W dniu 1 stycznia 2019 r. weszły w życie znowelizowane przepisy ustawy z dnia 5 grudnia 2014 r. o Karcie Dużej Rodziny (Dz. U. z 2017 r. poz. 1832 z późn. zm.). Zasadniczej zmianie uległ w szczególności art. 4, określający przesłanki warunkujące przyznanie prawa do Karty Dużej Rodziny. Do końca 2018 roku, zgodnie z art. 4 ust. 1, omawiane uprawnienie przysługiwało członkowi rodziny wielodzietnej, przez którą rozumie się rodzinę, w której rodzic (rodzice) lub małżonek rodzica mają na utrzymaniu co najmniej troje dzieci:
1) w wieku do ukończenia 18. roku życia;
2) w wieku do ukończenia 25. roku życia – w przypadku gdy dziecko uczy się w:
a) szkole – do dnia 30 września następującego po końcu roku szkolnego,
b) szkole wyższej – do końca roku akademickiego – w którym jest planowane ukończenie nauki;
3) bez ograniczeń wiekowych – w przypadku dzieci legitymujących się orzeczeniem o umiarkowanym albo znacznym stopniu niepełnosprawności.
Aktualnie art. 4 ust. 1 nie zawiera przytoczonego wyliczenia. Prawo do posiadania Karty nadal przysługuje członkowi rodziny wielodzietnej, która jednak jest rozumiana w szerszym znaczeniu niż wcześniej - jako rodzina, w której rodzic (rodzice) lub małżonek rodzica mają lub mieli na utrzymaniu łącznie co najmniej troje dzieci bez względu na ich wiek.
Tym samym, w kręgu uprawnionych znalazły się osoby, które kiedykolwiek były rodzicami co najmniej trojga dzieci, nawet jeśli (np. z powodu wczesnej śmierci jednego z nich) nie wszystkie dzieci były jednocześnie na ich utrzymaniu. Kartę otrzyma również aktualny małżonek rodzica trojga dzieci. Zatem odpowiedź na postawione na wstępie pytanie jest twierdząca.
Co powinna uczynić osoba, która utrzymywała w przeszłości troje dzieci, aby otrzymać Kartę Dużej Rodziny?
Warunkiem przyznania Karty i jej wydania jest uprzednie złożenie wniosku przez członka rodziny wielodzietnej, co zostało wyrażone w art. 10 ust. 1 ustawy. Takie wnioski powinny zostać udostępnione w urzędzie gminy (miasta) lub jednostce organizacyjnej realizującej zadania wynikające z omawianej ustawy (w praktyce najczęściej są to ośrodki pomocy społecznej). Druki te wraz z objaśnieniami są też dostępne na stronie internetowej Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Poza formą tradycyjną (papierową - osobiście lub za pośrednictwem poczty), w myśl art. 10 ust. 9a, wniosek i opisane wyżej dokumenty mogą być składane drogą elektroniczną, za pomocą systemu teleinformatycznego utworzonego przez ministra właściwego do spraw rodziny. Tego rodzaju systemem jest Platforma Informacyjno-Usługowa emp@tia.
Istnieją dwie formy Karty, o które może ubiegać się wnioskodawca – tradycyjna (dokument z tworzywa sztucznego) i elektroniczna (aplikacja na telefonie lub innym urządzeniu mobilnym). Zgodnie z art. 10 ust. 1a, wnioskodawca wskazuje, że wniosek dotyczy karty tradycyjnej lub elektronicznej. Ponieważ spójnik „lub” oznacza alternatywę zwykłą, wnioskodawca może wybrać obie możliwości - w takim przypadku nie poniesie żadnych kosztów, podobnie jak wówczas, gdy ubiegając się po raz pierwszy o przyznanie Karty, wskaże tylko jedną formę. Karta jest bowiem wydawana bezpłatnie (art. 13 ust. 1), lecz z wyjątkiem przewidującym, że wydanie Karty dla członka rodziny wielodzietnej podlega opłacie w wysokości 9,21 zł, jeśli wcześniej została wydana mu już karta tradycyjna i następnie ubiega się o przyznanie elektronicznej, ewentualnie została udostępniona mu już karta elektroniczna i następnie ubiega się o przyznanie tradycyjnej (art. 13 ust. 1a).
Wnioskodawcą nie musi być rodzic - może to być także jego pełnoletnie dziecko. Zgodnie z art. 10 ust. 3, wniosek może bowiem złożyć w imieniu członków rodziny wielodzietnej członek rodziny wielodzietnej posiadający pełną zdolność do czynności prawnych, który oświadczy, że jest umocowany do złożenia wniosku o przyznanie Karty lub jej duplikatu oraz do odebrania Karty lub jej duplikatu w imieniu członków rodziny wielodzietnej wskazanych we wniosku.
Wniosek powinien zawierać imiona, nazwiska i numery PESEL poszczególnych członków rodziny wielodzietnej. Ewentualny brak numeru PESEL zastępowany jest poprzez dołączenie oryginału lub odpisu dokumentu potwierdzającego tożsamość lub odpowiedniego aktu stanu cywilnego – szczegółowy zapis w tej kwestii zawiera art. 10 ust. 4a.
