Z dniem 1 października 2019 r. weszła w życie ustawa z dnia 31 lipca 2019 r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2019 r. poz. 1622). Na podstawie wskazanego aktu prawnego spora grupa osób niepełnosprawnych będzie uprawniona do otrzymania nowego świadczenia. Z uwagi na kilka istotnych okoliczności, warto zapoznać się z zasadami przyznawania tego świadczenia, któe nazywane jest 500+ dla niepełnosprawnych.
Cel wskazanego w tytule ustawy świadczenia uzupełniającego został sformułowany w art. 1 ust. 2 jako dodatkowe wsparcie dochodowe dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.
Z kolei art. 1 ust. 3 wskazuje krąg osób uprawnionych do omawianego świadczenia:
- obywatele Rzeczypospolitej Polskiej
- posiadający prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatele państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej
- cudzoziemcy legalnie przebywający na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
Szczegółowe przesłanki warunkujące przysługiwanie świadczenia uzupełniającego określa art. 2:
- ukończenie 18 lat
- niezdolność do samodzielnej egzystencji stwierdzona jednym z następujących orzeczeń:
- o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji
- o niezdolności do samodzielnej egzystencji
- o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji
- o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji
- występowanie jednej z poniższych okoliczności:
- brak prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych
- suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych (z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej dzieciom osoby zmarłej bez względu na ich wiek, jeżeli stały się one całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy nie później niż do ukończenia 25 lat), zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 1600 zł miesięcznie.
W tym miejscu warto zauważyć, że stosownie do art. 26 omawianej ustawy, osoby posiadające w dniu wejścia w życie ustawy orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności i nieposiadające orzeczenia stwierdzającego niezdolność do samodzielnej egzystencji, mogą wystąpić do dnia 31 marca 2020 r. z wnioskiem o wydanie tego orzeczenia wraz z wnioskiem o świadczenie uzupełniające, jeżeli spełniają ostatnią ze wskazanych powyżej przesłanek (tj. nie posiadają prawa do świadczeń lub suma tych świadczeń nie przekracza kwoty 1600 zł miesięcznie).
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ww. ustawy, wysokość świadczenia uzupełniającego przysługującego osobie uprawnionej (czyli spełniającej wskazane powyżej warunki) wynosi maksymalnie 500 zł miesięcznie. Istotne jest jednakże, aby łączna kwota świadczenia uzupełniającego i kwot wskazanych powyżej świadczeń nie przekroczyła 1600 zł miesięcznie. Przykładowo - jeśli osoba uprawniona pobierała dotąd świadczenia w łącznej wysokości 1300 zł, to wysokość świadczenia uzupełniającego będzie mogła wynosić jedynie 300 zł.
Jeżeli natomiast te świadczenia zostały przyznane, ustały lub obliczono je ponownie, w myśl art. 4 ust. 2, świadczenie uzupełniające podlega ponownemu obliczeniu z urzędu, aby łączna kwota nie była wyższa niż 1600 zł miesięcznie.
W przypadku odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania, świadczenie uzupełniające nie przysługuje, chyba że osoba uprawniona odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego (art. 4 ust. 3).
Organem właściwym w sprawach rozpatrywania wniosków i ustalenia prawa do świadczenia uzupełniającego będzie organ wypłacający świadczenie emerytalno-rentowe albo rentę socjalną, a w przypadku pozostałych osób uprawnionych - Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Taka norma, zawarta w art. 3 ust. 1 ww. ustawy, wskazuje, że przeważającą większość spraw załatwiać będzie ZUS, zaś mniejszą ich liczbę Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego oraz organy, które posiadają tego rodzaju uprawnienia na podstawie innych przepisów (np. wypłacające świadczenia byłym żołnierzom).
Ustawodawca precyzuje, jakie informacje i załączniki powinien zawierać wniosek. Niezbędne jest dołączenie stosownego orzeczenia stwierdzającego niezdolność do samodzielnej egzystencji – wyjątek stanowi sytuacja, gdy ten dokument jest już w posiadaniu organu właściwego (art. 3 ust. 3 pkt 1). Natomiast osoby uprawnione do emerytury i renty zagranicznej lub innego świadczenia zagranicznego o podobnym charakterze powinny załączyć dokument potwierdzający prawo do tych świadczeń i ich wysokość, wystawiony przez zagraniczną instytucję właściwą do spraw emerytalno-rentowych (art. 3 ust. 3 pkt 2).
