Wraz z bratem otrzymałem w darowiźnie od matki dom mieszkalny. Obecnie matka potrzebuje stałej opieki. Postanowiliśmy oddać matkę do wyspecjalizowanego domu opieki. Koszty muszę ponosić ja, gdyż brat nie ma pieniędzy. Czy istnieją jakiekolwiek skuteczne zabezpieczenia prawne aby otrzymać zwrot poniesionych kosztów od brata po sprzedaży domu?
tak jak napisałem mamę dopiero zamierzamy "umieścić" w domu opieki. Z mojej wiedzy wynika, że czy to jest dom społeczny czy prywatny i tak trzeba będzie opłacić całą kwotę t.j. około 4000 zł. Mamy emerytura wynosi 1500 zł, resztę trzeba dopłacić i tą dopłatą chcę się podzielić z bratem. Brat odmawia z braku pieniędzy. Mogę ponieść te koszty, jednak chciałbym mieć gwarancję ich zwrotu przez brata przy sprzedaży domu.
Michał
Szanowny Panie!
Z tytułu otrzymanej darowizny, Pan i brat możecie być zobowiązani do dostarczania mamie środków utrzymania. Tymi środkami utrzymania mogą być środki jakie mama będzie musiała ponosić na zapewnienie jej wymaganej, całodobowej pomocy i opieki w domu pomocy społecznej. Warunkiem jest to, że darczyńca musi znaleźć się w stanie niedostatku.
Jak wskazuje art. 897 Kodeksu cywilnego, jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.
Powyższy przepis może nakładać na Pana i na brata, jako obdarowanych, obowiązek dostarczania mamie środków na jej utrzymanie. Czy można żądać zwrotu od brata środków na utrzymanie mamy na podstawie art. 897 KC?
Jak wskazuje Roman Trzaskowski w: Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom V. Zobowiązania. Część szczegółowa, wyd. II, WKP 2017: „Okoliczność, że darczyńca zawarł wiele umów darowizny, jest w kontekście art. 897 oceniana różnie. (…) Jeżeli natomiast jest kilku obdarowanych jednocześnie, darczyńca powinien dokonać odpowiedniej repartycji ciężaru między nimi, z uwzględnieniem przypadających im części przedmiotu darowizny (art. 379) (L. Stecki, Umowa..., s. 147; L. Stecki (w:) System..., t. 7, red. J. Rajski, 2011, s. 346; zob. też S. Rejman (w:) Kodeks..., t. II, red. J. Ignatowicz, 1972, s. 1743).
Wydaje się jednak, że niezależnie od tego, czy do obdarowania większej liczby osób doszło jednocześnie, czy w pewnych odstępach czasu, wszyscy obdarowani są zobowiązani – w graniach istniejących jeszcze wzbogaceń – do świadczeń alimentacyjnych i jest to zobowiązanie in solidum; w stosunkach wewnętrznych obdarowani odpowiadają zaś – również w granicach wzbogacenia – proporcjonalnie do wielkości otrzymanych darowizn”.
Odpowiedzialność in solidum (solidarność nieprawidłowa) występuje wówczas, gdy wierzyciel może dochodzić roszczenia od kilku osób, na podstawie odrębnych stosunków prawnych, jakie go łączą z poszczególnymi podmiotami, zaś spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników w całości lub w części zwalnia odpowiednio pozostałych, lecz nie ma podstawy do przyjęcia solidarnego charakteru odpowiedzialności dłużników z uwagi na brak jej ustawowego lub umownego źródła (art. 369 k.c.) – tak w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 27 kwietnia 2016 r., sygn. akt II CSK 361/15, LEX nr 2051475.
Przenosząc powyższe dywagacje na Pana sytuację, to należy stwierdzić że jeżeli Pana mama znalazłaby się w stanie niedostatku i zażądałaby od Pana świadczeń alimentacyjnych na podstawie art. 897 KC, to w przypadku spełniania tych świadczeń mógłby Pan żądać od brata zwrotu części poniesionych wydatków na mamę, odpowiednio do Panów udziałów w darowanej rzeczy.
Pana ewentualne roszczenie z tytułu zobowiązania in solidum nie byłoby uzależnione od faktu zbycia przez Panów wspólnej nieruchomości otrzymanej od mamy.
Aby w ogóle móc mówić, o możliwości dochodzenia od brata środków wydatkowanych na poniesienie opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej musiałyby być spełnione łącznie następujące założenia:
- Mama musiałaby znaleźć się w stanie niedostatku
- Mama musiałaby zażądać dostarczenia jej środków utrzymania na mocy art. 897 KC
- Środki na opłatę pobytu w domu pomocy społecznej musiałyby być uznane za środki, których brak mamie do utrzymania
- Pan i brat mulilibyście być jeszcze wzbogaconym przez uzyskanie korzyści w wyniku darowizny
Zwrócę jeszcze uwagę, że ww. przedstawiciel doktryny w komentarzu posługuje się sformułowaniem „wydaje się”. Oznacza to, że nie jest przesądzone, że w przypadku sporu również sąd by tak uznał.
