Spadkobiercami mojego ojca są: moja mama, ja (córka) i mój brat, każdy w 1/3 udziału. W sklad majątku wspolnego rodziców wchodziło mieszkanie oraz działka.
Po uzyskaniu notarialnego poświadczenia dziedziczenia zgłosilismy nabycie spadku, w wymaganym do zwolnienia podatkowego, terminie do urzędu skarbowego.
Jestesmy zgodną rodziną i zdecydowalismy , że jedną nieruchomość w całości zostanie przepisana na mnie a druga w całości na brata. Moja mama chciala mieć tylko zachowaną sluzebność w jednej z nieruchomości.
Sprawa w Sądzie odbyła się i zgodnie z naszym wnioskiem został podzielony majątek - jedna nieruchomość w całości został przepisana na mnie oraz druga nieruchomośc w całości na mojego brata oraz została ustanowiona słuzebność mieszkania, an działce brata, na rzecz mojej mamy.
Czy w związku z dokonanym działem spadku powinnismy skladać do urzędu skarbowego ponownie informacje o nowych właścicielach nieruchomości?
I drugie pytanie czy istnieje w związku z tym obowiązek podatkowy? ewentualnie jakie istnieją inne obowiązku które powinnismy wypełnić oprócz złożenia wniosków o wpis do ksiąg wieczystych ?
Sprawa w Sądzie odbyła się niedawno, jaki jest czas na uprawomocnienie się wyroku?
Maria
Szanowna Pani,
Jak wynika z pytania sąd wydał postanowienie w przedmiocie podziału majątku wspólnego małżeńskiego i działu spadku po Pani tacie.
To postanowienie stanie się prawomocne po upływie trzech tygodni od daty ogłoszenia postanowienia, chyba, że któraś ze stron złożyła wniosek o pisemne uzasadnienie postanowienia lub apelację.
Art. 328 § 1 Kodeksu postępowania cywilnego wskazuje, iż uzasadnienie wyroku sporządza się na żądanie strony, zgłoszone w terminie tygodniowym od dnia ogłoszenia sentencji wyroku, a w wypadku, o którym mowa w art. 327 § 2 – od dnia doręczenia sentencji wyroku. Żądanie spóźnione sąd odrzuci na posiedzeniu niejawnym. Sąd sporządza uzasadnienie wyroku również wówczas, gdy wyrok został zaskarżony w ustawowym terminie oraz gdy wniesiono skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia.
Z kolei stosownie do art. 369 § 1 KPC, apelację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyroku z uzasadnieniem.
Według § 2 art. 369 KPC, jeżeli strona nie zażądała uzasadnienia wyroku w terminie tygodniowym od ogłoszenia sentencji, termin do wniesienia apelacji biegnie od dnia, w którym upłynął termin do żądania uzasadnienia.
Rozpatrując kwestie podatkowe związane z dokonanym podziałem majątku wspólnego małżeńskiego oraz działu spadku należy wziąć pod uwagę takie podatki jak podatek dochodowy od osób fizycznych, podatek od czynności cywilnoprawnych oraz podatek od spadków i darowizn.
Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 ze zm.), przepisów tej ustawy nie stosuje się do przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn.
Zgodnie zaś z art. 2 ust 1 pkt 5 ustawy nie stosuje się do przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich.
Tak więc w związku z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego i działem spadku nie powstanie obowiązek w zakresie podatku dochodowego od osób fizycznych.
Stosownie do art. 1 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 101, poz. 649 ze zm.), podatkowi podlegają następujące czynności cywilnoprawne:
a. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych
b. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku
d. umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy
e. umowy dożywocia
f. umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat
h. ustanowienie hipoteki
i. ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności
j. umowy depozytu nieprawidłowego
k. umowy spółki
Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy, podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak czynności cywilnoprawne wymienione w pkt 1 lub 2.
W pierwszej kolejności należy wskazać, iż podział majątku wspólnego małżeńskiego nie jest wymieniony jako czynność prawa podlegająca podatkowi od czynności cywilnoprawnych. Przysporzenie majątkowe uzyskane w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków nie może być utożsamiane z nabyciem majątkowym w drodze zniesienia współwłasności.
Tak więc podział majątku wspólnego małżeńskiego nie wiąże się z powstaniem obowiązku podatkowego w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych.