Ponadto wymagane jest oświadczenie osoby uprawnionej lub jej przedstawiciela ustawowego albo pełnomocnika o nieposiadaniu prawa do wspomnianych wyżej świadczeń finansowanych ze środków publicznych lub o posiadaniu prawa do takiego świadczenia wraz ze wskazaniem jego nazwy, organu przyznającego oraz wysokości; w przypadku posiadania prawa do więcej niż jednego świadczenia – oświadczenie powinno wskazywać wszystkie przysługujące prawa do tych świadczeń (art. 3 ust. 3 pkt 3).
Stosownie do art. 5 ust. 1-2 ww. ustawy, przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego następuje w drodze decyzji wydawanej przez organ właściwy, który wypłaca też omawiane świadczenie. Decyzje wydawane są również w przypadku odmowy prawa do świadczenia, zmiany jego wysokości, jak również ustania prawa.
Z kolei art. 6 stanowi, iż świadczenie uzupełniające przysługuje od miesiąca, w którym zostały spełnione warunki wymagane do jego przyznania, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie. Zatem jeśli wniosek zostanie złożony w październiku 2019 r., to od tego miesiąca będzie przysługiwać świadczenie.
Warto zarazem zauważyć, iż w myśl art. 27 ust. 1, w przypadku wniosku złożonego do dnia 30 listopada 2019 r., ustalenie prawa do świadczenia uzupełniającego następuje w terminie nie dłuższym niż 60 dni od dnia wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Jednakże również w takim przypadku omawiane świadczenie przysługuje od miesiąca złożenia wniosku (art. 27 ust. 2).
Ustawodawca przewidział obowiązki osoby uprawnionej, podobne jak występujące w innych aktach prawnych przyznających świadczenia. Przede wszystkim świadczeniobiorca jest obowiązany do informowania organu właściwego o wszelkich zmianach mających wpływ na prawo do świadczenia uzupełniającego oraz jego wysokość (art. 7 ust. 2). Jeżeli bowiem ustaną okoliczności będące podstawą przyznania świadczenia, organ właściwy wydaje decyzję stwierdzającą ustanie prawa do świadczenia i wstrzymuje jego wypłatę. W takim przypadku prawo do świadczenia ustaje od miesiąca, w którym nastąpiło zdarzenie będące podstawą utraty tego prawa (art. 7 ust. 3). Jeśli natomiast osoba uprawniona pobrała nienależnie świadczenie, jest obowiązana do jego zwrotu. Wskazaną normę zawiera art. 8 ust. 1, zaś art. 8 ust. 2-9 szczegółowo wskazują przypadki nienależnie pobranego świadczenia oraz procedurę jego zwrotu.
Świadczenie uzupełniające nie podlega potrąceniom i egzekucji, o czym stanowi art. 9 ww. ustawy.
Warto zauważyć, iż art. 19 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji dokonał zmiany w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2019 r. poz. 1507 z późn. zm.). Ustawodawca dodał bowiem w tym akcie prawnym przepis (ust. 4a w art. 8) stanowiący, że na potrzeby ustalenia prawa do świadczenia pieniężnego oraz opłaty wnoszonej przez małżonka, zstępnych lub wstępnych mieszkańca domu pomocy społecznej, w dochodzie osoby lub rodziny nie uwzględnia się świadczenia uzupełniającego.
Na zakończenie należy nadmienić, iż art. 7 ust. 1 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji zawiera odesłanie do innych aktów prawnych, stanowiąc, iż w sprawach w niej nieuregulowanych, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń stwierdzających niezdolność do samodzielnej egzystencji, stosuje się - co do zasady - odpowiednio przepisy:
- ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 r. poz. 1270 z późn. zm.)
- ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2019 r. poz. 288 z późn zm.)
- ustawy z dnia 10 grudnia 1993 r. o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin (Dz. U. z 2019 r. poz. 289 z późn. zm.)
- ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2019 r. poz. 299 z późn. zm.).
Stan prawny na dzień 1 października 2019 r.
