Artykuły

„Mama 4+” - rodzicielskie świadczenie uzupełniające

Od dnia 1 marca 2019 r. obowiązuje ustawa z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (Dz. U. z 2019 r. poz. 303). W przekazach medialnych często określa się ten akt prawny jako program „Mama 4+”, jak również powtarza się uproszczone pojęcie - „emerytura dla matek”.

 

Art. 1 ust. 2 ww. ustawy jako cel rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego określa zapewnienie niezbędnych środków utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej albo ich nie podjęły ze względu na wychowywanie dzieci.

Taki zapis stanowi odzwierciedlenie szeroko zapowiadanego, wyrażonego choćby w uzasadnieniu do rządowego projektu ustawy, „uhonorowania osób, które wychowały co najmniej czworo dzieci i z tytułu długoletniego zajmowania się potomstwem nie wypracowały emerytury w wysokości odpowiadającej co najmniej kwocie najniższej emerytury. Projektowane regulacje doceniają trud wychowawczy rodziców w rodzinach wielodzietnych, przewidując zapewnienie określonych środków, po osiągnięciu odpowiedniego wieku.”

 

Podstawowe rozwiązanie przedstawionego wyżej problemu ujęto w art. 3 ust. 1, w którym sprecyzowano, że rodzicielskie świadczenie uzupełniające może być przyznane:

  1. matce, która urodziła i wychowała lub wychowała co najmniej czworo dzieci,
  2. ojcu, który wychował co najmniej czworo dzieci, w przypadku śmierci matki dzieci albo porzucenia dzieci przez matkę lub w przypadku długotrwałego zaprzestania wychowywania dzieci przez matkę.

Z powyższego wynika zatem, że ojciec otrzyma świadczenie dopiero wówczas, gdy z konkretnych przyczyn nie będzie możliwe otrzymywanie go przez matkę.

 

Alternatywa zawarta w pkt 1 zakłada, że wychowywane nie musiały być wyłącznie dzieci biologiczne matki. Jest to uregulowanie zbieżne z szeroko zakreśloną w art. 2 pkt 1 definicją dziecka, zgodnie z którą ustawodawca uwzględnia nie tylko dziecko własne lub współmałżonka, lecz także dziecko przysposobione lub przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej.

Pojęcie „wychowanie” objaśnia art. 2 pkt 9: „sprawowanie osobistej opieki nad dziećmi polegającej na stałym, bezpośrednim i ciągłym wykonywaniu ogółu obowiązków spoczywających na rodzicach w ramach praw im przysługujących względem dzieci w celu należytego sprawowania pieczy nad nimi i nad ich majątkiem.”

 

Art. 3 przewiduje też inne istotne elementy warunkujące otrzymanie przedmiotowego świadczenia. Warto wskazać tu przede wszystkim:

  • miejsce zamieszkania – zamieszkiwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i posiadanie po ukończeniu 16. roku życia centrum interesów osobistych lub gospodarczych (ośrodek interesów życiowych) przez okres co najmniej 10 lat, wraz z jednoczesnym spełnieniem jednego z następujących wymogów: obywatele Rzeczypospolitej Polskiej lub posiadający prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub cudzoziemcy legalnie przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej  (ust. 2);
  • osiągnięcie wieku emerytalnego - 60 lat dla matki albo 65 lat dla ojca, przy jednoczesnym nie posiadaniu dochodu zapewniającego niezbędne środki utrzymania (ust. 3);
  • zamieszkiwanie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w trakcie pobierania świadczenia (ust. 4);
  • uprawnienie do emerytury lub renty w kwocie poniżej poziomu najniższej emerytury (wnioskowanie a contrario z treści ust. 9);
  • brak okoliczności, które fakultatywnie (pozbawienie władzy rodzicielskiej lub ograniczenie władzy rodzicielskiej przez umieszczenie dziecka lub dzieci w pieczy zastępczej na mocy orzeczenia sądu, długotrwałe zaprzestanie wychowywania dzieci – ust. 5) bądź obligatoryjnie (tymczasowe aresztowanie, pozbawienie wolności – ust. 6) wpływają na możliwość przyznania świadczenia.

 

Maksymalna wysokość świadczenia nie może przekraczać kwoty najniższej emerytury, co wynika z art. 7 ust. 1. Jeżeli ktoś pobiera emeryturę lub rentę, w wysokości niższej od najniższej emerytury, świadczenie jest dopełnieniem jej wysokości do wysokości najniższej emerytury (art. 7 ust. 2).

W tym miejscu należy zaznaczyć, iż na podstawie art. 85 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 z późn. zm.), od dnia 1 marca 2019 r. najniższa emerytura wynosić będzie – z zastrzeżeniem wyjątków - 1100,00 zł miesięcznie.