Art. 1 ust. 1 pkt 1f ustawy wskazuje co prawda, że podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlega dział spadku, ale wyłącznie w części dotyczącej spłat lub dopłat.
Powyższe oznacza, że dział spadku, w wyniku którego nie zostały ustalone spłaty lub dopłaty nie podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
Art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 93, poz. 768 ze zm.), wskazuje, iż podatkowi od spadków i darowizn podlega nabycie przez osoby fizyczne własności rzeczy znajdujących się na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub praw majątkowych wykonywanych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, tytułem:
1. dziedziczenia, zapisu zwykłego, dalszego zapisu, zapisu windykacyjne polecenia testamentowego
2. darowizny, polecenia darczyńcy
3. zasiedzenia
4. nieodpłatnego zniesienia współwłasności
5. zachowku, jeżeli uprawniony nie uzyskał go w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny lub w drodze dziedziczenia albo w postaci zapisu
6. nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności
Dział spadku oraz podział majątku wspólnego małżeńskiego nie podlegają podatkowi od spadków i darowizn.
Pozostaje do rozstrzygnięcia kwestia ustanowionej w wyniku podziału majątku wspólnego małżeńskiego służebności na rzecz mamy.
Art. 1 ust. 1 pkt 6 ustawy o podatku od spadków i darowizn stanowi, iż temu podatkowi podlega nabycie praw majątkowych tytułem nieodpłatnej: renty, użytkowania oraz służebności.
Należy zastanowić się czy ustanowienie służebności w wyniku podziału majątku wspólnego małżeńskiego i działu spadku było odpłatne (nie podlega podatkowi od spadków i darowizn) czy też nieodpłatne (podlega podatkowi od spadków i darowizn).
Odpowiedź na to pytanie może dać wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 27 stycznia 2010 r., sygn. akt III SA/Wr 646/09. Sąd wskazał: jeżeli za przeniesienie udziałów we współwłasności nieruchomości właściciel takiej nieruchomości ustanawia na rzecz osoby, która przeniosła na niego znaczną (znaczącą) wielkość udziałów w tej współwłasności, ograniczone prawo rzeczowe (służebność osobistą), to nie sposób twierdzić, że ustanowienie służebności mieszkania w takiej sytuacji nastąpiło nieodpłatnie w rozumieniu art. 1 ust. 1 pkt 6 ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn.
W uzasadnieniu wyroku możemy przeczytać: „Regulacje odnoszące się do służebności mieszkania nie określają wprost, czy prawo to ma charakter odpłatny, czy nieodpłatny, co oznacza, że - zależnie od konkretnego przypadku i zdarzenia kreującego prawo służebności mieszkania - może ono być w tym zakresie dowolnie ukształtowane. Przy charakterystyce czynności prawnych podkreśla się, że czynność prawna jest odpłatna, jeżeli podmiot, który dokonuje przysporzenia, otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za nie korzyść majątkową, stanowiącą ekwiwalent tego przysporzenia. Gdy taka zależność nie występuje, czynność jest nieodpłatna. Trzeba przy tym zauważyć, że odpłatność nie sprowadza się wyłącznie do spełnienia - w zamian za przysporzenie - świadczenia pieniężnego, albowiem walor odpłatności ma każde inne świadczenie majątkowe, polegające w szczególności na przeniesieniu prawa, wykonaniu dzieła, pracy, usługi”.
Należy wskazać, iż Dyrektor Izby Skarbowej we Wrocławiu, w powyższej sprawie złożył skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego. NSA oddalił skargę kasacyjną (sygn. akt. II FSK 970/10), a więc przyznał rację Wojewódzkiemu Sądowi Administracyjnemu we Wrocławiu.
Z taką sytuacją mamy do czynienia w sytuacji przedstawionej w Pani pytaniu – mama posiadała 2/3 w majątku podlegającym podziałowi. W zamian za przeniesienie niewątpliwie znaczącej wielkości w nieruchomości na swoje dziecko, została ustanowiona na jej rzecz służebność. Biorąc pod uwagę w/w wyrok WSA we Wrocławiu należy uznać, iż mamy do czynienia z odpłatnym ustanowieniem służebności na rzecz mamy.
Osobiście nie zgadzam się z taką interpretacją. Moim zdaniem nie można mówić, że służebność była ustanowiona w zamian za przeniesienie udziałów w nieruchomości przez mamę.