W przypadku wnioskowania o udostępnienie karty elektronicznej istotne znaczenie ma także wskazanie przez rodzica lub małżonka rodzica członków rodziny wielodzietnej, której usługa ma dotyczyć (art. 10 ust. 1b), jak również adres poczty elektronicznej i numer telefonu komórkowego osób korzystających z tej usługi (art. 10 ust. 1c).
Rodzic mający kiedykolwiek na utrzymaniu łącznie co najmniej troje dzieci dołącza do wniosku oświadczenie o tym fakcie, zawierające także wzmiankę, że nie jest lub nie był pozbawiony władzy rodzicielskiej ani ograniczony we władzy rodzicielskiej przez umieszczenie dziecka w pieczy zastępczej w stosunku do co najmniej trojga dzieci (art. 10 ust. 4 pkt 1).
Stosownie do art. 10 ust. 6, oświadczenia zawarte we wniosku oraz dołączone do niego składane są pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań, co wyraża treść klauzuli podpisywanej przez wnioskodawcę, zastępująca pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.
Podsumowując – wniosek o przyznanie Karty osobie mającej kiedykolwiek na utrzymaniu troje dzieci nie wymaga, co do zasady, przedłożenia aktów stanu cywilnego lub innych dokumentów, stanowiąc niejako rozbudowane oświadczenie, którego celem jest wykazanie, że prawo do Karty przysługuje oznaczonym osobom.
Niejako oczywisty jest zawarty w art. 10 ust. 2 wymóg właściwości miejscowej, polegający na złożeniu wniosku w gminie właściwej ze względu na miejsce zamieszkania członka rodziny wielodzietnej. Niewątpliwie ubieganie się o Kartę ma cechy postępowania administracyjnego, lecz rozstrzygnięcie sprawy wygląda odmiennie od typowego postępowania. Zgodnie z art. 9 ust. 3, przyznanie Karty nie wymaga bowiem wydania decyzji administracyjnej. Na podstawie innych przepisów ustawy, decyzja wydawana jest tylko w przypadku odmowy przyznania Karty, stwierdzenia utraty prawa do posiadania Karty lub przyznania Karty z naruszeniem przepisów ustawy, bądź też odmowy zwolnienia z ponoszenia opłaty za wydanie Karty.
Z art. 9 ust. 1 wynika, że Kartę przyznaje wójt (burmistrz, prezydenta miasta) właściwy ze względu na miejsce zamieszkania członka rodziny wielodzietnej. W praktyce czynności tych dokonują pracownicy urzędu gminy (miasta) lub innej jednostki organizacyjnej, w szczególności działający na podstawie upoważnienia wójta (burmistrza, prezydenta miasta) określonego w art. 9 ust. 5. Przyznanie Karty wykonywane jest w systemie teleinformatycznym, podobnie jak choćby czynności związane z wprowadzeniem danych wniosku i potwierdzające wydanie Karty. W myśl art. 18 ust. 1 pkt 2, działanie systemu teleinformatycznego zapewnia minister właściwy do spraw rodziny, zaś art. 18 ust. 4 obliguje wójta (burmistrza, prezydenta miasta) do realizacji ustawy za pomocą tego systemu.
Należy podkreślić, że dziecku będącemu członkiem rodziny wielodzietnej prawo do Karty będzie przysługiwać tylko wówczas, gdy w dniu składania wniosku co najmniej troje dzieci w tej rodzinie spełnia wymagania, czyli: wiek do 18. roku życia, dalsza nauka do 25. roku życia, bądź też umiarkowany albo znaczny stopień niepełnosprawności. Powyższy warunek wynika z treści art. 4 ust. 2a i 2b, w którym aktualnie znajduje się to przytaczane na wstępie wyliczenie.
Przykład: rodzic wnioskuje o przyznanie Karty dla siebie, drugiego rodzica (albo swojego małżonka nie będącego rodzicem trojga dzieci) oraz ich wspólnych dzieci w wieku 13 lat, 18 lat i 23 lat. Jeśli pełnoletnie dzieci uczą się lub studiują, co winno być wykazane poprzez oświadczenie o planowanym terminie ukończenia nauki w danej placówce (o którym mowa w art. 10 ust. 4 pkt 4), to wszystkie dzieci otrzymają Karty – odpowiednio do ukończenia 18. roku życia oraz do dnia 30 września roku (ta data, a nie „do końca roku akademickiego” odnośnie nauki w szkole wyższej obowiązuje po nowelizacji), w którym jest planowane ukończenie nauki. Z kolei gdy 23-latek nie studiuje, nie uczy się, ani nie legitymuje się odpowiednim orzeczeniem o stopniu niepełnosprawności, to mimo spełniania kryteriów przez pozostałe dzieci, nie otrzymają one Karty.
Stan prawny na dzień 17.03.2019 r.