 

Od kiedy obowiązuje uprawnienie? Odpowiedzi na to pytanie udziela art. 7 ust. 3, wskazując, iż prawo do świadczenia powstaje od pierwszego dnia miesiąca, w którym wydano decyzję, nie wcześniej jednak niż od dnia osiągnięcia wieku emerytalnego.

 

Podsumowując powyżej przytoczone przepisy - rodzicielskie świadczenie uzupełniające ma na celu zrównanie dochodów matki (a w uzasadnionych przypadkach - ojca), która osiągnęła wiek emerytalny, a w przeszłości wychowywała co najmniej czworo dzieci, do wysokości najniższej emerytury. Zatem jeśli taka osoba nie posiada jakiegokolwiek dochodu, od marca może przysługiwać jej równowartość najniższej emerytury, czyli 1100,00 zł brutto. Gdy natomiast jej dochód kształtuje się na niskim poziomie, to wówczas zostanie przyznane jej wyrównanie do poziomu najniższej emerytury, np. jeżeli 62-letnia kobieta otrzymująca emeryturę w wysokości 850,00 zł udokumentuje, że ma czworo dzieci, które wychowywała, może liczyć na świadczenie w wysokości 250,00 zł.

 

Problem stanowi jednak nieuwzględnienie przez ustawodawcę sytuacji, w której matce świadczenie nie będzie przysługiwać z powodu otrzymywania emerytury co najmniej równej najniższej. W takich okolicznościach prawa do najniższej emerytury nie posiada ojciec, nawet gdy jego dochody kształtują się na odpowiednio niskim poziomie.

 

Krąg uprawnionych do złożenia wniosku o ustalenie prawa do świadczenia został jasno określony w art. 4 ust. 1 – „odpowiednio” matka albo ojciec dzieci, czyli w praktyce wyłącznie osoba zainteresowana, spełniająca ustawowe kryteria. Z kolei stosownie do art. 4 ust. 2, wniosek rozpoznaje jednostka organizacyjna Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zaś jeśli właściwy w sprawie będzie Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego, składa się go w jednostce organizacyjnej KRUS.

Co oczywiste, wnioskodawca winien wykazać spełnianie przesłanek warunkujących przyznanie świadczenia, w szczególności wiek, sytuację dochodową oraz urodzenie i wychowywanie lub wychowywanie co najmniej czworga dzieci. Do tego celu służy również dołączone do wniosku oświadczenie o sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i materialnej oraz innych okolicznościach, których ustalenie jest niezbędne do przyznania świadczenia (art. 4 ust. 4 i 5).

 

Analogicznie jak z rozpoznaniem wniosku, wygląda kwestia przyznania świadczenia – kompetencję w tym zakresie posiada Prezes ZUS, chyba, że właściwym jest Prezes KRUS (art. 5 ust. 1). W myśl art. 5 ust. 3, przyznanie prawa do świadczenia lub odmowa przyznania prawa do świadczenia następuje w drodze decyzji.

 

Charakterystyczne unormowanie zawarto w art. 5 ust. 4 – zaskarżenie decyzji przyznającej prawo do świadczenia lub odmawiającej przyznania tego prawa następuje w formie wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy na zasadach dotyczących decyzji wydanej w pierwszej instancji przez ministra, czyli rozwiązania przyjętego w art. 127 § 3 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. - Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 2096 z późn. zm.). Ponadto do tego środka zaskarżenia stosuje się odpowiednio przepisy KPA dotyczące odwołań od decyzji oraz ustawy z dnia z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2018 r. poz. 1302 z późn. zm.) dotyczące skarg.

Natomiast do sądu właściwego w sprawach ubezpieczeń społecznych kieruje się odwołanie od decyzji organu rentowego wydaną w sprawie ponownego ustalenia wysokości świadczenia, ustania prawa do świadczenia, wypłaty świadczenia oraz zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Zgodnie z art. 4779  § 1-2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2018 r. poz. 1360 z późn. zm), odwołania od decyzji organów rentowych wnosi się na piśmie do organu, który wydał decyzję, w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji, zaś następnie organ rentowy przekazuje niezwłocznie odwołanie wraz z aktami sprawy do sądu.

 

Dodać należy, iż art. 11 ust. 1 przewiduje ogólne odesłanie do odpowiedniego stosowania KPA w przypadkach nieuregulowanych w ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia.

 

 

Stan prawny na dzień 1.03.2019 r.





  • Data2019-02-24
  • AutorPaweł Mirski

Zadaj pytanie prawnikowi

regulamin
Jeśli chcesz dodać więcej załączników wyślij e-mail na kontakt@prawo-porady.pl