Nie znam zakresu ustanowionej służebności (domyślam się, że jest to służebność mieszkania), ale można domyślać się, że udział 2/3 jaki mama miała w nieruchomości wielokrotnie przewyższa wartość ustanowionej służebności.
Jeżeli uznać, że służebność była ustanowiona w zamian za przeniesienie udziału we współwłasności to mamy niewątpliwie z pewnego rodzaju spłatą. Jak zapewne wynika z postanowienia sądu podział majątku wspólnego małżeńskiego i dział spadku został dokonany bez spłat i dopłat. I właśnie taka jest istota tego postępowania działowego. Uznanie, że ustanowienie służebności było odpłatne – nastąpiło w zamian za przeniesienie udziału to wystąpi sprzeczność. Z jednej strony podział następuje bez spłat i dopłat, a z drugiej strony mamy jednak do czynienia ze spłatą (w formie ustanowionej służebności).
Jeszcze jednym argumentem przeciwko interpretacji jakiej dokonał Wojewódzki Sąd Administracyjny we Wrocławiu jest kwestia umów darowizn mieszkań, w których obdarowany ustanawia na rzecz darczyńcy nieodpłatną służebność mieszkania (takie umowy zawierane są bardzo często). Kierując się wykładnią dokonaną przez sąd, skoro służebność ustanawiana jest w wyniku przeniesienia prawa do mieszkania to nie mamy do czynienia z darowizną i nieodpłatną służebnością.
Jeżeli uznać, że ustanowienie służebności było nieodpłatne to mama może skorzystać z ulgi podatkowej i nie płacić podatku.
Art. 4a ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku od spadków i darowizn, zwalnia się od podatku nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych przez małżonka, zstępnych, wstępnych, pasierba, rodzeństwo, ojczyma i macochę, jeżeli zgłoszą nabycie własności rzeczy lub praw majątkowych właściwemu naczelnikowi urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia powstania obowiązku podatkowego.
Art. 6 ust. 1 pkt 8 obowiązek podatkowy, przy nabyciu w drodze nieodpłatnej służebności, renty oraz użytkowania, powstaje z chwilą ustanowienia tych praw.
Tak więc przy uznaniu, że ustanowienie służebności było nieodpłatne obowiązek podatkowy powstanie z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o podziale majątku wspólnego i dziale spadku.
Od tej chwili mama ma 6 miesięcy na zgłoszenie nieodpłatnego nabycia służebności w urzędzie skarbowym. Jeżeli mama nie dokona tego zgłoszenia to wówczas, przy uznaniu, że mamy do czynienia z nieodpłatnym ustanowieniem służebności, mama będzie musiała zapłacić podatek od spadków i darowizn.
Uznanie, że ustanowienie służebności było odpłatne powodować może powstanie obowiązku w podatku od czynności cywilnoprawnych. Jak już powyżej wskazałem ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności podlega podatkowi od czynności cywilnoprawnych.
Odpłatne ustanowienie służebności nie wiąże się z żadnymi szczególnymi wyłączeniami i zwolnieniami w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych.
Stosownie do art. 3 ust. 1 pkt. 3 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych obowiązek podatkowy z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody – od przedmiotów opodatkowania określonych w art. 1 ust. 1 pkt 3
Jeżeli uznać, że ustanowienie służebności było odpłatne, obowiązek podatkowy, przy ustanowieniu odpłatnej służebności ciążyłby na mamie jako na nabywającym prawo służebności (art. 4 ustawy).
Art. 6 ust. 1 pkt 6 ustawy wskazuje, iż podstawę opodatkowania stanowi, przy ustanowieniu odpłatnej służebności – wartość świadczeń osoby, na rzecz której ustanowiono służebność, za okres, na jaki prawa te zostały ustanowione.
W przypadku ustanowienia służebności na czas nieokreślony, podstawę opodatkowania, zgodnie z art. 6 ust. 6 ustawy, może stanowić zgodnie z oświadczeniem podatnika:
- wartość świadczeń za lat 10 albo
- wartość świadczeń należnych w miarę wykonywania umowy.
Stawka podatku od umowy ustanowienia odpłatnej służebności wynosi 1 % (art. 7 ust. 1 pkt 3 ustawy).
W przypadku odpłatnego ustanowienia służebności podatnicy są obowiązani, bez wezwania organu podatkowego, złożyć deklarację w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych, według ustalonego wzoru, oraz obliczyć i wpłacić podatek w terminie 14 dni od dnia powstania obowiązku podatkowego, z wyłączeniem przypadków, gdy podatek jest pobierany przez płatnika (art. 10 ust. 1 ustawy).
