Mój brat sporządził testament w którym powołał mnie do całego spadku po sobie. Mój brat nie miał dzieci, ani żony. W chwili śmierci brata nasz ojciec nie żył, żyła tylko mama. Miał on 4 rodzeństwa (ze mną).
W skład majątku brata wchodził grunt z domem mieszkalnym. Wartość tego spadku ustalona przez rzeczoznawcę to 177.162,50 zł. W 2018 r. zmarł brat, w 2020 r. zmarła mama.
Jest już postanowienie o stwierdzeniu spadku po bracie (na mnie w całości) i po mamie (na mnie i moje rodzeństwo, każdy po ¼).
Moje rodzeństwo domaga się zachowku z racji testamentu po bracie. Mówią że jako rodzeństwo mogą żądać zachówku. Mówią też, że mama mogła żądać ode mnie zachowku a oni są jej spadkobiercami. Czy jako spadkobiercy mamy mogą żądać ode mnie zachowku?
Ola
Szanowna Pani!
Zachowek po bracie nie przysługuje Pani rodzeństwu. Krąg osób uprawnionych do zachowku jest określony w art. 991 kc, a ten przepis wskazuje jako uprawnionych do zachowku wyłącznie zstępnych, małżonka oraz rodziców spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Nie ma mowy o uprawnieniu rodzeństwa do zachowku.
Brat nie miał w chwili śmierci ojca, dzieci ani małżonka. W takim wypadku jego spadkobiercami ustawowymi była mama w 1/2 udziału oraz jego rodzeństwo, każde po 1/8 udziału.
Rodzeństwo nie jest uprawnione do zachowku, ale takie uprawnienie przysługiwało mamie. Pani mama, jako pomięta w dziedziczeniu mogła ona od Pani żądać zachowku po swoim synu a Pani bracie o wartości odpowiadającej 1/4 udziału w spadku (1/2 z 1/2) lub 1/3 udziału w spadku (2/3 z 1/2) jeżeli w chwili śmierci brata mama była całkowicie niezdolna do pracy.
Skoro brat wartość spadku po bracie to 177.162,50 zł to wartość zachowku należnego mamie wynosiła 44.290,63 zł (1/4 z 177.162,50 zł) lub 59.054,17 zł (1/3 z 177.162,50 zł) jeżeli mama była w chwili śmierci brata całkowicie niezdolna do pracy.
Roszczenia majątkowe wchodzą w skład spadku. Również roszczenie Pani mamy weszło w skład spadku po Pani bracie. Jednak w tym przypadku - w przypadku dziedziczenia roszczenia o zachowek – dziedziczenie podlega pewnym ograniczeniom, określonym w art. 1002 kc. Przepis ten wskazuje, że roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.
Skoro Pani rodzeństwo nie było uprawnione do zachowku po bracie i to roszczenie o zachowek przysługujące mamie (wobec Pani) nie przeszło na spadkobierców mamy.
Powyższe znajduje potwierdzenie w doktrynie. Np. Mariusz Załucki w Mariusz Fras (red.), Magdalena Habdas (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki (art. 922-1087), WKP 2019, stwierdza: „Należy przyjąć, że w aktualnym stanie normatywnym roszczenie z tytułu zachowku przechodzi tylko na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku, który należy do kręgu uprawnionych do zachowku po pierwotnym spadkodawcy 2015 . Chodzi tu o osoby, które mogły być uprawnione do zachowku jedynie potencjalnie, ale w danych okolicznościach sprawy roszczenie im nie przysługiwało, a na skutek śmierci osoby, której roszczenie to przysługiwało, zaktualizowało się ich własne roszczenie o zachowek. Jeżeli wśród spadkobierców uprawnionego do zachowku nie ma takich osób, wówczas roszczenie o zachowek wygasa.”.
Jerzy Ciszewski Jerzy(red.) i Jakub Knabe w Jerzy Ciszewski (red.), Piotr Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2021, wskazują: „Zgodnie z komentowanym przepisem roszczenie z tytułu zachowku może dziedziczyć tylko ten spadkobierca uprawnionego do zachowku, który należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy. Regulację tę należy rozumieć w ten sposób, że roszczenie z tytułu zachowku może przejść nie tylko na osoby, które były wspólnie z ich spadkodawcą uprawnione do zachowku po pierwszym spadkodawcy, lecz także na osoby, które jedynie potencjalnie mogły być uprawnione do zachowku po pierwszym spadkodawcy, lecz w danych okolicznościach takie roszczenie im nie przysługiwało (np. dalsi zstępni pierwszego spadkodawcy, którzy byliby uprawnieni do zachowku po nim w braku ich wstępnego).”.
I jeszcze Elżbieta Skowrońska-Bocian, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, wyd. X, LexisNexis 2011: „Roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu, ale według reguł odbiegających od tych, które zostały wyrażone w art. 922. Z tego przepisu bowiem mogłoby wynikać, że albo roszczenie o zachowek podlega dziedziczeniu bez ograniczeń, tak jak inne prawa o charakterze majątkowym, albo też wyłączone jest od dziedziczenia ze względu na ścisły związek z osobą uprawnionego. Tymczasem ustawa przewiduje dziedziczenie roszczenia o zachowek przez określony krąg podmiotów. Zgodnie z brzmieniem przepisu chodzi o osoby uprawnione do zachowku po pierwszym spadkodawcy.”.
Reasumując – Pani rodzeństwo nie jest uprawnione do żądania „własnego“ zachowku po bracie, ani do żądania zapłacenia zachowku po zmarłym bracie jaki przysługiwał mamie.
Stan prawny na dzień 20.02.2022 r.