W moim wieloletnim doświadczeniu zawodowym nie spotkałem się z podobnymi żądaniami wysuwanymi przez obdarowanego w stosunku do innych obdarowanych za pomocą regulacji dotyczących art. 897 KC i solidarności nieprawidłowej.
Nawet gdyby wszystkie warunki wskazane powyżej były łącznie spełnione nie ma pewności, że gdyby ponosiłby Pan opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej to opierając się na przepisie art. 897 KC byłby Pan w stanie wyegzekwować jakiekolwiek kwoty od brata.
Z racji bycia razem z bratem współwłaścicielem nieruchomości, w przypadku sprzedaży tej nieruchomości nie będzie Panu przysługiwało prawo do żądania zwrotu części poniesionej przez Pana opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej.
Sprzedaż wspólnej nieruchomości i podział sumy uzyskanej ze sprzedaży należy uznać za zniesienie współwłasności – podział cywilny.
Współwłaściciele mogą pomiędzy sobą zgłaszać roszczenia z tytułu posiadania rzeczy, o dokonane nakłady i o pobrane pożytki.
Żaden przepis prawa nie wskazuje, że kilka osób, które otrzymały udziały w jednej rzeczy (np. nieruchomości) w darowiźnie od jednej osoby może żądać rozliczenia wydatków poczynionych na pomoc darczyńcy.
Jak wskazuje Kodeks cywilny i rodzinny rodzice i dzieci powinny wspierać się wzajemnie.
Zarówno Pan jak i brat możecie być zobowiązani do alimentacji swojej mamy. Obowiązek alimentacyjny dziecka wobec rodzica powstaje wówczas kiedy rodzic znajdzie się w stanie niedostatku.
Zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego.
Zakres obowiązku alimentacyjnego każdego ze zobowiązanych, jeżeli jest ich kilku, ustalany jest indywidualnie odpowiednio do możliwości zarobkowych i majątkowych każdego ze zobowiązanych. Jeżeli uprawniony do alimentów rodzic ma kilkoro dzieci to te dzieci mogą płacić alimenty w różnej wysokości. Nie jest tak, że każde z dzieci ma przyczyniać się do utrzymania rodzica płacąc jednakowe alimenty.
Z uwagi na powyższe, nawet jeżeli mama zażądałaby od Pana i brata alimentów (a byłoby to możliwe gdyby znalazła się w stanie niedostatku) to zakres ewentualnego obowiązku alimentacyjnego Panów (wysokość alimentów) byłaby indywidualnie ustalana, a w sytuacji gdyby jeden z Panów płacił wyższe alimenty niż rodzeństwo, to nie mógłby żądać z tego tytułu żadnych kwot od rodzeństwa.
Pana mama może skorzystać z usług domu pomocy społecznej prowadzonego na podstawie ustawy o pomocy społecznej) lub „prywatnego” prowadzonego przez przedsiębiorców, do których przepisy ustawy o pomocy społecznej nie mają zastosowania.
Jeżeli chodzi o domy pomocy społecznej prowadzone na zasadzie ustawy o pomocy społecznej to umieszczenie w tych placówkach odbywa się na podstawie decyzji administracyjnych o skierowaniu osoby do domu pomocy społecznej i o umieszczeniu w takim domu.
Jak wskazują przepisy ustawy o pomocy społecznej, a konkretnie art. 61 ust. 1, obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1. mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
- przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.
Według ust. 2 opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1. mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2. małżonek, zstępni przed wstępnymi - zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:
a. w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,
b. w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;
3. gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej - w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.
W myśl art. 103 ust. 2, kierownik ośrodka pomocy społecznej ustala w drodze umowy z małżonkiem, zstępnymi przed wstępnymi mieszkańca domu wysokość wnoszonej przez nich opłaty za pobyt tego mieszkańca w domu pomocy społecznej, biorąc pod uwagę wysokość dochodów i możliwości, przy czym opłata ta nie powinna być zwiększana w przypadku gdy jedna z osób jest zwalniana z odpłatności z mocy prawa lub z powodów, o których mowa w art. 64.
Mając na względzie powyższe przepisy ustawy o pomocy społecznej należy wskazać, że jako zstępni możecie być Panowie (Pan i brat) zobowiązani do ponoszenia odpłatności za pobyt mamy w DPS.
Jeżeli mama znalazłaby się w takim DPS to Pan i brat bylibyście zobowiązani do ponoszenia odpłatności jeżeli Wasz dochód (lub dochód rodzin w których żyjecie) przekroczy 300% kryterium dochodowego na osobę (2103 zł) lub na osobę w rodzinie (1584 zł na osobę).
Ustawa o pomocy społecznej zawiera zamknięty krąg osób, w stosunku do których można orzec o obowiązku ponoszenia opłat za pobyt w domu pomocy społecznej i jednocześnie wynika z niego kolejność, w jakiej wymienione podmioty ponoszą odpłatność za ten pobyt: małżonek, zstępni w następnej kolejności wstępni, a jeszcze w dalszej - gmina.