Wskazać należy, iż zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 9 w zw. z art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynagrodzenie za ustanowienie służebności osobistej mieszkania stanowi przychód z innych źródeł. Zatem otrzymane wynagrodzenie za ustanowioną służebność mieszkania, dziecko mamy powinno, przy uznaniu, że ustanowienie służebności było odpłatne, wykazać w zeznaniu rocznym wraz z innymi dochodami podlegającymi opodatkowaniu według skali podatkowej.
Skoro zgodnie z interpretacją Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu ustanowienie służebności było odpłatne (w zamian za udział w nieruchomości) to zbycie udziału w nieruchomości było odpłatne, a zgodnie z interpretacjami niektórych (nie wszystkich) urzędów skarbowych, jeżeli w wyniku podziału majątku małżeńskiego lub działu spadku strona postępowania otrzymuje spłatę to jest to odpłatne zbycie nieruchomości (udziału w nieruchomości), które jeżeli następuje przed upływem 5 lat od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie (nabycie nastąpiło w chwili śmierci taty) podlega podatkowi dochodowemu od osób fizycznych.
Jak z powyższego wynika prawo podatkowe w kwestii poruszonej przez Panią jest różnie interpretowane przez urzędy skarbowe i sądy. Uznanie, że ustanowienie służebności na rzecz Pani mamy było odpłatne może być dla mamy i dziecka, które stało się właścicielem nieruchomości na której tą służebność ustanowiono bardzo niekorzystne ze względu na ewentualne powstanie obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych i w podatku dochodowym.
To jaka wykładnia przepisów powinna mieć miejsce w Pani konkretnym przypadku, w przypadku sporu pomiędzy podatnikami i organami skarbowymi, jest władny rozstrzygnąć wyłącznie sąd administracyjny w postępowaniu sądowoadministracyjnym.
Wskażę, iż w mojej praktyce spotkałem się kilkunastoma podobnymi do przedstawionego w pytaniu przypadkami i we wszystkich urzędy skarbowe nie wnosiły zastrzeżeń co do zgłoszonego nabycia nieodpłatnej służebności mieszkania. Oczywiście nie oznacza to, że każdy urząd skarbowy stosuje taką wykładnię (w Krakowie gdzie praktykuję jest 7 urzędów skarbowych i wielu kwestiach mają różne interpretacje takich samych przypadków). Można przed złożeniem zgłoszenia o nabyciu służebności mieszkania przez mamę (konieczne do zwolnienia podatkowego w podatku od spadków i darowizn) zapytać we właściwym urzędzie skarbowym jak ta kwestia jest widziana w tym urzędzie.
Wskażę także, że Minister Finansów wydaje na wniosek każdego zainteresowanego interpretacje indywidualne prawa podatkowego.
Każdy zainteresowany może wystąpić o wydanie interpretacji indywidualnej, jeżeli ma wątpliwości co do zaistniałego u niego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego, które mogą rodzić określone konsekwencje w sferze prawa podatkowego.
Wniosek o wydanie interpretacji składa się do właściwego Dyrektora Izby Skarbowej (wydają interpretacje w imieniu Ministra Finansów), na formularzu ORD-IN, ORD-IN/A.
Lista właściwych Dyrektorów Izb Skarbowych oraz formularze można znaleźć na stronie: http://www.mf.gov.pl/index.php?const=4&dzial=1264&wysw=84&sub=sub3
Opłata wynosi 40 zł od każdego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego będącego przedmiotem wniosku.
Zgodnie z ustawą Ordynacja podatkowa interpretację indywidualną wydaje się bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w terminie 3 miesięcy od dnia otrzymania wniosku. Do trzymiesięcznego terminu nie są wliczane terminy przewidziane dla dokonania określonych czynności np. wezwania do uzupełnienia.
Problemem może być to, że postanowienie o podziale majątku wspólnego i dziale spadku niebawem się uprawomocni, a w przypadku niekorzystnej interpretacji (uznaniu, że postanowienie ustanawia odpłatną służebność), mama ma 14 dni od uprawomocnienia się na złożenie deklaracji podatkowej w podatku od czynności cywilnoprawnych i zapłatę podatku. Interpretacja z pewnością zostanie wydana po tym terminie.
Stan prawny na dzień 31.01.2012 r.
