Sprawa dotyczy wezwania do uzupełnienia braków formalnych do wniosku o stwierdzenie dziedziczenia po mojej mamie. Mieszkam na stale poza Polską, zrzekłam się obywatelstwa polskiego. Od chwili wyjazdu z Polski w latach 80-tych XX w. wszystkie zdarzenia z zakresu stanu cywilnego w moim życiu poza Polską i nie były rejestrowane w Polsce. W polskim rejestrze USC znajduje się tylko mój akt urodzenia. Nie zarejestrowane są: zawarcie związku małżeńskiego, rozwód i zawarcie drugiego małżeństwa.
Do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po mamie złożyłam dokumenty: akt zgonu mamy i aktualny akt małżeństwa zawartego przeze mnie za granicą z tłumaczeniem przysięgłym na język polski oraz wyciąg z aktu małżeństwa na wielojęzycznym standardowym formularzu UE.
Niestety sąd tych dokumentów nie zaakceptował i zażądał ode mnie aktu małżeństwa wystawionego przez USC w Polsce na podstawie aktu sporządzonego za granica w ciągu 7 dni! USC nie może wydać, ponieważ moje małżeństwo nie bylo to w Polsce rejestrowane. Wysłałam więc do sądu prośbę o zaakceptowanie dostarczonych dokumentów, wyjaśniając że mieszkam za granicą i nie posiadam obywatelstwa polskiego, podając wszystkie daty i fakty. Reakcja sądu: zwrócono mi wniosek i wszystkie dokumenty.
Czy sąd ma prawo żądać ode mnie dostarczenia aktu małżeństwa, wystawionego przez USC w Polsce na podstawie aktu sporządzonego za granicą?
Grażyna
Szanowna Pani!
Działanie sądu opisane w pytaniu nie jest prawidłowe. I to z kilku powodów.
Po pierwsze, Kodeks postępowania cywilnego wskazuje w przepisach jakie wymogi formalne powinny spełniać pisma procesowe, w tym pozwy i wnioski o wszczęcie postępowania nieprocesowego (takim jest postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku).
W odniesieniu do wniosku o stwierdzenie nabycia spadku Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje innych dodatkowych wymogów formalnych, w szczególności nie przewiduje także wymogu dołączania odpisów aktów stanu cywilnego (aktu zgonu spadkodawcy, czy aktu urodzenia/małżeństwa spadkobierców). Wymogu takiego nie zawiera szczególna regulacja prawna zawarta w art. 669 – 679 KPC dotycząca postępowania o stwierdzenie nabycia spadku.
Tak też wypowiadają się przedstawiciele doktryny. Jak wskazał Piotr Pruś w Manowska Małgorzata (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom II, LEX/el. 2020: „Zgodnie z art. 3 p.a.s.c. akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych. Oznacza to, że fakt urodzenia, małżeństwa, zgonu oraz innych zdarzeń, które mają wpływ na stan cywilny, może być wykazany wyłącznie za pomocą takich właśnie dokumentów (art. 2 p.a.s.c.). Brak aktów stanu cywilnego spadkobierców nie stanowi braku formalnego wniosku o stwierdzenie nabycia spadku (postanowienie SN z 16.11.2016 r., I CSK 807/15, LEX nr 2174065).”.
W uzasadnieniu ww. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 16 listopada 2016 r., sygn. akt I CSK 807/15, wskazanego w powyższym komentarzu, można przeczytać: „Sąd drugiej instancji błędnie przyjął, że żądane odpisy skrócone aktów stanu cywilnego stanowią brak formalny wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Są to dowody z dokumentów, co oznacza, że ich nieprzedłożenie nie może stanowić podstawy zawieszenia podstępowania w rozumieniu art. 177 § 1 pkt 6 kpc Nie jest to bowiem przyczyna uniemożliwiająca nadanie sprawie dalszego biegu (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 1968 r. II CZ 185/68. OSNCP 1969, nr 7-8, poz. 144 i z dnia 4 maja 1973 r., II CZ 53/73, OSNCP 1974, Nr 2, poz. 35).”.
Nie było zatem podstaw do zwrotu wniosku z uwagi na nieprzedłożenie aktu stanu cywilnego, bo taki akt Pani przedłożyła. Nawet jeżeli do wniosku nie dołączono by żadnych aktów stanu cywilnego to nie było podstaw do zwrotu wniosku.
Po drugie, nie ma Pani obowiązku transkrypcji (umiejscowienia) aktu stanu cywilnego w polskim urzędzie stanu cywilnego, a tym samym sąd nie mógł od Pani żądać przedłożenia „polskiego” aktu stanu cywilnego.
Art. 104 ust. 1 ustawy z dnia 28 listopada 2014 r. Prawo o aktach stanu cywilnego, mówi że zagraniczny dokument
. Przepis ten wskazuje, że transkrypcja jest obligatoryjna, jeżeli obywatel stanu cywilnego, będący dowodem zdarzenia i jego rejestracji, może zostać przeniesiony do rejestru stanu cywilnego w drodze transkrypcji.
Należy wskazać, że dokonując transkrypcji, kierownik urzędu stanu cywilnego wydaje decyzję administracyjną o wpisaniu zagranicznego aktu stanu cywilnego do polskich ksiąg stanu cywilnego i decyzja ta stanowi podstawę do sporządzenia polskiego aktu stanu cywilnego. W ramach transkrypcji kierownik urzędu stanu cywilnego opisuje jedynie akt podlegający transkrypcji przytaczając jego treść bez żadnych zmian. W wyniku transkrypcji powstaje polski akt stanu cywilnego, który nie różni się treścią od aktu transkrybowanego, a pod względem formy, mocy dowodowej oraz zasad korekty, nie różni się od aktów stanu cywilnego rejestrujących zdarzenie krajowe.