O ile więc reguła kolejności dotyczy podmiotów wskazanych powyżej, o tyle nie można mówić o kolejności w sytuacji wystąpienia obowiązku ponoszenia opłat przez kilkoro zstępnych. Każdy z nich (czyli np. kilkoro dzieci osoby w DPS) ma bowiem taki sam obowiązek ponoszenia opłat, a jedynie różnicować je może osiągane kryterium dochodowe każdego zstępnego.
I w tym przypadku nie jest tak, że każdy ze zstępnych ponosi taką samą opłatę.
Osoba zobowiązana do ponoszenia opłat może też być zwolniona z obowiązku ponoszenia opłaty w całości lub w części.
Jeżeli chodzi o „prywatne” domy opieki to zasady ponoszenia opłaty za pobyt osoby określa umowa o pobyt. Taka umowa powinna być zawarta z osobą umieszczoną w takim domu, ale często jest zawierana przez osoby bliskie osoby umieszczonej w takiej placówce (i jest to zgodne z prawem).
Koszty jakie dziecko poniosło w związku z pomaganiem i wspieraniem rodzica nie są długiem spadkowym. Nie ma podstaw prawnych do żądania rozliczania poniesionych kosztów pomagania rodzicowi po jego śmierci.
Jak z powyższego wynika, wprost z mocy obowiązujących przepisów nie wynika Pana uprawnienie do żądania zwrotu przez Pana brata części poniesionych opłat tytułem opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej.
Ewentualnie mógłby się Pan ubiegać o zwrot części poniesionych opłat w przypadku zastosowania w sprawie art. 897 Kodeksu cywilnego. Jednak to czy udałoby się Panu uzyskać na tej zasadzie jakieś kwoty uzależnione jest od wielu okoliczności i od interpretacji przepisów dokonanej przez sąd. Co wiecej, aby w ogóle można było mówić o jakichkolwiek roszczeniach z tytułu odpowiedzialności in solidum, koniecznym byłoby spełnienie wielu przesłanek, o których pisałem powyżej. Przede wszystkim mama musiałaby zażądać dostarczania jej środków utrzymania.
Przepisy prawa nie dają Panu zatem gwarancji zwrotu przez Pana brata części środków jakie przeznaczy Pan na utrzymanie mamy w domu pomocy społecznej, w przypadku sprzedaży otrzymanego w darowiźnie domu czy niezależnie od tego czy dom będzie sprzedany.
Czy możliwe jest zobowiązanie brata do zwrotu części poniesionych przez Pana kwot na pobyt mamy w domu pomocy społecznej?
Jest to możliwe na podstawie umowy. Może Pan zawrzeć z bratem umowę, na mocy której brat zobowiąże się do zwrotu na Pana rzecz części poniesionych przez Pana kosztów utrzymania mamy w domu pomocy społecznej. Można w tej umowie określić także termin spełnienia zobowiązania, a także warunek – np. w przypadku zbycia domu.
Taka umowa będzie umową nienazwaną (nie jest zdefiniowana w przepisach), ale jest dopuszczalna zgodnie z zasadą swobody umów. Jak wskazuje art. 353¹ Kodeksu cywilnego,strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byle jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Zgodnie z powyższą zasadą Pan i brat możecie ewentualnie zasady ponoszenia opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej.
Innym sposobem jest zawarcie z domem pomocy społecznej (w grę wchodzą tylko „prywatne”) umowy o pobyt mamy w tej placówce, gdzie Pan i brat zobowiązujecie się wspólnie, solidarnie do ponoszenia opłat za pobyt mamy w domu.
Jeżeli bylibyście Panowie solidarnie zobowiązani do ponoszenia opłaty za pobyt mamy, w przypadku gdyby ponosiłby Pan opłaty za pobyt mamy w domu pomocy społecznej przysługiwałby Panu regres w stosunku do brata o zwrot części poniesionych przez Pana kosztów.
Tu zwrot części opłat nie mógłby być skorelowany ze sprzedażą domu otrzymanego w darowiźnie.
Jeszcze innym sposobem na wyegzekwowanie od brata części środków przeznaczonych przez Pana na pobyt mamy w domu pomocy społecznej byłoby zawarcie z mamą umowy pożyczki środków na opłatę za dom. W takim wypadku mama byłaby zobowiązana do poniesienia opłaty za dom („prywatny”), a Pan pożyczałby mamie środki na tą opłatę.
Mama byłaby zobowiązana do zwrotu Panu tych środków. W przypadku śmierci mamy zobowiązanie z tego tytułu weszłoby w skład spadku jako dług spadkowy – pieniądze musieliby zwrócić spadkobiercy Pana mamy (jeżeli nie ma testamentu spadkobiercami ustawowymi są Pan i brat).
Wskażę, że nie ma Pan możliwości „zmuszenia” brata, ale również i mamy, do zawarcia z Panem jakichkolwiek umów. Będzie to możliwe jeżeli wyrażą oni wolę zawarcia z Panem umowy.
Stan prawny na dzień 13.12.2019 r.
