Proszę o poradę w następującej sprawie spadkowej. Zmarła moja żona, z którą byliśmy współwłaścicielami mieszkania oraz współwłaścicielami prawa użytkowania wieczystego do określonej części nieruchomości (własność hipoteczna).
Mam troje dzieci, które chcą aby całość majątku przeszła w całości na mnie.
Chcemy przeprowadzić to sądownie bo tak jest najtaniej.
Problem jest w tym, że jeden z synów mieszka w USA (ma obywatelstwo polskie i amerykańskie). Będzie mógł przyjechać tylko jeden raz w ciągu najbliższego półrocza i to tylko na parę dni.
Jakie ma on stworzyć dokumenty i jak mają być poświadczone by można było wszystko razem czyli wniosek o nabycie spadku i wniosek o zgodny podział złożyć do sądu?
Stanisław
Szanowny Panie,
Jako, że był Pan razem z żoną współwłaścicielem mieszkania oraz przypadał Państwu wspólnie udział w użytkowaniu wieczystym nieruchomości (jak rozumiem na zasadzie wspólności ustawowej małżeńskiej) to w skład spadku po Pana żonie wchodzi udział we współwłasności mieszkania oraz udział w użytkowaniu wieczystym.
Ze względu na to, że własność mieszkania oraz udział w użytkowaniu wieczystym stanowiły składnik majątku wspólnego małżeńskiego dział spadku po Pana żonie powinien być przeprowadzony łącznie z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego. Wynika to z art. 689 Kodeksu postępowania cywilnego, który wskazuje, iż jeżeli cały majątek spadkowy lub poszczególne rzeczy wchodzące w jego skład stanowią współwłasność z innego tytułu niż dziedziczenie, dział spadku i zniesienie współwłasności mogą być połączone w jednym postępowaniu.
Spadek po Pana zmarłej żonie, o ile nie pozostawiła ona testamentu, nabył Pan oraz troje dzieci, każdy po 1/4 udziału w spadku.
Jako, że w skład spadku wchodzi udział 1/2 w majątku wspólnym małżeńskim to Pan oraz troje dzieci nabyliście w spadku udziały po 1/8 we własności mieszkania oraz połowę z udziału przypadającego Panu i żonie w użytkowaniu wieczystym.
Dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego może polegać na przyznaniu Panu własności wszystkich rzeczy wchodzących w skład spadku po Pana żonie bez spłat na rzecz pozostałych spadkobierców. Nie ma ku temu przeszkód prawnych, o ile wszyscy spadkobiercy wyrażą na to zgodę.
Sądowy dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego na podstawie zgodnego projektu podziału przedłożonego przez wszystkich spadkobierców jest faktycznie najtańszą formą przeprowadzenia postępowania działowego, jeżeli w skład spadku wchodzą przedmioty majątkowe o dużej wartości.
Stosownie do art. 51 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity: Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.), opłata od wniosku o dział spadku jest stała i wynosi 500 złotych, a jeżeli ten wniosek zawiera zgodny projekt działu spadku, opłata wynosi 300 złotych.
Art. 38 ust. 1 ustawy wskazuje, iż opłatę stałą w kwocie 1 000 złotych pobiera się od wniosku o podział majątku wspólnego po ustaniu małżeńskiej wspólności majątkowej.
Wedle ust. 2 art. 38 ustawy, jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału tego majątku, pobiera się opłatę stałą w kwocie 300 złotych.
Mając na względzie powyższe przepisy ustawy należy wskazać, iż opłata sądowa od wniosku o dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego jeżeli zawiera on projekt zgodnego podziału wyniesienie 600 zł.
Okoliczność, że jeden ze spadkobierców przebywa poza granicami Polski nie musi być dużym problemem w przeprowadzeniu postępowania działowego w sądzie.
Postępowanie o dział spadku i podział majątku wspólnego odbywa się w ramach postępowania nieprocesowego.
Jak wskazuje art. 513 Kodeksu postępowania cywilnego, niestawiennictwo uczestników nie tamuje rozpoznania sprawy. Przepisów o wyroku zaocznym nie stosuje się.
Tak więc istnieje możliwość, że sąd wyda postanowienie w sprawie podziału bez obecności Pana syna na rozprawie.
Pana syn może także ustanowić pełnomocnika, który będzie go reprezentował przed sądem.
Art. 86 KPC wskazuje, iż strony i ich organy lub przedstawiciele ustawowi mogą działać przed sądem osobiście lub przez pełnomocników.
