinno się to odbyć w jakiś inny sposób? Brat chce reszcie rodzeństwa zapłacić za pole. Czy w tej umowie miedzy nami powinna być zawarta informacja, że w zamian za zrzeczenie się pola brat zobowiązuje się dokonać płaty w wysokości XX.XXX zł na rzecz (każdego z rodzeństwa) ? Czy w ogóle takie rozwiązanie jest możliwe w związku z tym art. 1058 kc.

Mirka

Szanowna Pani!

Wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 31.01.2001 r., sygn. akt P 4/99 rozstrzygnięto o zgodności z Konstytucją RP przepisów Kodeksu cywilnego przewidujących szczególne wymagania, od których spełnienia była uzależniona możliwość dziedziczenia gospodarstw rolnych: 

1. art. 1059, 1060, 1062, 1064 i 1087 KC oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych uznano za zgodne z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w jakim odnoszą się do spadków otwartych przed dniem ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw; 
2. art. 1059, 1060, 1062, 1064 i 1087 k.c. oraz przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych uznano za niezgodne z art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zakresie, w jakim odnoszą się do spadków otwartych od dnia ogłoszenia wyroku w Dzienniku Ustaw.

W związku z ww. wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego do dziedziczenia spadków otwartych od 14.02.2001 r. (a zatem i do spadku po Pani mamie) należy stosować ogólne zasady dziedziczenia (art. 922–1057) z uwzględnieniem tych przepisów tytułu X księgi czwartej, które Trybunał Konstytucyjny uznał za zgodne z Konstytucją RP lub co do których nie orzekał, a więc art. 1058, 1063, 1067, 1070, 1070¹, 1079, 1081, 1082 i 1086.

Jako spadkobiercy nie podlegacie Państwo również ograniczeniom w nabywaniu gospodarstw rolnych określonych w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego. Co prawda zgodnie z tą ustawą zasadą jest, że nabywcą nieruchomości rolnej może być wyłącznie rolnik indywidualny, ale ta zasada nie ma zastosowania przy nabywaniu nieruchomości rolnej m. in. w drodze dziedziczenia. 

Jeżeli jeden z braci chce przejąć grunty orne dla siebie to należy dokonać działu spadku, w wyniku którego ten brat otrzyma nieruchomości rolne, za spłatą (z pytania wynika, że brat chce spłacić rodzeństwo) na rzecz pozostałych spadkobierców. 

Jeżeli jest zgoda co do takiego sposobu działu to można:

1. zawrzeć umowę pomiędzy spadkobiercami – z uwagi na to, że dział dotyczy nieruchomości to umowa musi być w formie aktu notarialnego;
2. dokonać sądowego działu spadku na podstawie zgodnego projektu działu przedstawionego przez spadkobierców.

W przypadku zgody co do sposobu działu tańszym wariantem jest ten w pkt. 2 – opłata sądowa od wniosku o dział spadku na podstawie zgodnego projektu to 300 zł. Natomiast opłata notarialna za dział spadku zależy od wartości przedmiotu działu spadku (prawo ustala opłatę maksymalną) i zazwyczaj przekroczy te 300 zł (notariusz dolicza do opłaty także podatek VAT – 23%).

Dział spadku w przedmiotowym wypadku polegać będzie na tym, że nieruchomości rolne przypadną bratu, a ten zobowiąże się do zapłacenia pozostałym spadkobiercom określonych kwot. Można oczywiście uzgodnić termin zapłaty, płatność w ratach, odsetki, itp. 

Sądowy dział spadku powinien co do zasady obejmować cały spadek, ale z ważnych przyczyn może być ograniczony tylko do jego części (np. tylko nieruchomości rolnych, jeżeli w skład spadku po mamie wchodzą też inne przedmioty majątkowe). 

Stan prawny na dzień 18.02.2022 r.