Z przepisu art. 104 ust. 1 wynika, że nie ma obowiązku przenoszenia zagranicznych dokumentów stanu cywilnego i jego rejestracji w polskim urzędzie stanu cywilnego.
Jest jeden wyjątek określony w ust. 5 art. 104 ustawy. Według tego przepisu, transkrypcja jest obligatoryjna, jeżeli obywatel polski, którego dotyczy zagraniczny dokument stanu cywilnego, posiada akt stanu cywilnego potwierdzający zdarzenia wcześniejsze sporządzony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej i żąda dokonania czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego lub ubiega się o polski dokument tożsamości lub nadanie numeru PESEL.
Przepis dotyczący obligatoryjnej transkrypcji zagranicznego aktu stanu cywilnego nie dotyczy Pani, ponieważ nie jest Pani obywatelem polskim i nie zamierza Pani dokonać czynności z zakresu rejestracji stanu cywilnego, nie ubiega się o polski dokument tożsamości albo nadanie numeru PESEL.
Skoro nie ma obowiązku rejestracji Pani aktu małżeństwa wydanego w Austrii to nie można Pani „zmuszać” do dokonania transkrypcji tego aktu.
Po trzecie, w sprawie należy wziąć pod uwagę art. 1138 Kodeksu postępowania cywilnego, który stanowi, że zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi. Dokument dotyczący przeniesienia własności nieruchomości położonej w Rzeczypospolitej Polskiej powinien być uwierzytelniony przez polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne lub urząd konsularny. To samo dotyczy dokumentu, którego autentyczności strona zaprzeczyła.
Zagraniczny odpis aktu stanu cywilnego jest zagranicznym dokumentem urzędowym, który ma moc dowodową na równi z polskim aktem stanu cywilnego. W każdej sprawie sądowej, również w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku.
Sąd Najwyższy wielokrotnie wypowiadały się w tej kwestii. Podam kilka orzeczeń. Oto kilka z nich:
W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 16 marca 2007 r., sygn. akt III CSK 380/06, LEX nr 457689, stwierdzono: „zagraniczne akty stanu cywilnego posiadają na terenie Polski moc dowodową taką samą, jak polskie akty stanu cywilnego. Moc dowodowa zagranicznych aktów stanu cywilnego nie zależy przy tym, od ich wpisania do polskich ksiąg stanu cywilnego (transkrypcji).
Transkrypcja nie ma charakteru rejestracyjnego, a jest jedynie transponowaniem pod względem językowym i formalnym zagranicznego aktu stanu cywilnego na obowiązujący w Polsce język urzędowy i w obowiązującej tu formie rejestracji urodzeń, małżeństw i zgonów.".
W uchwale Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2012 r., sygn. akt III CZP 58/2012, OSNC 2013/5 poz. 55, wskazano: „akt stanu cywilnego sporządzony za granicą stanowi wyłączny dowód zdarzeń w nim stwierdzonych także wtedy, gdy nie został wpisany do polskich ksiąg stanu cywilnego (art. 73 ust. 1 ustawy z dnia 29 września 1986 r. - Prawo o aktach stanu cywilnego).".
Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 lipca 2015 r., sygn. akt I CSK 725/14, LEX nr 1770907, orzekł: „stosownie do art. 1138 kpc zagraniczne dokumenty urzędowe mają moc dowodową na równi z polskimi dokumentami urzędowymi i zasada ta ma zastosowanie także do aktu stanu cywilnego sporządzonego za granicą, mimo że akt taki nie został wpisany do polskiej księgi stanu cywilnego.".
Po czwarte, w sprawie należy uwzględnić także art. 59 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z dnia 4 lipca 2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Przepis ten stanowi, ze dokument urzędowy sporządzony w państwie członkowskim wywołuje w innym państwie członkowskim takie same skutki dowodowe jak w państwie członkowskim pochodzenia lub skutki dowodowe najbardziej z nimi porównywalne, o ile nie jest to w sposób oczywisty sprzeczne z porządkiem publicznym (ordre public) danego państwa członkowskiego.
Osoba, która chce wykorzystać dokument urzędowy w innym państwie członkowskim może zwrócić się do organu sporządzającego ten dokument urzędowy w państwie członkowskim pochodzenia o wypełnienie formularza przyjętego zgodnie z procedurą doradczą, o której mowa w art. 81 ust. 2, określającego skutki dowodowe, jakie dany dokument urzędowy rodzi w państwie członkowskim pochodzenia.
Mając na względzie powyższe należy stwierdzić, że sąd nie miał podstaw aby zwracać wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po Pani mamie. Jestem przekonany, że gdyby złożyła Pani zażalenie na orzeczenie sądu dotyczące zwrotu wniosku to sąd odwoławczy uchyliłby to zarządzenie i nakazał rozpatrzenie sprawy. Aktualnie upłynął już termin do złożenia zażalenia i zarządzenie o zwrocie wniosku jest już prawomocne.
Co można zrobić?
Proponowałbym ponowne złożenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku po Pani mamie. Do tego wniosku ponownie dołączyć akty stanu cywilnego, w tym zagraniczny akt małżeństwa Pani na potwierdzenie Pani pokrewieństwa ze spadkodawcą oraz zmiany nazwiska.
Proponuję także we wniosku zamieścić ww. twierdzenia dotyczące niezasadności ewentualnego ponownego żądania przedłożenia umiejscowionego w Polsce aktu małżeństwa. Jeżeli sąd ponownie zwróci wniosek to wówczas można złożyć zażalenie na to zarządzenie.
Stan prawny na dzień 2.12.2020 r.