W myśl art. 87 § 1 KPC, pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny, a w sprawach własności przemysłowej także rzecznik patentowy, a ponadto osoba sprawująca zarząd majątkiem lub interesami strony oraz osoba pozostająca ze stroną w stałym stosunku zlecenia, jeżeli przedmiot sprawy wchodzi w zakres tego zlecenia, współuczestnik sporu, jak również rodzice, małżonek, rodzeństwo lub zstępni strony oraz osoby pozostające ze stroną w stosunku przysposobienia.
Pana syn przebywający w USA może zatem ustanowić Pana lub kogoś z rodzeństwa pełnomocnikiem.
Pełnomocnictwo może być albo procesowe – bądź to ogólne, bądź do prowadzenia
poszczególnych spraw – albo do niektórych tylko czynności procesowych (art. 88 KPC).
Zgodnie z art. 91 KPC, pełnomocnictwo procesowe obejmuje z samego prawa umocowanie do:
- wszystkich łączących się ze sprawą czynności procesowych, nie wyłączając powództwa wzajemnego, skargi o wznowienie postępowania i postępowania wywołanego ich wniesieniem, jako też wniesieniem interwencji głównej przeciwko mocodawcy
- wszelkich czynności dotyczących zabezpieczenia i egzekucji
- udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu
- zawarcia ugody, zrzeczenia się roszczenia albo uznania powództwa, jeżeli czynności te nie zostały wyłączone w danym pełnomocnictwie
- odbioru kosztów procesu od strony przeciwnej
Jeżeli pana syna upoważni Pana lub kogoś z rodzeństwa do reprezentowania go przed sądem w toku postępowania o stwierdzenie nabycia spadku oraz postępowania działowego to ta osoba będzie reprezentowała syna przez sądem. To ta osoba w imieniu syna mieszkającego w USA będzie mogła składać w toku postępowania wnioski, pisma, itp. a sąd będzie kierował korespondencję dla syna na ręce tej osoby.
Pełnomocnictwo procesowe nie wymaga formy notarialnej lub poświadczonej urzędowo. Może zostać ono udzielone w formie zwykłej pisemnej lub być złożone ustnie do protokołu.
Stosownie do art. 681 KPC, jeżeli stwierdzenie nabycia spadku jeszcze nie nastąpiło i nie został sporządzony zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku wydaje sąd w toku postępowania działowego, stosując przepisy rozdziału.
Jeżeli więc nie było przeprowadzone postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po Pana zmarłej żonie to można połączyć postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku z postępowaniem działowym. Ze względu na wskazany powyżej przepis art. 681 KPC pełnomocnictwo procesowe powinno być udzielone do postępowania o stwierdzenie nabycia spadku i do postępowania działowego.
Pana syn powinien zatem napisać pełnomocnictwo o treści: Ja, IMIĘ NAZWISKO, ur. DATA URODZENIA, zamieszkały: ADRES ZAMIESZKANIA (w USA), nr PESEL (o ile syn posiada) ustanawiam niniejszym moim pełnomocnikiem procesowym mojego ojca (brata) IMIĘ NAZWISKO, ur. DATA URODZENIA, zamieszkałego (ADRES ZAMIESZKANIA), nr PESEL, i upoważniam go do reprezentowania mnie w postępowaniu sądowym o stwierdzenie nabycia spadku po mojej matce IMIĘ NAZWISKO, zmarłej w dniu (DATA ŚMIERCI) oraz w postępowaniu o dział spadku po mojej matce i podział majątku wspólnego małżeńskiego, stosownie do przełożonego w sądzie projektu podziału.
Takie pełnomocnictwo napisane ręcznie lub maszynowo/komputerowo i podpisane przez Pana syna będzie wystarczające do reprezentowania go przed sądem.
Art. 89 § 1 KPC (w brzmieniu po dniu 3 maja 2012 r., bo po tym terminie wniosek zostanie zapewne złożony do sądu) wskazuje, iż pełnomocnik jest obowiązany przy pierwszej czynności procesowej dołączyć do akt sprawy pełnomocnictwo z podpisem mocodawcy lub wierzytelny odpis pełnomocnictwa wraz z odpisem dla strony przeciwnej. Adwokat, radca prawny, rzecznik patentowy, a także radca Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa mogą sami uwierzytelnić odpis udzielonego im pełnomocnictwa oraz odpisy innych dokumentów wykazujących ich umocowanie. Sąd może w razie wątpliwości zażądać urzędowego poświadczenia podpisu strony. Zdania pierwszego nie stosuje się w przypadku dokonania czynności procesowej w elektronicznym postępowaniu upominawczym, jednak pełnomocnik powinien powołać się na pełnomocnictwo, wskazując jego datę, zakres oraz okoliczności wymienione w art. 87.
Mając na względzie powyższy przepis wraz ze złożeniem wniosku do sądu powinno zostać także złożone pełnomocnictwo. Może się zdarzyć, że sąd zażąda uwierzytelnienia pełnomocnictwa (ale wyłącznie wówczas gdyby miał jakieś wątpliwości).
Gdyby tak się stało to Pana syn powinien udać się do konsula RP lub amerykańskiego notariusza w celu poświadczenia podpisu na pełnomocnictwie.
Poświadczenie własnoręczności podpisu następuje poprzez złożenie podpisu w obecności konsula, który potwierdza tożsamość osoby składającej podpis na podstawie okazanego dokumentu tożsamości.
Gdyby Pana syn poświadczał własnoręczność swojego podpisu przez notariusza publicznego (notary public) to wówczas musiałby uzyskać także klauzulę apostille, wydawaną przed odpowiednie organy stanowe (najczęściej Secretary of State lub Department of State).
Myślę jednak, że prawdopodobieństwo tego, że sąd zażąda urzędowego poświadczenia podpisu pod pełnomocnictwem jest niewielkie.
Jako, że dział spadku i podział majątku wspólnego małżeńskiego ma być przeprowadzony na podstawie zgodnego projektu przedłożonego przez strony to warto, aby Pana syn podpisał się osobiście pod tym projektem.
Jeżeli więc stworzycie Państwo projekt działu spadku połączonego z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego to warto, aby Pana syn przebywający w USA podpisał ten projekt, a także wniosek o wszczęcie postępowania i przesłał je Panu lub rodzeństwu pocztą, a następnie żeby ten wniosek podpisali pozostali spadkobiercy i żeby dopiero po podpisaniu przez wszystkich uczestników tego projektu i wniosku o przeprowadzenie postępowania działowego został złożony w sądzie wraz z pełnomocnictwem.
Oczywiście może się zdarzyć, że mimo ustanowienia pełnomocnika, podpisania przez syna wniosku o przeprowadzenie postępowania działowego i zgodnego projektu podziału majątku, sąd wezwie Pana syna do osobistego stawiennictwa na rozprawie np. w celu odebrania zapewnienia spadkowego.
W myśl art. 671 § 1 KPC, za dowód, że nie ma innych spadkobierców, może być przyjęte zapewnienie złożone przez zgłaszającego się spadkobiercę.
Wedle § 2 art. 671 KPC, w zapewnieniu zgłaszający się powinien złożyć oświadczenie co do wszystkiego, co mu jest wiadome:
- o istnieniu lub nieistnieniu osób, które wyłączałyby znanych spadkobierców od dziedziczenia lub dziedziczyłyby wraz z nimi
- o testamentach spadkodawcy.
Pod względem skutków karnych zapewnienie jest równoznaczne ze złożeniem zeznań pod przyrzeczeniem, o czym sędzia powinien uprzedzić składającego zapewnienie (art. 671 § 3 KPC).
Jeżeli sąd wezwie syna do osobistego stawiennictwa na rozprawie, a on nie będzie mógł stawić się w sądzie na tą rozprawie to będzie on mógł wystąpić do sądu o przesłuchanie go przez polskiego konsula w USA, jednocześnie wyjaśniając powody dla których nie będzie on mógł stawić się w sądzie na jego wezwanie (duża odległość, koszty, brak czasu, itp.)
Istnieje możliwość przesłuchania syna przez konsula. Art. 1134 KPC wskazuje bowiem, iż sądy mogą występować do polskiego przedstawicielstwa dyplomatycznego lub urzędu konsularnego o przeprowadzenie dowodu lub o doręczenie pisma, jeżeli osoba mająca być przesłuchana lub odbiorca pisma jest obywatelem polskim przebywającym za granicą.
Reasumując, w sprawie polecałbym:
- sporządzenie wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i dział spadku połączony z podziałem majątku wspólnego małżeńskiego wraz z projektem tego podziału
- podpisanie wniosku i projektu podziału przez syna mieszkającego w USA
- sporządzenie przez syna mieszkającego w USA pisemnego pełnomocnictwa dla Pana lub któregoś z rodzeństwa, do reprezentowania go przed sądem w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku i postępowaniu działowym
- złożenie w sądzie podpisanych przez wszystkich spadkobierców Pana zmarłej żony wniosku o stwierdzenie nabycia spadku i o dział spadku wraz z podpisanym przez wszystkich projektem podziału oraz podpisanym przez syna pełnomocnictwem
Stan prawny na dzień 20.03.2012 r.
